حرز

حرز؛ دعایی جهت محفوظ ماندن از شر.

تعریف لغوی

حرز جای استوار و پناهگاه و نیز دعای حفظ و تعویذ را گویند (مجمع البحرین ، ۱۵/۴).

تعریف اصطلاحی حرز

حرز اعم از دعای خواندنی و نوشتنی بلکه هر گونه تعویذی است که مایه حفظ باشد و به وسیله آن پناه جویند و این که در بعضی از لغت نامه ها راجع به آن آمده: «دعایی که بر کاغذی نویسند و با خود دارند» تعریف ناقصی از آن است.

ویژگی انواع وختلف حرز

وجه مشترک بین تمامی حرزها به کار بستن آنها برای محفوظ ماندن شخص و یا همراهان یا اموال او از گزند دشمنان و یا پیشامدهای ناگوار و حوادث پیش بینی نشده روزگار است؛ چنان که در بعضی احادیث تربت حضرت سید الشهداء (ع) به عنوان حرز تعبیر شده و در بعضی احادیث انگشتری عقیق با آداب مخصوص و با انگشتری حدید صینی، برای کسی که آن را درست کند حرز از هر ناگواری از جن و انس و شیطان و سلطان و گزندگان زمینی و ...=. یاد شده است (الامان، چاپ نجف،۳۴)

بیشتر حرزها خواندنی و یا نوشتنی است و بسیاری از آنها آمیخته ای از آیات قرآن و دعاهایی در طلب حفظ و دورماندن از ناگواریها است و بررسی متون آنها که در کتب مهم حدیث و دعا ضبط شده است این اطمینان را برای هر فرد آشنا به مبانی دین و معارف تشیع، ایجاد میکند که مضامین حرزها - به طور کلی - توأم با مفاهیم بلند توحید و قدرت لایزال الهی و امدادهای غیبی و توکل بر خداوند و پرهیز از پناه جستن به شیطان و جن و ارواح و نیز اجتناب از تکیه بر قدرت ظاهری ستمگران می باشد.

بیشتر حرزها از عبارتهای فصیح عربی تشکیل یافته و بعضی دارای کلمات و یا نقوش و خطوط خاصی است که معانی آنها برای عموم افراد به خوبی روشن نیست و رموز و اسراری در آنها هست که هر کسی نمی تواند از آنها اطلاع یابد. حرزها از نظر کوتاهی و بلندی عبارت با هم تفاوت دارند چنان که بعضی از آنها از چند کلمه تجاوز نمی کند در حالی که بعضی دیگر چند صفحه است. نمونه حرز کوتاه حرز حضرت خدیجه (ع) است که در مهج الدعوات آمده:

«بسم الله الرحمن الرحيم، يا الله یا حافظ یا حفیظ یا رقیب».

قسمتی از حرزها - همچون سایر متون حدیث و دعا - با ذکر زنجیره سند تا به معصوم ضبط شده، اما بخشی از آنها استناد محکمی ندارند و به اصطلاح «مرسل» می باشند، یعنی بعضی از واسطه ها و یا همه آنها از سند روایت حذف شده اند. هرگاه حدیثی که متضمن حکم شرعی است چنین باشد نمی تواند مورد استناد قرار گیرد و اعتبار آن ضعیف خواهد بود. ولی در این قبیل موارد طبق قاعده «تسامح در ادله سنن» و یا مضمون اخبار من بلغ عمل میکنند.

در هر یک از حرزها ویژگیهایی است که در کتب ادعیه ذکر آنها آمده است و برای هر کدام از معصومین (ع) حرزهایی روایت شده است که بعضی از آنها شهرت بیشتری دارند.

منابع

المحاسن، برقی؛ باب التحرز، ٣٠٤؛ الکافی ، ۵۶۸/۲؛ باب الحرز والعودة مكارم الاخلاق، 156/3؛ مهج الدعوات، صفحات بسيار؛ كشف الغمة ، ١٥٦/٣ : بحار الانوار ، 28/94؛ الوافي ، ۱645/۹؛ لئالي الاخبار۳/۳۶۷