گشت ارشاد

گشت ارشاد؛ گشت ارشاد یا طرح ارتقای امنیت اجتماعی، برنامه اجرایی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران است که در راستای مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی با عنوان «طرح جامع عفاف» اجرا شده‌ است.

طرح گشت ارشاد

گشت ارشاد با نام رسمی طرح ارتقای امنیت اجتماعی، برنامه اجرایی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران است که در راستای مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی با عنوان «طرح جامع عفاف» اجرا شده‌ است. ناجا با ۲۱ وظیفه یکی از دستگاه‌هایی است که بر اساس مصوبات این شورا، اقدامات سلبی و فرهنگی انجام می‌دهد، اما آنچه که بیشتر در مورد ناجا جلوه می‌کند اقدامات سلبی است که نمونه آن گشت ارشاد است. گشت ارشاد برقرارکننده حجاب قانونی برمبنای رعایت چارچوب قانون کشور است. فلسفه وجودی تاسیس گشت ارشاد تامین امنیت اجتماعی است و دلیل اجرای آن توسط پلیس به وظیفه این نهاد برای تأمین امنیت اخلاقی جامعه باز می گردد.

پیشینه گشت ارشاد

گشت ارشاد قدمتی به اندازۀ عمر انقلاب اسلامی در ایران دارد. در سال 1359ش طی مصوبه‌ای از ورود کارمندان زن بی‌حجاب به مکان‌های نظامی، سرویس‌های رفت‌وآمد و ادارات دولتی جلوگیری به عمل آمد. در سال 1362ش قانون حجاب زنان، تصویب شد و برای سرپیچی از آن مجازات تعیین شد. از 1364 تا 1376ش مبارزه با بدحجابی از سوی کمیته‌های انقلاب اسلامی ادامه یافت؛ از 1376 تا 1384ش این قانون کم‌رنگ شد ولی در اوخر دولت هشتم، رئیس‌جمهور وقت دستور تنظیم راهکار شانزده‌گانۀ حجاب و عفاف را صادر کرد. این طرح در شورای عالی انقلاب فرهنگی با عنوان «طرح جامع عفاف» با حضور 26 سازمان و با بیش از سیصد مصوبه مورد موافقت قرار گرفت و اجرای آن به دولت نهم واگذار شد و از سال 1386ش در کشور اجرا می‌شود. در سال 1391ش نام این طرح به گشت امنیت اخلاقی و سپس به طرح ارتقای امنیت اجتماعی تغییر یافت.

فلسفه حجاب در اسلام

اسلام، حجاب را از مصادیق مهم تحقق امنیت اجتماعی در جامعه معرفی کرده است. از آنجا که پروردگار متعال ویژگی‌های انسان را می‌شناخته و می‌داند زن و مرد تمایل ذاتی به یکدیگر دارند، با حکم حجاب و قراردادن حریم‌های دیگر بین زن و مرد، می‌خواهد فضای تعاملات اجتماعی و عرصه عمومی جامعه را از امر جنسی پاکسازی و آن را به حریم خصوصی خانواده منتقل کند. به عبارت دیگر، اسلام برای افزایش کارآمدی افراد در فعالیت‌های اجتماعی‌شان، حریم‌هایی را میان زن و مرد قرار می‌دهد که یکی از این‌ها حجاب است. دومین هدف، جلوگیری از ضایع شدن شأن انسانی زنان و تبدیل شدن آنان به یک کالا و ابزار در خدمت مرد است. در غرب، زنان به بهانه‌های واهی نظیر فعالیت‌های اجتماعی، به مثابه یک ابزار در خدمت پیشرفت اهداف سرمایه‌داری مردانه قرار گرفته‌اند. اسلام با این موضوع مخالف است و آن را تحقیر مقام انسانی زن می‌داند. سومین هدف نیز حفظ امنیت اخلاقی جامعه است. در طول تاریخ، بارها آزارهای جنسی از سوی مردان و علیه زنان صورت می‌گرفته است. قرار دادن حریم برای زنان، تلاش برای جلوگیری از این‌گونه مزاحمت‌هاست. حضرت علی(ع) به این نکته در بیانات خود بدین نحو اشاره فرموده اند: یَا أَهْلَ الْعِرَاقِ نبئْت أَنَ نِسَاءَکمْ یدَافِعْنَ الرجَالَ فِی الطرِیقِ أَمَا تَسْتَحْیون َ وَ لَاتَغَارونَ نِسَاءَکمْ یَخْرجْنَ إِلَی الْأَسْوَاقِ وَ یزَاحِمْنَ الْعلوج؛ «ای مردم عراق؛ خبر یافتم که زنان شما در راهها پهلو به پهلوی مردان می‌زنند آیا شما (مردان) حیا نمیکنید؟ و غیرت نمیورزید زنانتان به بازارها رفته و مزاحم بیماردلان میگردند؟».

