شایعه

شایعه؛ انتشار اخبار نادرست از منابع نامعتبر. شایعه با انگیزه های فردی یا اجتماعی به دلیل عواملی مانند فقر فرهنگی وعدم اطلاع رسانی صحیح صوررت گرفته و عناصری مانند فضای مجازی و فناوری دیجیتال در گسترش آن، نقش دارند. شایعه باعث ایجاد ترس و اضطراب و ناامیدی و...می شود. تحقیق و تفحص و تفکر، حقیقت پیشگی و پرهیز از پرحرفی از جمله راه های جلوگیری از شایعه است.

معنای شایعه

شایعه اخبار و اطلاعات تحریف شده، نادرست یا تایید نشده ای می باشد که از طریق منابع نامطمئن پخش می گردد. شایعه در اصطلاح، گزاره يا موضوعی گمان‌آمیز است که منابع موثق و ملاک‌های اطمینان‌بخشی برای احراز صحت و سقم آن وجود نداشته و به‌صورت شفاهي از فردي به فرد ديگر انتقال می‌يابد.

شایعه در قرآن

در سوره احزاب، اصطلاح «مُرْجِفُونَ» به‌معنای شایعه‌پراکنان آمده و عبارت است از دروغ‌پراکنی و انتشار اخبار باطلی که دل‌های مردم را می‌لرزاند و نگران‌شان می‌کند. خدواند در قرآن، شایعه‌سازان را مورد نکوهش و مذمت قرار داده و گسترش شایعات را يكي از اعمال نادرست منافقين برمي‌شمرد که اخبار مربوط به پيروزي يا شکست مسلمانان را، بدون تحقيق و ارجاع پخش مي‌کنند. در سوره حجرات به این موضوع اشاره شده که اگر شخص فاسقى خبرى براى شما آورد درباره آن تحقيق كنيد. مسلمان نباید شایعه را قبل از تحقیق کافی و کشف حقیقت آن، به دیگران اظهار کند.

عوامل ایجاد شایعه

عوامل گوناگونى مانند دست‌هاى نامرئى، توافق‌هاى محرمانه، ثروت، بیمارى و مسائل جنسى موجب پیدایش شایعات سیاسى مى‌شوند؛ همچنین سوء ظن و غیبت و تهمت، زمینه‌ساز پخش و پذیرش شایعه‌اند. اغراضى همچون انتقامجویى، تسویه حساب شخصى، تخریب اعتماد عمومى، لکه‌دار ساختن شخصیت بزرگان و منحرف ساختن افکار از مسائل اساسى نیز از عوامل انتشار شایعات به شمار مى‌آیند. بسیارى از شایعات، زاییده تفسیر نادرست‌اند. از زمینه‌هاى مهم وقوع شایعه، ابهام در موضوعات قابل توجه افکار عمومى است. همچنین، فن‌آوری دیجیتال عامل مهمی در ترویج شایعات در جامعه امروزی است. این فناوری قابل کنترل و هدایت نیست و چون کاربرد فردی دارد می‌تواند به شدت به شایعه دامن بزند. عدم تعریف تفریح سالم برای شهروندان از دیگر عوامل دامن زدن به شایعات می باشد. وقتی مکان‌ها و زمان‌های خاصی برای جمع کردن مردم و به ویژه جوانان در کنار هم وجود نداشته باشند تا به ارائه نظرات و دیدگاه‌های خود بپردازند این اندیشه‌ها از مسیر غیرصحیح و بررسی نشده در جامعه ترویج پیدا می‌کند.

