عدالت آموزشی

عدالت آموزشی عدالت آموزشی؛ به معنای دسترسی تمامی افراد جامعه به امکانات آموزشی و داشتن شرایط و فرصت‌های یکسان و برابر یادگیری است.

مفاهیم

معنای عدالت

دو معنا برای عدالت مطرح می‌شود؛ اول این‌که هر چیزی سر جای خودش قرار بگیرد و دوم اینکه افراد در بهره‌مندی از فرصت‌ها بر اساس استحقاقی که دارند فرصت مساوی داشته باشند. چون تفاوت‌هایی در استعدادها وجود دارد که لازمه‌ی نظام خلقت است، لذا طبیعتاً بهره‌مندی‌ها متفاوت می‌شود. مسئله‌ای که وجود دارد این است که این تفاوت در بهره‌مندی‌ها باید بر اساس استحقاق باشد و افراد به میزان حقی که دارند بهره‌مند باشند.

معنای عدالت آموزشی

عدالت آموزشی از جنبه کمی به معنای دسترسی کودکان و دانش‌آموزان به امکانات آموزشی بدون در نظر گرفتن تمایز و تبعیض ازنظر جنس، نژاد، قومیت، فرهنگ و مذهب و از جنبه‌ی کیفی داشتن شرایط و فرصت‌های برابر یادگیری و یاددهی است. به‌گونه‌ای که برای تمامی دانش‌آموزان کشور، امکانات آموزشی و کیفیت‌های درون داده‌ای آموزشی یکسان باشند و معلمانی که عملکرد بهتری در آموزش دارند یا ازنظر ارزشیابی‌های کیفیت کار، درجات بالایی دارند در تمامی مدارس مناطق مختلف به یک‌میزان به کار گرفته شوند. درزمینه‌ی دسترسی به منابع یادگیری؛ مناطق کم برخوردار باید امکاناتی مانند کتابخانه، آزمایشگاه و کارگاه داشته باشند و درزمینه‌ی فضای مجازی؛ اگر که زیرساخت‌های فناوری نیاز است و اگر قرار است که از طریق فضای فناوری منابع متعدد و متنوعی در اختیار دانش‌آموزان قرار گیرد، مناطق کم برخوردار نیز باید آن زیرساخت‌ها را داشته باشند؛ بنابراین، عدالت آموزشی، صرفاً دسترسی به امکانات آموزشی نیست بلکه کیفیت آموزش نقش بسزایی در تحقق عدالت آموزشی بازی می‌کند.

اهمیت عدالت آموزشی

ارتقای عدالت آموزشی شاخص و زیرساخت توسعه، بنیان فكر و فرهنگ یك جامعه و زمینه‌ساز عدالت اجتماعی است. فرصت برخورداری و عدالت آموزشی تنها بستری است که تحرک اجتماعی ایجاد می‌کند و به فرزندان یک طبقه اجازه می‌دهد که با تحصیل کردن به طبقات بالاتر راه پیدا کنند. آموزش، تولید، عرضه و توسعه مشاغل و کسب‌وکارهای فرهنگی نیازمند توسعه عدالت آموزشی است. با عدالت آموزشی می‌توان امید داشت که دانش‌آموزان مناطق محروم نیز در نظام سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور دخیل بوده و نقش مؤثری داشته باشند. از طرفی، عدم عدالت آموزشی موجب بروز و ازدیاد فقر در جامعه و سرآغاز پیدایش آسیب‌های اجتماعی خواهد شد. بدون عدالت آموزشی، عدالت اقتصادی نیز محقق نمی‌شود.

