ابرهه

ابرهه؛ از حاکمان مسیحی یمن در سده شش میلادی. اگرچه نام ابرهه به طور صریح در قرآن آورده نشده است اما مفسران، در ذیل سوره فیل، از وی به عنوان فرمانده حمله به کعبه نام برده اند. وی در صدد گسترش مسیحیت از طریق تسلط بر کل شبه جزیره بود و موفقیت هایی را نیز در این راستا به دست آورد اما این پیشروی ها دوامی نیاورد و با تدبیری الهی در مکه متوقف ماند.

نقش ابرهه در تاریخ عرب قبل از اسلام

بررسی کتیبه های باقی مانده از شبه جزیره عرب نشان می دهد، قبل از اسلام در جنوب عربستان، پادشاهی ۱۴۰۰ ساله وجود داشته است. بر اساس این کتیبه ها در اواسط قرن سوم میلادی دولت حِمیَر، پادشاهی واحدی را تحت عنوان پادشاهی «حِمیَر» تاسیس کرد. این پادشاهی در اواخر قرن سوم حضرموت را فتح کرد و در نیمه قرن پنجم میلادی بخش‌های مرکزی و غرب عربستان را نیز به دولت خود ضمیمه کرد. تا قرن پنجم این دولت گسترش پیدا کرد و در نیمه قرن ششم با حاکمیت یافتن ابرهه، دولت حمیر توانست تقریبا بر بخش های زیادی از شبه جزیره عرب مسلط ‌شود. از سال ۳۸۰ تا ۵۳۰ میلادی یهودیت دین رسمی این دولت است اما پس از آن تا سال ۵۷۵ مسیحیت دین رسمی دولت حمیر می‌شود.

حمله ابرهه به کعبه

ابرهه در سالی که به «عام الفیل» نامیده شد به قصد تخریب کعبه به مکه حمله کرد. از این حمله در صد و پنجمین سوره قرآن کریم با نام سوره فیل، صحبت شده است. در همان سال پیامبر گرامی اسلام(ص) متولد شد و ۴۰ سال بعد از آن ماجرا به رسالت مبعوث گشت.

دلایل حمله به کعبه

طبق برخی اقوال و روایات تاریخی وجود کعبه در شهر مکه باعث شده بود تا این شهر از حیث وضعیت تجاری رونق بگیرد. ابرهه که مکه را رقیب خود می دانست برای ایجاد وضعیتی مشابه در یمن زیارتگاه باشکوهی از سنگ مرمر بنا کرد و دستور داد مردم آن‌را زیارت و طواف کنند. مردی عرب با جسارت به این معبد آن را نجس کرد. ابرهه به تلافی این توهین لشکرى فیل‌سوار را آماده نمود تا به انتقام این بی احترامی، کعبه را خراب کند. خداوند نیز پرندگانى را که در منقارشان سنگریزه‏‌اى داشتند به‌سوى آنان فرستاد که با بارش سنگریزه‏‌ها، لشکر ابرهه شکست خوردند. از حیث تاریخی اما به نظر می رسد، مسئله حمله ابرهه به کعبه، جنبه ای سیاسی داشته است. رقابت های منطقه ای میان پادشاهی ساسانیان و بیزانس موجب شده بود تا به طور کلی شبه جزیره به منطقه ای استراتژیک برای این دو امپراتوری تبدیل شود. حمله حبشیان به یمن، منجر به گسترش نصرانیت در این منطقه شد. ابرهه، حاکمی مسیحی و متعصب بود که قصد تشکیل اتحادیه ای مسیحی در شبه جزیره را داشت. لازمه تشکیل این اتحادیه، تسلط بر کل شبه جزیره بود. از همین رو وی نهایت تلاش خود را نمود تا بر شبه جزیره مسلط شود. گسترش مسیحیت در شبه جزیره برای بیزانس نیز با اهمیت تلقی می شد زیرا این کار به معنای خنثی سازی تحریم های اقتصادی تحمیل شده از جانب حکومت ساسانیان بر بیزانس بود. از همین رو تلاش ابرهه برای تسلط تام بر شبه جزیره، تائید ضمنی روم را نیز به همراه داشت. ابرهه در بسیاری از این فتوحات موفق بود اما به سبب تدبیری الهی این فتوحات در مکه متوقف شد و امکان پیش روی کامل ابرهه بر منطقه فراهم نشد.

