سوره حجر

سوره حجر؛ پانزدهمین سوره قرآن کریم «حجر» نام دارد. این سوره که ۹۹ آیه دارد و در جزء چهاردهم قرآن جای گرفته، یکی از سوره‌های مکی است و پنجاه و چهارمین سوره‌ای است که بر پیامبر اسلام(ص) نازل شده است.

معرفی سوره

پانزدهمین سوره قرآن کریم «حجر» نام دارد. این سوره که ۹۹ آیه دارد و در جزء چهاردهم قرآن جای گرفته، یکی از سوره‌های مکی است و پنجاه و چهارمین سوره‌ای است که بر پیامبر اسلام(ص) نازل شده است. دلیل نامگذاری این سوره به‌نام حجر، اشاره به داستان قوم حضرت صالح(ع)، یعنی قوم ثمود در آیات ۸۰ تا ۸۴ آن است که به‌خاطر حضور در سرزمینی به‌ همین‌ نام، «اصحاب حجر» نامیده می‌شدند.سوره حجر درباره آغاز عالم هستی و نشانه‌های معاد، ایمان به خدا، اهمیت و عظمت قرآن و مجازات بدکاران سخن می‌گوید. در این سوره به ماجرای خلقت حضرت آدم(ع)، سجده ملائکه بر او به جز ابلیس، داستان بشارت ملائکه به حضرت ابراهیم(ع)، عذاب قوم لوط به دليل رفتارهای شنيع آنان و داستان قوم ثمود اشاره شده است. از نکات قابل توجه این سوره، آیات مربوط به آفرینش است. در آیات ۲۶ تا ۴۳ داستان آفرینش انسان‌ها و جنیان و مادّه خلقت این دو گروه گزارش می‌شود و با اشاره به اطاعت فرشتگان از فرمان الهی و سرپیچی ابلیس، موضوع رانده شدن او از درگاه الهی مطرح می‌شود.

داستان آفرينش آدم و سركشى ابليس و سرانجام كار او، به عنوان يك هشدار براى همه انسان‌ها است؛ چرا که ابلیس به خاطر انسان از درگاه خداوند رانده شد، اما قبل از رانده شدن از خداوند خواست تا فرصت گمراه کردن انسان به او داده شود. این فرصت به او داده می‌شود و ابلیس قسم می‌خورد تا انسان ها را به جز بندگان خالص خداوند گمراه کند. البته اینگونه نیست که انسان چاره‌ای جز گرفتار شدن در دام شیطان نداشته باشد؛ خداوند در سوره حجر، انسان را در یک دو راهی به تصویر کشیده که با اختیار خود یکی از آنها را انتخاب می‌کند. از یک سو کسانی که مانع تسلط شیطان بر خود می‌شوند در این صورت «إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ؛ ادْخُلُوهَا بِسَلَامٍ آمِنِينَ: بى‌گمان پرهيزگاران در باغ‌ها و چشمه‌‏سارانند؛ با سلامت و ايمنى در آنجا داخل شويد» (سوره حجر/ آیات ۴۵ و ۴۶). از سوی دیگر کسانی هستند که از شیطان پیروی می‌کنند؛ در این صورت «وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِينَ: و قطعا وعده‏‌گاه همه آنان دوزخ است» (سوره حجر/ آیه ۴۳).

محتوای سوره

آیه اول این سوره مبارکه با معرفی قرآن به عنوان کتاب روشنگر آغاز شده و خدای متعال «قُرْآنٍ مُبِينٍ» را برای معرفی این کتاب الهی استفاده کرده است و در ادامه بیان می‌کند که علی‌رغم اینکه کفار در نعمت‌ها هستند و این فرصتی از جانب خدای متعال است ولی در نهایت آرزو می‌کنند که کاش مسلمان و مومن به قرآن بودند. در آیه ۶ از این سوره مبارکه از قرآن با عنوان «ذکر» نام برده شده و به بهانه‌گیری کفار در پذیرش آیات نورانی وحی اشاره دارد که حتی آنقدر در جهالت و گمراهی غرق شدند که نه تنها آن را از سوی خداوند نمی‌دانند بلکه آیات نوارنی را زاییده ذهن پیامبر بیان کرده و پیامبر گرامی اسلام را مجنون خطاب می‌کنند.«وَقَالُوا يَا أَيُّهَا الَّذِي نُزِّلَ عَلَيْهِ الذِّكْرُ إِنَّكَ لَمَجْنُونٌ».

هرچند این کار دنیازدگان تازگی نداشته و همواره در برابر دعوت پیامبران الهی آیات را به سخره می‌گرفتند که خدای متعال در آیه ۱۱ و پس از تاکید بر اینکه خود نگهبان این آیات نوارنی خواهد بود به روش پیشینیان در رد آیات الهی از سوی کفار اشاره کرده و می‌فرماید: «وَمَا يَأْتِيهِمْ مِنْ رَسُولٍ إِلَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُونَ».