آسیب‌شناسی عدالت آموزشی در کشور

معلمان خوب و باتجربه معمولا به مناطق مرفه نشین اعزام می شوند و انگیزه‌ها و مشوق‌هایی که این معلمان بخواهند در مناطق محروم بمانند مهیا نمی شود. زمانی که معلم خرید خدمات یا سرباز معلم آموزش ندیده به مناطق دوردست اعزام شوند، خود معلم نیز به دلیل شرایط منطقه و پرداخت نامناسب دستمزد اذیت خواهد شد، درنتیجه انگیزه کافی برای تدریس نخواهد داشت و دانش‌آموزان این مناطق فرصت یادگیری واقعی را از دست می‌دهند. ۶۰ درصد جمعیت دانش‌آموزان دوره ابتدایی در کلاس‌هایی با تراکم بالای ۲۶ نفر درس می‌خوانند. آن‌کسی که برخوردار است کودک خود را در مدارس غیردولتی که کلاس‌های کم‌جمعیت دارد، ثبت‌نام می‌کند، اما خانواده‌ای که شرایط مالی خوبی ندارد، به‌اجبار کودک خود را در مدارس دولتی باکلاس‌های متراکم ازلحاظ جمعیتی ثبت‌نام می‌کند. وقتی‌که تراکم جمعیت افزایش پیدا می‌کند، زمان و ساعتی که هر معلم به یادگیری دانش‌آموز اختصاص می‌دهد و بازخورد می‌گیرد، کم می‌شود و شرایط یادگیری برابر از بین می‌رود.

جداسازی‌ها، غربالگری‌ها، تنوع بخشیدن به مدارس بر اساس برخورداری‌های افراد و سیاست‌های غلط به‌کارگیری معلم و توزیع معلم در مناطق محروم باعث می شود که روزبه‌روز کد رشته محل‌های دانشگاهی از دسترس فرزندان طبقات محروم خارج شود و بیم این است که فرزندان طبقات محروم ترک تحصیل کنند و عملاً نتوانند هیچ تحرک اجتماعی را تجربه کنند. کودکان مناطق دورافتاده تصویری از کلاس درس ندارند. مدارس هوشمند و مجتمع‌های آموزشی پیشرفته در کلان‌شهرها ایجادشده است؛ درحالی‌که در بسیاری از روستاهای مناطق دورافتاده کودکان و نوجوانان بر روی خشت و خاک مشغول تحصیل کردن هستند.

از طرفی بی‌عدالتی در نظام آموزشی صرفاً مربوط به کمبود امکانات و تجهیزات در مناطق محروم نیست، گاهی تعیین ساعات و نوع چینش دروس خاص در برنامه‌ی درسی دانش‌آموزان، از مصادیق بی‌عدالتی است. نبود آموزش تخصصی و نبود دسترسی به فناوری‌ و تجهیزات فضای مجازی نیز از دیگر عوامل ایجاد بی‌عدالتی آموزشی است.

راه گسترش عدالت آموزشی

اگر بهترین مدیران برای دورترین مدارس و بهترین معلمان برای محروم‌ترین مناطق به‌کاررفته شوند، عدم دسترسی دانش‌آموزان به کتابخانه و آزمایشگاه و سطح نامناسب سواد خانوادگی در مناطق محروم با تخصص و تجربه‌ی بالای معلم جبران می‌شود. به‌علاوه، استفاده از دانشگاه‌های ویژه‌ی بانوان، فرصتی مناسب به‌منظور جذب و مشارکت بیشتر دختران برای برخورداری از تحصیلات عالی است. استفاده از آموزش‌های مجازی در مدارس و پیگیری آموزش ضمن خدمت معلمان از این طریق، موجب شناسایی معلمان کار بلد، ضبط آموزش‌ها، قرار گرفتن آموزش مناسب در دسترس همگان، مکمل آموزش‌های حضوری در مدارس و کمک‌کننده‌ی آموزش‌های رسمی و چهره به چهره است.

