اوری روبین

اوری روبین (یوری روبین)(زاده 1994)؛ یکی از خاورشناسان و قرآن پژوهان إسرائیلی است که استاد زبان و ادبیات عربی دانشگاه تل آویو و سرویراستار دائرة المعارف قرآن لیدن بوده است. وی مسلط به زبان عربی، عبری و انگلیسی است که مطالعات قرآنی وی در قالب کتاب و مقاله به زبان عبری و انگلیسی به چاپ رسیده است. حوزه مطالعاتی وی در زمینه اسلام، قرآن، تورات، حدیث و سنت اسلامی است که پژوهش های وی در دائره المعارف قرآن مورد توجه و نقد اندیشمندان و محققان واقع شده است. درواقع، هدف وی از پژوهش در روایات و احادیث تفسیر آیات قرآنی با استفاده از روایات و احادیث است. مهم ترین اثر وی در حوزه مطالعات قرآنی، ترجمه قرآن از زبان عربی به عبری بوده است که در آن ارجاعات بسیاری از عهد قدیم و جدید آورده است؛ به نحوی که ترجمه را تبدیل به تفسیر قرآن کرده است. دیدگاه های او در مجموعه مقالات دایره المعارف اسلام و دیگر کتاب هایش توسط برخی از اندیشمندان اسلامی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. برخی از این دیدگاه ها عبارتند از: رد برخی از القاب و نام های پیامبر(ص)، دیدگاه خاص در مورد وصایت امامان (ع)، ارجاعات عهد قدیم و جدید در ذیل آیات و تفاسیر خاص در ذیل آیات همانند آیه «کُونُوا قِرَدَهً خاسِئینَ» و تفسیر آیه علق.

معرفی اوری روبین

اوری روبین به انگلیسی Rubin Uriو به زبان عبری یوری روبین(אורי רובין) متولد 1944 در منطقه کریات اونو أسرائیل و متوفای 26 اکتبر 2021 اسلام شناس و شرق شناس و استاد گروه زبان عربی و مطالعات اسلامی دانشگاه تل آویو و یکی از مشاور یا سرویراستاران دائرةالمعارف قرآن لیدن بوده است. وی علاقه خاصی به کنکاش در مورد فرازهای مختلف قرآنی و تفسیر آنها بر پایه تحقیق در تفاسیر کهن و روایات تفسیری دارد. از این رو، تفسیر و روایات تفسیری محور اصلی مطالعات روبین هستند. علت روی آوردن به روایات برای تفسیر قرآن این است که وی درصدد یافتن تفسیر اصیل قرآن و تحولات پیش روی تفسیر آیات است. در نظر گرفتن سیر تحولات نیز بدون تحقیق در مورد مجادلات کلامی بین الادیانی و بین المذاهبی، نزاع های سیاسی و قومی میسر نیست؛ چرا که اندیشمند باید با در نظر گرفتن تمامی تحولات، جریان شناسی و خط سیری برای وقایع در نظر بگیرد تا کاربرد یا عدم کاربر این روایات را در تفسیر مد نظر قرار دهد. علاوه بر این، هدف وی از مطالعات بینا رشته ای میان قرآن و تورات، مطالعات زبانشناسی تطبیقی(عربی و عبری) و حوزه تطبیق اسلام و یهود این است که تحولات میان اسلام و یهود را رصد نماید.

آثار اسلامی و بین الادیانی اوری روبین

حوزه های مطالعاتی او با تمرکز بر دوران متقدم اسلامی و با تأکید ویژه بر قرآن، تفسیر قرآن، سنت متقدم اسلامی و سیره عبری اش از قرآن می شناسند. وی علاوه بر آثار مستقل در حوزۀ مطالعات قرآن ـ تورات و حدیث، نگارش برخی از مدخل های دایرة المعارف قرآن نیز به قلم اوست. ترجمه عبری او از قرآن به سال 2005 با عنوان הקוראן منتشر و در سال 2016 با اعمال برخی اصلاحات بازچاپ شد. علاوه بر ترجمه قرآن به زبان عبری، از مجموعه کتاب هایی که وی نگاشته است می توان به آثار زیر اشاره کرد:

• میان اورشلیم و مکه: تقدس و رستگاری در قرآن و سنت اسلامی (2019)به زبان عبری
• قرآن: صدای الهی با محمد رسول سخن می گوید (2019) به زبان عبری
• محمد پیامبر و عربستان مجموعه ای از مقالاتی که پیشتر در مجلات مختلف به چاپ رسیده است به زبان انگلیسی(2011)
• میان بایبل و قرآن: فرزندان اسـرائیل و خود انگاره اسلامی(1399) به زبان انگلیسی
• زندگی محمد شکل گیری جهان اسلام کلاسیک؛ چهار جلد با مقدمه و ویرایش اوری روبین (1998) به زبان انگلیسی
• چشم ناظر: زندگی محمد از نگاه مسلمانان متقدم(تحلیلی متنی) (1995) به زبان انگلیسی

علاوه بر آثار مذکور، وی دارای مقالات متعدد انگلیسی است که از جمله آن ها می توان به مقاله های زیر اشاره کرد:

• پرتوهای بیشتری بر پیش وجود محمد: چشم اندازهای قرآنی و پساقرآنی (2015)
• موسی و وادی مقدس طوی: دربارۀ پس زمینه بایبلی و میدراشی یک صحنه قرآنی(2014)
• خاتم پیامبران و ختم نبوت (2014)
• روزی که آسمان دودی آشکار می آورد. مطالعه ای تطبیقی درباره تصویر قرآنی و پساقرآنی از پیامبر مسلمان (2011)
• قریش و سفر زمستانی و تابستانیشان: در تفسیر سوره 106 (2011)
• پیام محمد در مکه: هشدارها، نشانه ها و معجزات مورد شق القمر (2010)
• ریشه های عربی قرآن: مورد الفرقان(2009)
• میان عربستان و سرزمین مقدس: یک محور تقدس مکی-اورشلیمی (2008)
• بازگویی های اسلامی تاریخ توراتی (2007)
• دستان ابولهب و غزال کعبه (2007)
• قرآن و شعر: اطلاعات بیشتر درباره آیه قرآنی جزیه (عن ید) (2006)
• پیامبران و پیامبری(2006)
• سفر شبانه محمد (إسراء) به مسجد الاقصی: وجوه کهن ترین ریشه های تقدس اسلامی اورشلیم، محمد جنگیر: وجوه جدلی اسلامی-یهودی(2005)
• کاریزمای نبوی در قرآن (2003)
• پیامبران و خلفا: بنیان های توراتی اعتبار بنیامیه (2003)
• زندگی محمد و قرآن: مورد هجرت محمد (2003)
• روایات در تغییر شکل تابوت عهد و گوساله زرین در تواریخ توراتی و اسلامی (2001)
• جهت نماز در اسلام: درباره تاریخ یک تضاد میان آیین ها (2000)
• زندگی محمد و خود انگاره اسلامی(2000)
• میمون ها، خوک ها و هویت اسلامی(1977)
• پیشگویی و مرجعیت در سنت اسلامی؛ ظهور دوازده امام (1977)
• قرآن و تفسیر: مورد عن ید (1993)
• تفسیر و حدیث: مورد سبع المثانی (1993)
• پیامبر پوشیده: درباره تفسیر المزمل و المدثر (1993)
• إقرأ باسم ربک...چند نکته درباره تفسیر سوره العلق (1993)
• «الولد للفراش: درباره حمله اسلام به زنا (1993)
• ترور کعب بن اشرف (1990)
• حنیفیه و کعبه- کاوشی در زمینه پیش اسلامی عربی دین ابراهیم (1990)
• تجارت مکه و تفسیر قرآنی (ق2:198) (1990)
• نفرین محمد بر مضر و بستن مکه (1998)
• نمازهای صبح و مغرب در اسلام اولیه (1978)
• کعبه: وجوه بنیان های آیینی آن (1986)
• میثاق مدینه: چند نکته (1985)
• الصمد و خدای متعالی: تفسیر بر سوره 112 (1984)
• ایلاف قریش: پژوهشی درباره سوره 106 (1884)
• برائه: پژوهشی درباره چند فراز قرآنی (1984)
• زیارت بزرگ محمد: چند نکته درباره سوره 9 (1982)
• پیامبران و نیاکان در سنت شیعی(1979)
• ابولهب و سوره111 (1979)
• پیش وجود و نور- وجوه مفهوم نور محمد (1975).

