یوگا

یوگا؛ وزرشی ذهنی-بدنی. محققان یوگا را به‌عنوان یک راه معنوی معرفی کرده‌اند و اساتید یوگا نیز آن را بسیار متفاوت از ورزش می‌دانند. کسانی که با یوگا آشنا می‌شوند، در مراحل اولیه آن را به‌صورت حرکات جسمی می‌شناسند و ممکن است برای لاغری یا زیبایی‌ اندام و حتی رسیدن به آرامش از آن استفاده کنند، که رفته رفته به‌تدریج آن را به‌عنوان یک ورزش ذهنی و سپس یک راه معنوی به‌کار می‌گیرند و به مسیری وارد می‌شوند که از ابتدا تصوری از آن نداشته‌اند.

معنای یوگا

واژه Yoga در اصل از واژه ی «یوج»در زبان سانسکریت گرفته شده استکه به معنی یکپارچه‌سازی و یگانگی ‌و کنترل امواج ذهنی است. کنترل امواج ذهنی. از طرف دیگر می‌توان یوگا را به معنای نظاره کردن و دیدن، در نظر گرفت که در نتیجه یوگا به عنوان علم نظاره خود و خودشناسی خواهد بود. یوگا به مجموعه‌ای از فعالیت‌های جسمی، ذهنی، و روحانی است که در هند باستان پدید آمده‌است. یوگا همچنین یکی از شش مکتب فلسفی در فلسفه سنتی هندو است. ریشه یابی دقیق این ورزش که توسط چه شخصی و دقیقاً چگونه به‌وجود آمده کمابیش ناممکن است. چرا که تاریخ شکل‌گیری یوگا به سالهای بسیار دور برمی گردد. یوگا نه تنها آثار مثبتی ندارد بلکه تحقیقات علمی عوارضی را هم برای آن نشان می‌دهد. مثلاً تحقیقاتی در آمریکا نشان داده که ۳۰ هزار آسیب در طول چند سال بر اثر یوگا رخ داده است که روزانه بیش از ۵ مورد می‌شود. این در شرایطی است که یوگا نه تنها ورزش سنگینی نیست بلکه ورزش معمولی هم محسوب نمی‌شود.

اهداف یوگا

اغلب اساتید یوگا از بیان پاسخ روشن به این پرسش از هدف یوگا طفره می‌روند و می‌کوشند آنچه را مخاطب دوست دارد، هدف یوگا قلمداد کنند. پاراماها مساجی در دهه 1960 می‌گفت یوگا برای زیبایی اندام، رفع چروک‌های پوست و زیبایی چهره است! (جیوتی، 1380: 34). گروهی دیگر درمان بیماری‌ها و دردها و رسیدن به سلامتی را هدف یوگا دانستند (هیلتمن، 1388: 19). عده‌ای آمدند و آرامش ذهنی، کاهش استرس و از بین رفتن بیماری‌های روانی را هدف یوگا معرفی کردند (جوی‌دوی، 1388: 87). اهداف دیگری نظیر: مراقبه، تمرکز و خودشناسی، رسیدن به خلاقیت و آگاهی برتر نیز مطرح شده است. اما هیچ‌کدام از این موارد هدف یوگا نیست؛ زیرا یوگا یک مذهب سرّی است و اهداف و برنامه‌های آن به سادگی قابل بازگو کردن نیست.

مراحل هشت گانه یوگا

مرحله اول «یاما یوگا و نیاما یوگا » است که باید فرد یک‌سری از کار‌ها را ترک کند که شامل پنج کار است و یکی از آن‌ها «اهیمسا» است که آن را در فارسی به پرهیز از خشونت تعریف کرده‌اند. مرحله دوم یوگا «آسانا» یا وضعیت‌های بدنی است که می‌توان گفت در حال حاضر اصلی‌ترین چهره‌ی یوگا را ترسیم کرده است و به‌صورت ورزش به‌نظر می‌رسد.؛در حالی‌که این وضعیت های بدنی بیشتر از آن که ورزش باشد؛ دروازه‌ی ورود نیرویی است که گفته می‌شود در بدن انسان نهفته و بیداریش انسان را به آگاهی برتر می‌رساند و همچنین از حالت‌های ثابت است و باید در یک وضعیت خاص باشند و با کنترل ارتباطات محیطی و ادراکات ذهن را متوقف می‌کنند. مرحله سوم «پرانایاما»، برنامه تنفسی یوگا است. مرحله چهارم «پراتی‏هارا» مرحله‌ای است که ابعاد غیر انسانی و بلکه ضد انسانی یوگا در آن به‌تدریج آشکار می‌شود. مرحله پنجم «دهارناکه» تمرکز بر روی یک موضوع به منظور خالی کردن ذهن از سایر موضوعات است. مرحله ششم «دیانا» جریان بدون انقطاع ظرفیت خودآگاه است. مرحله هفتم که «سامادهی» نام دارد، خودآگاهی از مراقبه محو می‌شود و فقط موضوع باقی می‌ماند. سامادهی در مکتب یوگا، اتحادِ نفسِ سالک با ذات خالص و پاک است. و مرحله آخر «چیتا» هست. مفهوم چیتا که اغلب ذهن ترجمه می‏شود، فراتر از ذهنِ به معنای رایج است. به‌طوری که علم حضوری و قوه شهود قلبی را هم فرامی‏گیرد.