از طرفی باید هرکدام از دانشجویان بکوشد به‌صورت محله محور با همکاری سایر دانشجویان هم‌محله خود، در ارتقای سطح قرآنی، علمی یا فرهنگی نوجوانان و جوانان محله خودش تلاش کند یا آنکه اگر فرضاً فردی در یک محله استاد یک‌رشته فنی است و صلاحیت‌ها و مدارک آموزشی دارد آن را به بقیه بیاموزد. فرهنگ تعلیم و تعلم در نظام اسلامی باید مردمی شود، همان‌طور که در صدر اسلام پیامبر اکرم(ص) نظام آموزشی قرائت را این‌گونه قرار داد که هر مسلمانی هم متعلم قرآن بود نسبت به آیاتی که فرانگرفته یا تثبیت نشده بود و هم پس از یادگیری و تأیید استادش، معلم قرآن دیگران می‌شد. به‌این‌ترتیب با مردمی شدن تعلیم و تربیت، می‌توان در جامعه ایمانی برای رشد انسان‌ها در ابعاد مختلف زندگی آماده شد. در این خصوص مساجد می‌توانند نقش مهمی داشته باشند. باید با بهره‌گیری از ظرفیت‌های مختلف، سنت نبوی نشر علم در جامعه اسلامی با رویکردی مردمی و جهادی تحقق عینی یابد.

استفاده از ظرفیت خیرین مدرسه‌ساز و مجلس شورای اسلامی، رسیدگی به امور، توسعه و ارتقاء کیفیت آموزش مدارس شبانه‌روزی، توجه به دانش‌آموزان دیرآموز در دوره ابتدایی، توجه به دانش‌آموزان با نیازهای ویژه، استفاده از فناوری‌های نوین، افزایش سطح علمی مدارس دولتی، افزایش کیفیت آموزش، دسترسی به امکانات آموزشی، برابر کردن فرصت‌های مطلوب یادگیری از طریق افزایش کیفیت معلم و کاهش تراکم کلاس، برپایی کلاس‌های درس با امکانات مناسب در نقاط دورافتاده، توجه به دانش‌آموزان محروم، عشایری و مرزنشین، ظهور عدالت آموزشی برای دانش‌آموزان معلول، مناسب‌سازی فضا، آموزش و تحصیلات و دیگر امکانات برای معلولان، توسعه عدالت آموزشی در مدارس عشایری و فراهم نمودن تجهیزات و اقلام آموزشی برای آنان از دیگر اقدامات لازم در راستای ایجاد و گسترش عدالت آموزشی است.

اقدامات انجام‌شده در راستای عدالت آموزشی

توجه به عدالت آموزشی در جامعه و فراهم کردن زمینه‌ی تحصیل برای تمام افراد از اهداف سند تحول بنیادین در آموزش‌وپرورش است. طی سال‌های پس از انقلاب، پیشرفت‌های خوبی در این زمینه رخ‌داده است. یکی از مهم‌ترین دستاوردهای آموزش عمومی، پوشش تحصیلی ۹۸.۱۳ درصدی در دوره ابتدایی است. از طرفی، باوجوداینکه در سال‌های قبل از انقلاب، حضور دانش‌آموزان دختر در مدارس کشور جمعیت نیمی از دانش‌آموزان پسر را شامل می‌شد، اما در سال‌های بعد و پس از توسعه‌ی مدارس در مناطق روستایی، نه‌تنها تعداد افراد مشغول به تحصیل افزایش یافت بلکه فاصله‌ی تعداد دانش‌آموزان دختر و پسر نیز کم شد و طی چند سال اخیر، تعداد دانش‌آموزان دختر و پسر تقریباً برابر است. همچنین باوجود مشکل تهیه و توزیع کتاب درسی در مناطق دور از مرکز و مناطق محروم، نرم‌افزارهای مختلفی ویژه‌ی دانش‌آموزان تولیدشده که آنان می‌توانند علاوه بر نسخه‌ی کاغذی، نسخه پی‌دی‌اف کتاب‌های درسی خود را نیز استفاده کنند.