از آیه ۲۶ تا ۴۴ سوره مبارکه حجر، خداوند به بیان خلقت انسان از گِل بدبو اشاره می‌کند: «وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ» و اینکه جن قبل از انسان و از آتش خلق شده: «وَالْجَانَّ خَلَقْنَاهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نَارِ السَّمُومِ» و در ادامه سرپیچی شیطان از سجده بر انسان و رانده شدن از درگاه الهی و اینکه تا روز قیامت از خداوند مهلت خواست و این مدت نیز در گمراه کردن بندگان کوتاهی نمی‌کند، هرچند خداوند نیز وعده جهنم را به گمراهان داده و به توصیف آن پرداخته است: «لَهَا سَبْعَةُ أَبْوَابٍ لِكُلِّ بَابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ».

هرچند از آیه ۴۵ «إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ» وعده به بهشت به متقین داده شده و قطعا این پاداش کسانی است که در عمل به آیات نورانی وحی کوتاهی نکرده و خود را عبد خدای متعال و پیرو پیامبران الهی دانسته‌اند که در آیه ۴۹ از این سوره مبارکه خدای متعال بار دیگر مهربانی و لطف خود را یادآوری می‌کند: «نَبِّئْ عِبَادِي أَنِّي أَنَا الْغَفُورُ الرَّحِيمُ»؛ «به بندگان من خبر ده كه منم آمرزنده مهربان».در ادامه آیات نگاهی کوتاه به داستان حضرت ابراهیم و مژده فرزند برای او و داستان قوم لوط و عذاب آنها آمده است. در آیه ۸۷ خدای متعال «وَالْقُرْآنَ الْعَظِيمَ» را برای بیان جایگاه قرآن که به نبی مکرم اسلام عطا کرده به کار می‌برد و در آیات ۸۹ تا ۹۱ خدای متعال خود را هشدار دهنده آشکار معرفی کرده و وعده عذاب بر افرادی که «قرآن را جزء جزء كردند [به برخى از آن عمل كردند و بعضى را رها نمودند]». می‌دهد. «الَّذِينَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضِينَ». در ۲ آیه پایاینی این سوره مبارکه خدای متعال بار دیگر بر اهمیت عبادت اشاره کرده و خطاب به رسول اکرم که در واقع «الگوی حسنه» باری همه سعادت‌جویان است می‌فرماید: «فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَكُنْ مِنَ السَّاجِدِينَ»؛ «پس با ستايش پروردگارت تسبيح گوى و از سجده‏ كنندگان باش». «وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ»؛ «و پروردگارت را پرستش كن تا اينكه مرگ تو فرا رسد».در برخی از منابع و به نقل از رسول مکرم اسلام آمده است: «هرکس سوره حجر را قرائت کند خداوند به تعداد مهاجرین و انصار به خواننده آن ثواب عطا می‌فرماید». همچنین از خواص دیگر این سوره مبارکه در منابع به زیاد شدن شیرِ مادران، رونق در کسب و کار، جهت برآورده شدن حاجت همچنین تقویت حافظه نام برده شده که باید دانست هدف اصلی از قرائت آیات نورانی وحی رسیدن، تدبر و رسیدن به سعادت اخروی باشد.

فضایل سوره

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: هر کس سوره حجر را بخواند به عدد مهاجران و انصار و آنهایی که حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم را مورد مسخره قرار می دادند خداوند به او ده حسنه و پاداش عنایت می کند.»"عن أبى عبداللّه(ع) قال: من قرأ سورة إبراهیم و الحجر فى ركعتین جمیعاً فى كلّ جمعة لم یصبه فقر أبداً و لا جنون و لابلوى". "امام صادق(ع) فرمود: هر كس سوره ابراهیم و حجر را در ركعت اوّل و دوّم نماز در هر جمعه یكبار بخواند تنگدستى و نیاز و دیوانگى و بلاهاى دیگر بدو نرسد."

آثار و برکات سوره

۱) جهت رونق در کسب و کار

روایت از نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم: «اگر کسی این سوره را نوشته و بر بازویش ببندد و شغل او خرید و فروش باشد کار او رونق یافته و مردم علاقمند به معامله با او می شوند و به اذن خداوند تا وقتی این نوشته بر بازویش باشد روزی اش فراوان است.»

۲) جهت زیاد شدن شیرِ زن

امام صادق علیه السلام فرمود: «کسی که این سوره را با زعفران بنویسد و آن را به زنی کم شیر بنوشاند، شیرش فراوان گردد….»

منابع

خبرگزاری ایکنا