سبح (ریشه)

ریشه «سبح»؛ این ریشه به‌معنای حرکت سریع در آب یا هواست و از آن، مفهوم «تسبیح» ساخته شده است. مشتقات این ریشه در قرآن کریم 92 مورد است.  

معنای لغوی

ریشه «سبح»، بنابر قول لغویون، به معنای حركت سريع در آب يا هواست. این ریشه و مشتقاتش 92 بار در قرآن کریم کاربرد یافته‌اند.

از این ریشه، علاوه بر صورت‌های ثلاثی مجرد، باب تفعیل آن به‌صورت «تسبیح» به‌کار می‌رود. تسبیح که مصدر فعل «سَبَّحَ» است، به معناى منزه داشتن است؛ منزه داشتن خدا از هر آنچه که مستلزم نقص و ناسازگارى با ساحت کمال الهی است. در فرهنگ قرآن مجيد، تسبیح به معنای تنزيه «تنزيه الحق عن نقائص الامكان و الحدوث» و منزه داشتن حق جل وعلا از نقايص امكان و نشانه‌های حدوث است. همچنین تسبیح به مهره‌های به رشته كشيده‌ای است كه به هنگام ذكر در دست می‌گيرند، اطلاق می‌شود.

ساخت‌های صرفی

سَبَحَ (ثلاثی مجرد): 5 بار

         سَبَحَ – یَسبَحُ: 2 بار

         سابِح (اسم فاعل): 1 بار

         سَبح (مصدر): 2 بار

سَبَّحَ (باب تفعیل): 87 بار

         سَبَّحَ – یُسَبِّحُ: 42 بار

         تسبیح (مصدر): 2 بار

         مُسبِّح (اسم فاعل): 2 بار

         سُبحان (اسم مصدر): 41 بار

ریشه شناسی

زبان	واژه	معنا	توضیحات	ارجاعات
عبری	שָׁבַח	ستایش کردن	باب Piel = فَعَّلَ	Gesenius, 986
	שָׁבַח	آرام‌کردن	باب Piel
آرامی	שָׁבַח	[رشد دادن، گستردن]، بهبود، رشد در ارزش		Jastrow, 1511-1512
	שִׁבֵּחַ	ستایش کردن	باب Piel
سریانی	ܫܒܚ	باشکوه، برجسته، پرافتخار		PayneSmith, 555 Costaz, 357 Jennings, 214 Sokoloff (2009), 1500 Brun, 659
		ستایش، ستایش کردن، شکوه، تجلیل کردن	باب Pael = فَعَّلَ
		آواز خواندن	" "
گویش فلسطینی-مسیحی	ܫܒܚ	شکوه و جلال		Schwally, 91
		افزایش
گویش فلسطینی-یهودی	שבח	ستایش کردن، تجلیل کردن		Sokoloff (1992), 534
	שבח	افزودن ارزش، جلو بردن
مندایی	ŠBH, ŠBA	ستایش کردن	باب Pael = فعّلَ	Macuch, 446-447
اکدی و آشوری	suppū	دعاکردن	باب فعّل	Black, 328 Gelb, 15/394
	sapāh̬u šapāh̬u	پراکندن، گستردن، پاشیدن		Gelb, 15/151
حبشی	sabbəḥa	ستایش کردن، تجلیل کردن؛ سرود خواندن	باب فعّل	Leslau, 483
سبائی	S1BḤ̣	؟		Beeston, 123
عربی	سبّح	ستایش کردن، تسبیح کردن	باب فعّل	مشکور، 1/352 Jeffery, 162
	سَبح / سبخ	فراغت	مزمل/7
	سَبَحَ	حرکت + گسترش	نازعات/3؛ یس/40
	سباحه	شناکردن
	سبّخ	تسکین دادن

منابع

ایکنا

نرم‌افزار جامع‌التفاسیر

منابع ریشه شناسی