از طرفی، استفاده از فناوری‌های ارتباطی موجب بروز خلاقیت معلمان، مدیران و کارشناسان در تمام مناطق و استان‌های کشور بوده است و بسیاری از این معلمان در فضای ارتباطی شاد به یکدیگر کمک می‌کنند و بعضاً تولیدات خود را در اختیار هم قرار می‌دهند، هم‌اندیشی می‌کنند و در پی دستیابی به روش‌هایی هستند که امر آموزش، بسیار بهتر و سریع‌تر محقق شود

راه‌اندازی مدرسه‌ی تلویزیونی ایران در شبکه آموزش سیما نیز توانست آموزش‌های معلمان باتجربه را در اختیار کودکان قرار دهد و برخی معلمان مناطق دوردست که فرصت آموزش نداشتند از معلمان مدرسه تلویزیونی یاد بگیرند و مباحث و مطالب را به دانش‌آموزان خود منتقل کنند. خدمت‌رسانی به دانش‌آموزان عشایری، تقویت سطح کیفی آموزش در مدارس و تشکیل کمیته محرومیت‌زدایی در مناطق کمتر برخوردار از دیگر اقدامات انجام‌گرفته در راستای گسترش عدالت آموزشی است.

در مورد درس ورزش و تربیت‌بدنی هم معاونت تربیت‌بدنی و سلامت وزارتخانه، طرحی را با عنوان کوچ، برای کاهش وزن و چاقی دانش‌آموزان، اجرا نمود و برنامه‌هایی برای راهنمایی، حمایت و مشاوره‌ی کنترل تغذیه و افزایش تحرک بدنی ارائه کرد. همچنین برای ارائه‌ی دروس تربیتی و آموزش مهارت‌های مسئولیت‌پذیری، طرح خوانا که تلفیق مهارت‌های زبانی با ۳ مهارت اصلی زندگی یعنی ادب، مسئولیت‌پذیری و جرئت ورزی است، اجراشده است. در ارتباط با پرورش دینی افراد، برای مربیان پرورشی و مدیرانی که با اداره کل قرآن، عترت و نماز وزارت آموزش‌وپرورش در ارتباط بودند و معلمان، دوره‌های آموزشی ارتقای سواد رسانه‌ای برگزارشده است تا ازنظر تئوری و نظری شرایط حضور در فضای مجازی را درک کنند و آگاه شوند که چگونه اطلاعات و مطالب مفید را به دانش‌آموزان ارائه دهند.

برای دانش‌آموزان نیز دوره‌های مختلفی برگزارشده تا آگاهی‌ بیشتری در اختیار آن‌ها قرار گیرد و با آسیب‌هایی که ممکن است با آن‌ها برخورد کنند، آشناشوند. برگزاری سوگواره‌ی سراسری «احلی من العسل» به‌صورت مجازی، اهتمام خاص به درس هدیه‌های آسمانی و قرآن در شبکه شاد، راه‌اندازی کانال اقامه نماز و برای پاسخگویی ائمه‌ی جماعت فرهنگی و روحانی به سؤالات شرعی دانش‌آموزان از دیگر برنامه‌های آموزش‌وپرورش در راستای عدالت آموزشی درحوزه‌ی پرورش دینی است.

با توجه به تحصیل نزدیک به ۶ هزار دانش‌آموز دیرآموز، دارای اختلالات یادگیری و تحت آموزش‌وپرورش تلفیقی فراگیر در مدارس عادی، آموزش‌وپرورش به این دانش آموزان خدمات آموزشی، پرورشی، حمایتی و توان‌بخشی ارائه نموده است. در آموزش فراگیر نیازهای آموزشی تمام دانش‌آموزان به‌ویژه دانش‌آموزان با نیازهای ویژه شناسایی‌شده، تلاش می‌شود آنان برای زیستن در جامعه‌ی عادی سازگاری و آمادگی‌های لازم را کسب کنند.

منابع

ایکنا