فرش قرآنی

فرش قرآنی؛ ارائه آیات قرآن در قالب هنر فرش‌بافی. فرش قرآنی، نمونه‌ای از آثار هنری اسلامی است که در قالب هنر فرش‌بافی به ارائه آیات قرآن همت گماشته است. نفیس‌ترین و ظریف‌ترین فرش قرآنی جهان اسلام توسط هنرمندان ایرانی، بافته شده است. بافت این فرش که برای اولین بار در جهان اسلام صورت گرفته، برعهده دانشکده فرش دانشگاه هنر اسلامی تبریز بوده است. در این اثر هنری، کل قرآن کریم در قالب یک کتاب صحافی شده با اوراقی از فرش دو رویه و در ۷۶ ورق یعنی کمترین حجم ممکن توسط هنرمندان تبریزی بافته شده است. بافت این فرش قرآنی نفیس 6 سال زمان برده و در زمستان سال 1389، توسط دانشگاه هنر اسلامی تبریز به مقام معظم رهبری هدیه داده شده است که بنابر تصمیم ایشان این فرش به آستان قدس رضوی اهداء و در آنجا نگهداری می‌شود.

تاریخچۀ فرش‌بافی در ایران

صنعت بافت فرش و تابلو فرش در ایران از قدمت زیادی برخوردار است. شهرت جهانی فرش ایرانی در اقصی نقاط جهان به دلیل زیبایی‌ها و صنعت پیشرفته این هنر برجسته است. فرش‌بافی تنها یک اثر هنری نیست، بلکه تلفیقی از عناصر مختلفی است که منجر به خلق یک اثر هنری می‌شود.

مفهوم فرش قرآنی

طراحی نقشه فرش و هنر بافندگی و ظرافت‌های به کار گرفته شده در بافت فرش ایرانی به همراه بهره‌گیری از سایر فنون و هنرها نظیر خطاطی، منجر به خلق آثار نفیسی می‌شود که در قالب تابلو فرش قرآنی تجلی می‌یابد. این امر در راستای ترويج فرهنگ اسلامی و توسعه هنر قاليبافی و مشاغل خانگی و در جهت استفاده از ظرفيت هنر در انتقال آموزه‌های ناب و ظرايف قرآنی و همچنین زمینه‌سازی جهت آشنايی اصحاب قرآنی با هنر تابلو فرش با هدف توليد اشتغال برای آنان و احصاء وضعيت هنر تابلو فرش قرآنی كشور صورت می‌گیرد.

نفيس‌ترين فرش قرآنی جهان اسلام

نفيس‌ترين فرش قرآنی جهان اسلام در ۷۶ صفحه دو رو و ۱۵۲ صفحه، هر صفحه ۳۰ سطر با حاشيه طرح‌های اسليمی و ايرانی در صفحات، ۳۰ جزء قرآن كريم را در بر می‌گيرد. این اثر نفیس که در حقیقت شامل کل قرآن كریم است، به خط مرحوم استاد عثمان طه (خوشنویس معروف جهان اسلام) کتابت و برای اولین بار در جهان به صورت فرش دو رویه محاسبه و طراحی شده و سپس توسط تیم بافندگان خبره و ماهر بافته شده است. كار بافت اين فرش از سال ۸۳ از سوی دانشكده فرش دانشگاه هنر اسلامی تبريز آغاز و در اسفند ماه سال ۸۹ در دیدار جمعی از مدیران، هنرمندان و اساتید دانشگاه هنر اسلامی تبریز به دست مقام معظم رهبری رونمايی شد؛ دانشگاه هنر اسلامی تبريز اين اثر را به مقام معظم رهبری تقديم كرد كه ايشان تصميم گرفتند اين اثر در آستان قدس رضوی نگهداری شود و در آخر سال ۱۳۹۱ با اتمام بافت طرح روی جلد، اين قرآن نفيس به موزه آستان قدس رضوی اهدا می‌شود. ابعاد هر صفحه از اين قرآن، ۷۵ در ۴۵ سانتی‌متر و ضخامت هر صفحه آن كمتر از ۴ ميلی‌متر است و هر صفحه اين قرآن شامل ۴ صفحه قرآن معمولی است. از جمله ويژگی‌های اين اثر آن است كه چله ابريشم و زمينه پشم دارد و بافت خطوط نيز با نخ ابريشم انجام شده است.