ترجمه قرآن اوری روبین

هفتمین و آخرین چاپ قرآن به زبان عبری در سال ۲۰۰۵ توسط اوری روبین، شرق شناس و قرآن پژوه إسرائیلی انجام پذیرفت. این کار ترجمه پنج سال به طول انجامید و در نهایت، توسط دانشگاه تل‌آویو با نظارت کلینبرگ، خاورشناس، مورخ و کارشناس علوم ادیان منتشر شد و پس از حدود ده سال یعنی در 2016 با اعمال برخی تغییرات آن را بازچاپ شد. هدف وی از این ترجمه به گفته خودش در مقدمه ترجمه قرآن، ترسیم چهره‌ای از قرآن کریم برای یهودیان به همان شکلی که مسلمانان آن را می‌بینند، بوده است؛ از این رو، علاوه بر ترجمه لفظی قرآن، ملاحظاتی را در خصوص تفسیر آن اضافه کرده است که از تفسیر ابواللیث سمرقندی و تفسیر عبدالرحمن ابوالجوزی و البیضاوی و تفسیر جلال‌الدین المحلی و جلال‌الدین سیوطی کمک گرفته است.

به گفته وی، تنها تغییری که به خود اجازه داده است، در ترجمه قرآن به زبان عبری انجام دهد، مربوط به اسامی یهودی وارده در قرآن کریم بوده است؛ به این صورت که هرجای قرآن که از حضرت موسی(ع) نامی برده شده، وی موسی را به زبان عبری آن یعنی «موشه» آورده و نام حضرت ابراهیم(ع) را نیز به صورت «ابرام» ترجمه کرده است؛ اما حقیقت این است که وی تغییرات بسیاری را برای نزدیک کردن قرآن به تورات در ترجمه آورده است و معنای واژه های مدثر و مزمل را در پرتو حدیث «انا النذیر العریان» معنا کرده‌است که پیامبر(ص) وقتی به ادای رسالت قیام کرد، خود را نذیر عریان خواند و پیش از آن اقدام به رسالت ننموده است؛ در صورتی که مسلمانان چنینی تلقی از عصمت نداشته اند و واژه مدّثر و مزّمل هم حالت حاصل از سنگینی رسالت و قرآن بوده است.

یکی دیگر از تغییرات، اختصاص یافتن بخش مهمی از ترجمه قرآن به ارجاعات کتاب مقدس است که روبین آنها را در پاورقی آورده است. این ارجاعات از عهد قدیم و جدید در سوره نمل قرار داده شده که در ذیل آیه 82 نمل بخشی از یوحنا بیان شده است. البته، ارجاعات عهد قدیم و جدید در ترجمه روبین سبب نشده است که متن حالت سبک ادبی قدیم به خود بگیرد؛ بلکه ترجمه حالت امروزی و سبک جدید ادبی را حفظ کرده است. همین پاورقی‌های مهم و ارجاعات فنی می‌توانند تفسیر یهودی بر قرآن محسوب شوند. پاره‌ای از دیدگاه‌های مطرح در این تفسیر در تعارض با دیدگاه مفسران مسلمان است؛ اما در موارد متعددی نیز ارجاعات ایشان به متون پیشااسلامی می‌توانند به تفسیر فنی برخی آیات پیچیدۀ قرآن کمک کنند. به نظر می‌رسد، ترجمۀ جدید اوری روبین چیزی فراتر از یک بازنویسی باشد، بلکه بهتر است آن را یک ترجمۀ جدید تلقی کرد که نتیجۀ ۱۰ سال تحقیق نویسنده و ملاحظه پژوهش‌های نوین به طور ملموس در آن منعکس شده است.