مواجهه ابرهه با عبدالمطلب

طبق روایات اسلامی ابرهه با هدف تسلط بر مکه، تعدادی فیل قوی هیکل با افرادی مجهز را به آن سو گسیل نمود. وقتی سپاه به بیرون شهر مکه رسیدند، شبانگاه اطراق کردند. در همان ایام اصحاب فیل شتران، عبدالمطلب را که مشغول چرا بودند، دزدیدند. عبدالمطلب برای بازپس گیری شتران خود نزد ابرهه رفت. ابرهه، عبدالمطلب را مردی بزرگ و باابهت یافت از همین رو از تخت پایین آمد و نزد او رفت و به او گفت: اگر حاجتی داری بگو. عبدالمطلب گفت: سپاهیان تو شتران مرا دزدیده‌اند. دستور بده شتران مرا آزاد کنند. ابرهه به او گفت: وقتی وارد شدی در نظر من بزرگ جلوه کردی. با خود گفتم اگر از من خواهش کنی فیل‌ها را برگردانم، خواسته تو را اجابت کنم. من آمده‌ام کعبه را خراب کنم، حال تو شترانت را از من می‌خواهی؟ عبدالمطلب گفت: «انا رب الإبل و للبیت رب یحفظه» من صاحب شترها هستم و این خانه هم صاحبی دارد که از آن حمایت می‌کند. عبدالمطلب شتران خود را پس گرفت و به شهر مکه بازگشت. عبدالمطلب ده پسر داشت به آنها گفت بالای کوه بروید و نگاه کنید چه می‌بینید و خود کنار کعبه آمد و مشغول مناجات شد و دعا کرد: خدایا هر انسانی از متاع و کالای خود حمایت می‌کند تو هم از متاع و خانه خودت که کعبه باشد، حمایت کن. فرزندان عبدالمطلب بازگشتند و به پدرشان گفتند: از طرف صحرا تعداد زیادی پرنده می‌آیند. هنگامی که سپاه ابرهه آماده حرکت به سمت مکه شدند، فیل‌ها از جای خود تکان نخوردند. در این حین، پرندگانی به سمت سپاه ابرهه راهی شدند. بنابر نظر مشهور مفسران، این پرندگان پرستوهایى با گردن‌هاى سبز و منقار سرخ بودند که هریک از آن‌ها سه سنگ مانند دانه‌‌هاى عدس همراه داشت که یکى را با منقار و دو تا را با‌‌ دو پای خود حمل مى‌‌کرد. پرندگان با این سنگریزه‌ها به سپاه ابرهه حمله نمودند و منجر به نابودی آنها شدند .

یادکرد ابرهه در آثار و متون تاریخی پیش از اسلام

کتیبه ابرهه در منطقه مریغان

شش متن باستانی وجود دارد که در آنها از ابرهه سخن به میان آمده است. محتوای هیچ کدام از این شش متن در تفاسیر نیامده است. متن این نوشته ها به زبان قوم سبا نوشته شده است و در ابتدای آنها چیزی مانند بسمله وجود دارد.

حمله ابرهه در فیلم های سینمایی

حمله ابرهه در دو فیلم سینمایی محمد رسول الله به کارگردانی مجید مجیدی و فیلشاه به کارگردانی هادی محمدیان به تصویر کشیده شده است.

منابع

ایکنا

پاورقی ها

مرحوم رامیار؛ از توجه به منابع علمی اصیل تا احترام به سایر ادیان

«ابراهیم ثانی» کیست؟

برکات و اعمال ماه ربیع الاول

یک بحث علمی درباره معجزه

نابودی اصحاب فیل؛ دلیلی دیگر بر اثبات حقانیت کعبه

بیان قدرت خدا در سوره «فیل» و اثبات ذات اقدس پروردگار

نقش باستان‌شناسی در کشف مستندات برای آیاتی از قرآن

نابودی اصحاب فیل؛ دلیلی دیگر بر اثبات حقانیت کعبه

اشارات قرآنی درباره پرندگان

نگاهی به شأن نزول سوره ‌فیل/ سوره‌ای که خواندن آن ضامن رضایت خداوند از انسان است

نگاهی به شأن نزول سوره ‌فیل/ سوره‌ای که خواندن آن ضامن رضایت خداوند از انسان است