ويژگی خاص و منحصر به فرد اين اثر، تركيب گره متقارن تركی با نامتقارن فارسی است كه بر روی چله‌كشی متقارن انجام شده و اين ويژگی موجب شده است كه بافندگان اين اثر بتوانند ظرافت‌های خطی را به شيوه‌ای منحصر به فرد در اين اثر پياده كنند كه اگر از اين ويژگی تركيب استفاده نمی‌شد، بايد از ويژگی تابلوبافی استفاده می‌شد كه اين شيوه هم از ظرافت كمتری برخوردار است و هم زمان و هزينه بيشتری را صرف می‌كند. بافندگان اين اثر به دليل استفاده از رج‌شمار مخصوص و تركيب خاص گره‌ها توانسته‌اند ظريف‌ترين فرش قرآنی جهان را ببافند.

در شيوه ابتكاری صحافی اين قرآن، هر ورق از آن، پس از انجام آزمايش‌های فراوان، پرس شد به گونه‌ای كه هيچ آسيبی به نقش و نگار و نوع خوشنويسی اين قرآن وارد نشد و فقط پرزها خوابانيده شد و حجم صفحات به نصف كاهش يافت در غير اينصورت قطر اين قرآن پس از صحافی به ۱ متر نيز می‌رسيد. مجموع این قالی قرآنی ۳۱ سانتی متر ارتفاع و ۴۵ سانتی متر عرض هر صفحه است. ترکیب بافت‌ها در این اثر به ظرافت آن افزوده است. آماده‌سازی نقشه این فرش فاخر به‌صورت کامپیوتری و رنگرزی مصالح آن به‌صورت طبیعی به روش سنتی و گیاهی بوده و متشکل از۲۰ رنگ متنوع است. تا به حال به درخواست كشورهای فرانسه، بلژيك، هلند، كويت، مالزی، تركيه، تاجيكستان و پاكستان اين فرش نمايش داده شده و مورد استقبال مردم از همه اديان قرار گرفته است. همچنين اين فرش در ۲۹ دوره مسابقات اوقاف و امور خيريه (برج ميلاد) و نمايشگاه قرآنی قرآن كريم رمضان سال ۹۰ به نمايش گذاشته شده است.

اولین فرش منحنی‌شکل قرآن در جهان

نخستین تابلو فرش منحنی در جهان، در ابعاد ۶ در ۴ مترمربع، از اول فروردین ماه سال 13۹۴ در مجموعه برج میلاد آغاز شده است. شکل بافت آیات نیز در این فرش به صورت منحنی است. زمینه این اثر استخوانی‌رنگ است و از ۳۰۰۰ طیف کد رنگ در آن استفاده شده است. هدف از بافت این فرش بزرگ قرآنی، توجه به حدیث شریف ثقلین و حفظ این گنجینه ماندگار و امانت الهی (قرآن) است. این فرش پس از تکمیل به عنوان نمادی از ارادت ایرانیان به قرآن کریم در نمایشگاه‌های بزرگ جهان به نمایش گذاشته شده است.

بافت فرش‌های قرآنی توسط زندانیان

زندانيان قم در اقدامی به بافت ۳۰ جزء قرآن كريم در ۶۰۴ تابلو فرش، همت گماشته‌اند، جنس اين تابلو فرش‌های نفيس ابريشمی است كه در ابعاد ۶۰ در ۹۰ سانتی‌متری تهيه شده و هر يك از تابلو فرش‌ها يك صفحه از قرآن كريم را تشكيل می‌دهد. اين تابلو فرش‌های نفيس با استفاده از ۱۵ رنگ بافته شده و آيات قرآن با خط عثمان طاها بر روی آن‌ها نقش می‌بندد. طرح، رنگ‌بندی و نقشه بافت اين تابلو فرش‌ها پس از سه ماه كار تحقيقاتی آماده شده است. بافت اين تابلو فرش‌ها كه با هدف اشتغال زندانيان صورت گرفته، با مشاركت ۱۵ نفر از زندانيان استان قم انجام شده است.

منابع

ایکنا