نقد برخی از دیدگاه های قرآنی اوری روبین

دیدگاه قرآنی اوری روبین از روی عناد با اسلام و شیعه است و مقالات و کتاب هایی که در این مورد به نگارش درآورده است، از دفاع قوم یهود، تورات و برتری آن بر مسلمانان حکایت دارد. یکی از دیدگاه های قرآنی روبین که قابلیت نقد دارد، دیدگاه وی در مورد اصالت وحی است. وی از طریق مشابهت برخی موضوعات میان قرآن و کتب مقدس استدلال می کند که برخی از بخش های قرآن از تورات اقتباس یافته است. در واقع، وی از طریق اقتباس قرآن از تورات درصدد است تا وحیانی بودن قرآن را زیرسوال ببرد یا آن را انکار نماید. در این صورت، از طریق شواهدهای تاریخی و عقلی می توان امکان اقتباس قرآن از کتب پیشین، برای پیامبر(ص) رد کرد؛ چرا که برای پیامبر(ص) مقدور نبوده است.

علاوه بر این، بیان برخی از مستشرقان نیز همانند مستشرق معاصر آلمانی هربرت بوسه در کتاب «رابطه اسلام با مسیحیت و یهودیت» گفتار روبین را رد می کند؛ چرا که وحدت در منبع در همه ادیان آسمانی مورد تأیید است و علت تشابه میان این ادیان به یکی بودن منبع آن یعنی از خداوند متعال است؛ اما این مسئله دلیل نمی شود که قرآن ریشه در کتاب مقدس داشته باشد؛ چرا که داستان‌های قرآنی با داستان‌های کتب مقدس تفاوت اساسی و بنیادی دارد. در ضمن با قرائن تاریخی و قرآنی متعدد می توان به سستی و بی‌پایگی بحث افسانه غرانیق یا إسرائیلیات پی برد. علاوه بر این، روبین در مقاله «پیامبران و اجداد در احادیث شیعه نخستین» کوشیده است با استفاده از روایاتی از منابع شیعه و سنی چنین وانمود کند که مرجعیت دینی ائمه شیعه ریشه در متون کهن یهودی و مسیحی دارد و شیعه با استناد به خلقت نوری ائمه قائل به انحصار جانشینی در حضرت علی(ع) شده است.

به بیان دیگر، وی چنین ادعا کرده است که اعتقاد شیعه به خلقت نوری از عقیده عرب جاهلی (وراثتی بودن ویژگی‌های فیزیکی) نشئت گرفته است و شیعیان برای اثبات انحصار جانشینی پیامبر (ص) در حضرت علی (ع)، به خلقت نوری به عنوان میراثی معنوی استدلال کرده‌اند. وی همچنین با طرح نظریه وصیت نوری مدعی شده است انتقال وصیت از طریق پیامبران بنی‌اسرائیل به حضرت محمد (ص)، نشئت گرفتن مرجعیت علمی ایشان و ائمه شیعه، از میراث کهن پیامبران یهودی- مسیحی را نشان می‌دهد؛ اما با بررسی ادله نقلی امامت به این حقیقت رهنمون می‌شویم که شیعیان بدون استناد به روایات خلقت نوری، تنها نص را کاشف از امامت ائمه دانسته، معتقدند خلقت نوری از فضائل منحصر به فرد امامان به شمار می‌آید.

همچنان که از مجموع آیات و روایاتِ وصایت دانسته می‌شود وصیت، صرفاً نشانه‌ای بر وصایت و جانشینی اوصیاء از پیامبران بوده است و دلیلی بر مرجعیت علمی ایشان به شمار نمی‌آید. علاوه بر این، روبین درباره نام‌ها و القاب پیامبر (ص) نیز از اقوال شاذ و مردود استفاده کرده است. روبین در بخش نام های پیامبر(ص)، اشاره ای به نام احمد در قرآن کریم ندارد و در قسمت القاب در انتساب لقب عبد به رسول الله از واژه احتمال استفاده کرده است و این درحالی است که مفسران دچار تردید نشده اند و در ارتباط با القاب مزمل و مدثر نوعی اکراه در انجام رسالت را به حضرت نسبت داده است که ضمن اینکه با تبیین مشهور مفسران ناسازگار است، با اعتقاد بسیاری از مسلمانان مبنی بر عصمت پیامبر(ص) سازگار نیست.