یوگا از دیدگاه اسلام

همانگونه که گفته شد، یکی از ورزش‌هایی که علاوه بر جسم، ذهن را هم درگیر می‌کند ورزش یوگا است. یوگا تنها نوعی ورزش همراه با تمرکز است و از آثار معنوی، فرهنگی و تربیتی و ارتباط با مبدا هستی کاملًا تهی است. انسان‌ها با اندک بینش خود راه‌های مختلف خداشناسی را کشف کرده‌اند، در این راستا یکی از آیین‌های قدیمی بودیسم و آئین چینی‌ها است که به عنوان روشی معنوی برای رسیدن انسان به آزادی معنوی و رهایی از اسارت مطرح میشود و به دنبال آن ورزشی را تحت عنوان یوگا که به معنای رام کردن است، ابداع کردند. یوگا متشکل از ۳ تعلیم شامل معرفت یا شناخت درست، ایمان به کتاب مقدس و در نهایت نمایش طرز رفتار صحیح است که این رفتار مناسب جنبه سلبی دارد و کارهایی را باید در این آیین یا یوگا انجام داد که همان امساک از گناه است، همچنین یک جنبه ایجابی دارد که باید درست و صحیح عمل کرد تا روح تقویت شود.

جنبه ایجابی تقویت روح سبب می‌شود که فرد به خود ورزش‌هایی که دارای ریاضت جسمی و روحی است تحمیل کند که علاوه بر سختی جسمی فکر خود را هم کنترل کند. حال سوال این است که آیا از منظر دینی و شرعی، این روش توجیه دینی دارد؟ جواز شرعی هر ورزشی، ابتدا در گرو این است که اولا باید برای جسم و روح ضرر نداشته باشد و دوم ترویج عقیده و فکر باطل نباشد. مراجع به‌شرط آنکه یوگا برای بدن ضرر نداشته باشد اشکالی وارد نکرده‌اند، اما باید توجه کنیم که ورزش یوگا تنها ورزش جسم نیست؛ بلکه نیاز به تمرکز بسیار شدید فکری و روحی دارد که شخص باید در حین ورزش داشته باشد و در حالت معمولی انسان نمی‌تواند چنین تمرکزی در خود ایجاد کند و این باعث اذیت و آزار روحی می‌شود و فرد تحت تأثیر فشار و استرس زیادی قرار می‌گیرد.

همچنین یکی از موارد تعارض آیین بودا با مفاهیم اسلامی این است که در مکتب اسلام فرد وظیفه محور است و به هر مقدار که سعی و تلاش کند خداوند متعال به او پاداش عطا می‌کند، اما در آیین بودا یا یوگا اگر فرد به نتیجه نرسد تمام تلاش‌هایش بی‌فایده است و این احساس افسردگی و سرخوردگی در فرد ایجاد می‌کند و به همین علت دچار ضربه‌های روحی می‌شود. باید دقت داشت که ورزش یوگا تنها به ورزش ختم نمی‌شود، بلکه باعث ترویج عقاید و افکار باطل می‌شود و در حقیقت سبک زندگی‌ را به انسان‌ها معرفی می‌کند که بر اساس آن طرز فکر، عقاید خود را در بستر جامعه پخش می‌کنند. به عنوان مثال یکی از شروط یوگا رهبانیت و دوری از فرد و جامعه است. رهبانیت مخالف اصول اسلامی است که به ارتباطات اجتماعی تأکید دارد؛ خداوند متعال به ما دستور داده که هر سیره و شیوه زندگی که ما را محدود و از برنامه جامع خداوند متعال دور کند. بر اساس آنچه گفته شد، علاوه بر اینکه خود باید از آیین هایی از قبیل آیین یوگا پرهیز و اجتناب کنیم، همچنین باید مانع انتشار آن در بستر جامعه باشیم، چرا که این سبک زندگی و ورزش باعث می‌شود عقاید و افکار باطلی که برخاسته از عقاید و علوم ناقص بشر است در جامعه پخش شود.

منابع

دانشنامه پژوهه

ویکی فقه

ویکیپدیا

ویکی جو]

دانشنامه آزاد فارسی

دانشنامه حوزه