سوره عصر

سوره عصر؛ صد و سومین سوره و از سوره‌های مکی قرآن در جزء سی‌ام، دارای 3 آیه. نام سوره از آیه اول آن گرفته شده است. در این سوره خداوند با سوگند به «عصر»، تأکید می‌کند که انسان‌ها در زیان‌اند، مگر کسانی که اهل ايمان و عمل صالح باشند و یکدیگر را به حق و صبر سفارش کنند.

معرفی سوره

سوره عصر، صد و سومین سوره از قرآن کریم است و دارای ۳ آیه می باشد. این سوره مکی است. این سوره را عصر نامیده‌اند، زیرا در اولین آیه آن به «عصر: زمان» قسم یاد شده است. نام دیگر این سوره، «والعصر» است (شیعه، دانشنامه).

محتوای سوره

آیه ابتدایی سوره عصر سوگند به عصر است و بعد می‌گوید آدمی در خسران است. انسان همیشه در خسران است، چون با گذشت هر روز از عمرش بخشی از سرمایه او از دست می‌رود، مگر اینکه بتواند از این عمر و حیات خودش به نحوی استفاده کرده باشد که این عمر، به صورت جاودانه باقی مانده باشد. اما خداوند چهار شرط را برای خارج شدن از خسران بیان می‌کند که ایمان، عمل صالح، تواصی به حق و تواصی به صبر هستند (لک زایی2).

شرط اول، ایمان است که وجود آدمی را بسط می‌دهد و سبب می‌شود که انسان احساس کند با خدای بزرگ خویش مرتبط است. بنابراین کسی که واجد ایمان است؛ یعنی با خدا و هستی ارتباط دارد و در یک راستا حرکت می‌کند، اما کسانی که ایمان ندارند، خود را یکی از پدیده‌های هستی می‌دانند که عمرشان کوتاه است.

شرط دوم، عمل صالح است. شروط سوم و چهارم نیز سفارش به حق و صبر است که امری دو طرفه است؛ یعنی همه نسبت به یکدیگر این تواصی به حق و تواصی به صبر را دارند. وقتی این تواصی دو طرفه باشد، یعنی جمعی شکل گرفته و بر اساس آن، انسان‌ها یکدیگر را به حق و صبر توصیه می‌کنند.

جدای از اینکه میان ایمان و عمل صالح ارتباط برقرار است، تواصی به حق و صبر نیز مرتبط هستند و نشان می‌دهد که انسان موجودی اجتماعی است و باید جامعه صالحی را ایجاد کند که می‌تواند یک زندگی خوب و آرام را برای او فراهم کند. اگر نتواند جامعه صالحی را ایجاد کند، در این صورت در خانواده و خانه خود تلاش کند این مسیر درست را پایدار کند (لک زایی2).

منظور از «عصر»

«عصر» در لغت عرب به معنای فشار و همچنین به معنای زمان است، و نیز تعبیر به نزدیک مغرب و هنگام غروب شده است، وقت خاصی است که شب و روز یک تلاقی با یکدیگر دارند.

بعضي گفته‌اند: چون معناي لغوي عصر به معناي فشردن است اين سوگند هم ناظر به انواع فشارها و مشكلاتي مي باشد كه در طول زندگي انسان‌ها رخ مي‌دهد و آن‌ها را از خواب غفلت بيدار مي‌كند و به ياد خدا مي‌اندازد (این که5).

«عصر» همچنین به معنای زمان بعثت حضرت محمد مصطفی(ص) و نیز زمان ظهور حضرت مهدی(عج) عنوان شده است. در کتاب کمال‌الدین شیخ صدوق روایتی از حضرت صادق(ع) آمده است که «عصر» به معنای زمان ظهور امام زمان(عج) است. این زمان زمینه همه خوبی‌هاست (سیدان، 2).

سوگند به عصر

عصر از آن جهت اهمیت یافته و بدان سوگند خورده شده که اصل سرمايه وجودی آدمی است. منظور از عصر، همان عمر است كه به سرعت در حال گذر است و اهميت زمان را خداوند در این سوره گوشزد كرده است (4 خداوند).

رابطه ایمان، عمل صالح، تواصی به حق و صبر

ایمان به تنهایی کافی نیست، زیرا ایمان اصولاً یک امر قلبی است و این امر قلبی با اعمال ظاهری آشکار می‌شود. عمل صالح اثبات کننده ایمان است. تواصی به حق و صبر که در این آیه ذکر شده‌اند، جزء اعمال صالحه هستند، اما از بین همه اعمال صالح تأکید بر این دو دلیل بر این است که این دو بین‌ اعمال صالحه خیلی اهمیت دارند (شفعی 3).

پیام‌های اجتماعی سوره

سوره عصر، دستورالعمل رسیدن به حکومت صالح

انسان مومن، جامعه‌ای را به وجود می‌آورد که ایمان دارند، عمل صالح انجام می‌دهند و تواصی به حق و صبر هم دارند و از این مسیر، حکومت صالح را نیز تشکیل می‌دهند؛ یعنی انسان صالح مقدمه حکومت صالح است. همچنین عمل صالح در ذات انسان، یعنی در ایمانش تأثیر می‌گذارد، همچنان که بر هستی و دیگر انسان‌ها نیز تأثیر می‌گذارد (سوره عصر1).

اشاره به مدیریت زمان

يكی از لازمه‌های مديريت از ديدگاه سوره عصر جلوگيری از خسران در مديريت زمان است و سوره «والعصر» به‌خوبی اين مسئله را بيان كرده است (6).

منشور بهره‌وری

این سوره، منشور بهره‌وری است. استفاده ‌بهينه از عمر به‌عنوان تنها سرمايه ‌زندگی؛ ايمان، به‌عنوان قوه ‌محركه ‌و معدن انگيزه‌سازی انسان كه به همراه معرفت، عبادت و يقين موجب افزايش نامحدود بهره‌وری در افكار، كردار و گفتار انسان می‌شود؛ و نتيجه‌ بهره‌وری ايمان كه در عمل صالح و مخلصانه رخ می‌نمايد كه هم در ارتقای بهره‌وری فردی مؤثر است و هم در افزايش بهره‌وری اجتماعی و نهايتا سفارش به حق و صبر كه دو لازمه‌بهره‌وری فردی و اجتماعی‌اند، از مهم‌ترين ويژگی‌های مؤمنان بهره‌ور در قرآن‌كريم است كه در اين سوره ‌كوتاه گزارش شده است (7).