علاوه بر این، یوری روبین در اقتباس آیه «کُونُوا قِرَدَهً خاسِئینَ»، نیز دیدگاه خاصی دارد.یوری روبین در پژوهش خود با عنوان «بوزینگانی رانده شده باشید: مسخ بنی اسرائیل به بوزینه و پس زمینۀ کتاب مقدس و میدراشی آن» بر پایۀ ادلّه و شواهدی داستان مسخ شدن «اصحاب سبت» در قرآن را برگرفته از داستان «منّ و سلوی» در کتاب مقدس دانسته است. ضمن ردّ ادّعای وی با استفاده از آیات قرآن و روایات کتاب مقدس، تمایز داستان های مذکور متمایز دانسته شده است و علت داشتن چنین دیدگاهی از سوی روبین متأثر از پیش فرض وحیانی نبودن قرآن و اقتباس آن از عهدین است که سبب شده وی این داستان قرآنی را انعکاسی از داستان کتاب مقدس بداند. روبین بدون مراجعه به منابع تفسیری اسلامی و صرفاً با استفاده از کتاب مقدس و میدراش، مقایسۀ صوری میان این آیه و داستان منّ و سلوای کتاب مقدس انجام داده و به همسانی آن دو رأی داده است.

این در حالی است که به لحاظ تاریخ گذاری، این دو واقعه متمایز از یکدیگر بوده و این تطبیق مخالف تاریخ و بافت داستانی آنها است. نقد دیگر در ارتباط با دیدگاه روبین در مورد سوره علق است که وی این سوره را مطابق با برخی از روایات نخستین نزول وحی، جزء سوره نخستین سوره یا آیات نمی داند؛ درصورتی که با مراجعه به کتاب های تاریخی می توان ادعای وی را در این مورد رد کرد. همچنین، آیه اقراء به معنای تشویق پیامبر(ص) به ستایش خداوند خوانده است؛ درصورتی که به اجماع اکثر مسلمانان این آیه تشویق خداوند به پیامبر(ص) مبنی بر خواندن این آیات دارد.

منابع

ایکنا

دانشنامه حوزه؛ جامع ترین دایره المعارف قرانی در هلند چاپ شد

دائره المعارف اسلامی

راد، علی، رضایی هفتادر، حسن، رضایی، حسن، (1397)، تحلیل انتقادی دیدگاه یوری روبین در اقتیاس آیه کونو قرده خاسئین، پژوهش های قرآن و حدیث، ش1، صص66-45.

رضایی هفتادر، حسن، همتیان، مهدی، (1398)، نقد دیدگاه یوری روبین درباره نام ها و القاب پیامبر(ص)، دو فصلنامه علمی پژوهشی خاورشناسان، ش26، صص22-9.

رضایی، حسن، علوی مهر، حسین، (1387)، نقد و بررسی مقاله « أنبیاء و نبوت» اثر یوری روبین، فصلنامه قرآن پژوهی خاورشناسان، ش5، صص81-65.

طباطبایی، محمد علی، (1401)، مروری بر مهم ترین آثار قرآنی و تفسیری اوری روبین به بهانه درگذشت او، آینه پژوهش، ش2، صص272-225.

عیوضی، حیدر، ترجمه های عبری قرآن به مثابه تفسیر یهودی، بررسی نسخه بازنویسی اوری روبین، (1400)، ش5، آینه پژوهش، صص162-153.

عیوضی، حیدر، مصطفی، رزاقی، طباطبایی، محمد علی، (1398)، سورۀ نمل: مقایسه ترجمه های عبری یوزف ریولین و اوری روبین، آینه پژوهش، ش2، صص40-30.

قانعی اردکانی، علی، غفاری، معصومه،(1400)، دیدگاه یوری روبین درباره تفسیر آیه اول سوره علق، فصلنامه تخصصی تفسیر و علوم قرآن، ش1،صص107-87.

هاشمی، رسول، موسوی، محمود، (1393)، تقریر اوری روبین از نظریه امامت وضایتی شیعه در بوته سنجش، پژوهش نامه مذاهب اسلامی، ش2، صص90-71.

Uri Rubin؛ Wikipedia