علل بدحجابی

علل بدحجابی، گسترده و پیچیده است. ویژگی‌های شخصی افراد، تربیت خانوادگی، کارکردهای نظام آموزش و پرورش، رسانه و بی‌تفاوتی مسئولین نسبت به عفاف و حجاب را می‌توان در بدحجابی و هتک عفت عمومی موثر دانست.

معنای امنیت اجتماعی و وظایف حاکمیت در تأمین آن

امنیت به معنای آرامش، نداشتن ترس و در امان بودن از خطر، از نیازهای اساسی مردم و مهم‌ترین شرط زندگی اجتماعی سالم است. ثمرۀ تأمین امنیت اجتماعی، رفت‌وآمد مردم با فراغ بال در اجتماع، در امان ماندن از آلودگی‌ها و آسیب‌های اخلاقی، محیطی به دور از خشونت، فسق‌و‌فجور و گناهِ آشکار، فضای امن برای زندگی، تحصیل، اشتغال و رشد است.

تحقق امنیت اجتماعی را در حیطۀ وظایف حاکمیت دانسته‌اند. حاکمیت این وظیفه را با دو روش مستقیم و غیرمستقیم انجام می‌دهد. در روش مستقیم با وضع قانون، دادگاه و پلیس، و در روش غیرمستقیم با درونی کردن ارزش‌های انسانی از طریق خانواده، آموزش‌وپرورش و رسانه‌ها امنیت اجتماعی را رقم می‌زند. استفاده از این دو روش در کنار هم و تمرکز بیشتر بر بُعد فرهنگی امنیت اجتماعی را محقق می‌سازد. برای تأمین امنیت اجتماعی زنان و کودکان و مصونیت آنها از تعرض و مزاحمت‌های خیابانی، وظایفی بر عهدۀ برخی نهادها قرار گرفته است. پلیس امنیت اجتماعی، یکی از نهادهای تأمین امنیت در جمهوری اسلامی ایران است.

راهکارهای اصلاح طرح امنیت اجتماعی

احیای فرهنگ حجاب و عفاف ‌باید از خانواده شروع شده و در مدارس، دانشگاه‌ها و دیگر دستگاه‌ها نیز ترویج شود و ناجا به عنوان آخرین مرحله وارد شود. اگر همه دستگاه‌ها به درستی وظیفه خود را انجام دهند دیگر نیازی به حضور پلیس در این زمینه نیست. برای رفع معضل بدحجابی باید مسئله جرم بودن بدحجابی که نیاز به دستگیری و پرونده‌سازی و دادگاهی شدن دارد، برداشته شود و براساس طرح جامع عفاف و حجاب با نگاه تخلف با بدحجابی برخورد شود که به حل مسئله بدون هرگونه تنش اجتماعی کمک می‌کند. نقش نیروی انتظامی برخورد قاطعانه با باندهای فساد و فحشا و افرادی که بی‌بند و باری و فساد را به صورت علنی در جامعه ترویج می‌کنند، است. باید به فکر قانون قابل اجرا باشند و باید قانونی تصویب کنند که در آن هم به موضوعات فرهنگی عفاف و حجاب پرداخته شده باشد هم به موضوعات اجرایی آن و مهمتر از همه باید ضمانت اجرایی منطبق با شرایط موجود داشته باشد. ساماندهی مد و لباس از طریق راه‌اندازی پایگاه‌های مد و لباس و صدور مجوز برای نمایشگاه‌های آن نیز، از مواردی است که مشکلاتی از قبیل برخورد اجتماعی و حضور گشت ارشاد را کاهش خواهد داد.

منابع

ایکنا

ویکی زندگی

دانشنامه پژوهه