آثار شایعه

پیامدهای شایعه عبارتند از:

• تشدید کینه ها، خصومت ها و تفرقه و تضاد در میان افراد.
• اوج گیری رذایل اخلاقی مانند غیبت، دروغ، افتراء.
• روحیه بدخواهی و تقویت روحیه انتقام جویی.
• نادیده گرفتن حرمت افراد و زیرپا رفتن بسیاری از مولفه ها و قوانین اخلاقی واجتماعی.
• به مخاطره افتادن انتظام اجتماعی.
• تضعیف روحیه دگر دوستی، فداکاری و مولفه های اتحاد، یگانگی و حس اخوت.
• انتشار اخبار بی‌پایه و اساس، موجب اضطراب در افراد جامعه می‌شود و امنیت روانی اجتماع را در معرض خطر قرار می‌دهد.
• از دیگر آثاری که برای شایعات و اخبار بی‌پایه و اساس می‌توان بر شمرد، ایجاد فضایی است که افراد اجتماع را به واگرایی سوق می‌دهد و زمینه ساز ارتداد افراد آن و در نتیجه فروپاشی اجتماعی به نام امت می‌شود.
• از دیگر آثار مخرب اجتماعی شایعات شکست است. برخی از شایعات می‌تواند همان طوری که ارتداد و اضطراب اجتماعی را ایجاد کند یا دامن بزند، می‌تواند بستری برای هرج و مرج در میدان‌های نبرد شود و مدیریت میدان نبرد را از مهار خارج کند. این گونه است که شکست در میدان نبرد از پیامدهای شایعه‌سازی است.
• از دیگر آثار شایعه پراکنی و شایعه سازی، ایجاد رعب و ترس در دوست و دشمن است. از نظر قرآن، مسلمانان می‌بایست مواظب باشند تا تحت تاثیر شایعات دشمن قرار نگیرند و رعب و ترس در ایشان ایجاد نشود.
• از نظر قرآن، شایعه پراکنی در میان مسلمانان عملی شیطانی است و این افراد کاری شیطانی انجام می‌دهند و باید بدانند خداوند با آنان به عنوان اولیای شیطان برخورد می‌کند.(آل‌عمران، آیات ۱۷۳ و ۱۷۵؛ نساء، آیه ۸۳).

درمان شایعه

1. پرهیز از سخنان ناروا.
2. حقیقت پیشگی و واقع گرایی را پیشه خود ساختن.
3. پرهیز از خوش بینی بی جا.
4. اجراء تعزیر و یا حد الهی درباره شایعه گر.
5. توجه دادن شایعه گر به اینکه عمل تو بدترین شیوه مردم آزاری است.
6. توجه دادن شایعه گر به اینکه عمل تو نوعی جنگ با خداست.
7. توجه دادن شایعه گر به اینکه گواهی و شهادت تو در جامعه از اعتبار ساقط است.
8. پرهیز از پرحرفی.
9. آگاه نگاه داشتن مردم نسبت به رویدادهای اجتماعی، اطلا‌ع‌رسانی سریع و صحیح.
10. سفارش در زدودن نگرانی‌های اضطراب‌های عمومی.
11. تعمیق بینش مردم و افزایش بصیرت افراد با اجرای برنامه‌سازی و آموزش همگانی.
12. پرورش تفکر منطقی در آحاد جامعه و تعالی اخلاق دینی.

راهکار قرآنی درمان شایعه

قرآن برای مبارزه با آسیب شایعه، تأکید دارد که گوینده و انتشاردهنده شایعه را بشناسید و با تحقیق، سخن را از او بپذیرید چنانکه خداوند در آیه ۶ سوره مبارکه حجرات می‌فرماید «ای کسانی که ایمان آورده اید، اگر فاسقی برای شما خبری آورد بررسی و تحقیق کنید تا مبادا گروهی را به نادانی آسیب رسانید، آن گاه از کرده خود پشیمان شوید»». مؤمن واقعی باید بتواند سخنان سخیف و بی اساس را از سخنان حقیقی تشخیص دهد»، همچنان که امام علی(ع) مؤمن را «نقاد کلام» می‌دانند یعنی کسی که صاحب اندیشه و خرد باشد و بتواند ملکوت عالم را بفهمد و خود را تماماً در محضر خداوند ببیند.

منابع

ایکنا

دائرةالمعارف قرآن کریم.

شایعه. (دانشنامه پژوهه)

شایعه در قرآن و روایات. (دانشنامه حوزه)

ویکی پدیا.

ویکی زندگی.