نمایش مبدأ برای خجستگی (مترادف)

==مترادفات قرآنی خجستگی==
مترادف های این واژه در قرآن عبارت است از «تبارک»، «أیمَن»، «طیّب».

==مترادفات «خجستگی» در قرآن==
{| class="wikitable"
|+
!واژه
!مشاهده ریشه شناسی واژه
!مشاهده  مشتقات واژه
!نمونه آیات
|-
|تبارک
|[[برک (ریشه)|ریشه برک]]
|[[برک (واژگان)|مشتقات برک]]
|{{AFRAME|Surah=23|Ayah=29}}
|-
|أیمَن
|[[یمن (ریشه)|ریشه یمن]]
|[[یمن (واژگان)|مشتقات یمن]]
|{{AFRAME|Surah=28|Ayah=30}}
|-
|طیّب
|[[طیب (ریشه)|ریشه طیب]]
|[[طیب (واژگان)|مشتقات طیب]]
|{{AFRAME|Surah=7|Ayah=58}}
|}

==معانی مترادفات قرآنی خجستگی==

=== «تبارک» ===
اصل واژه- بَرْك‏- سينه شتر است هر چند كه در معانى ديگر نيز بكار رفته است، مى‏گويند- له‏ بِرْكَة داراى سينه‏اى فراخ است و- بَرَكَ‏ البعير- شتر زانو بزمين نهاد. از واژه- برك- معنى همراهى و پايدارى و ملازمت نيز فهميده مى‏شود.

ابْتَرَكُوا فى الحرب- آوردگاه و رزمگاه پهلوان جنگى در ميدان جنگ.

ابْتَرَكَتِ‏ الدّابّة- فرو خفتن حيوان و آمادگى براى فحل و آبستن شدن.

بِرْكَة- آبگير و استخر.

بَرَكَة- خير و فزونى بخشش الهى در چيزى است.

خداى فرمايد: (لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ‏ بَرَكاتٍ‏ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ‏- 96/ اعراف) ناميدن بركات بر بخشايش الهى مانند باقى بودن آب در آبگير و استخر است كه ثابت است و به فراوانى يافت مى‏شود.

مُبَارَك‏- چيزى است كه در آن خير و بركت باشد، بر اين معنى آيه (هذا ذِكْرٌ مُبارَكٌ أَنْزَلْناهُ‏- 50/ انبياء) و (كِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَيْكَ مُبارَكٌ‏- 29/ ص) و (وَ جَعَلَنِي مُبارَكاً- 31/ مريم):

مرا منشاء خيرات و نعمتهاى الهى قرار ده، و آيه (إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ- 3/ دخان) و (رَبِّ أَنْزِلْنِي مُنْزَلًا مُبارَكاً- 29/ مؤمنون): مرا بجائيكه خير الهى در آن است فرود آر، و آيه (وَ نَزَّلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً مُبارَكاً- 9/ ق).بركت آب باران همان است كه در آيه ديگر فرمايد كه (أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَسَلَكَهُ يَنابِيعَ فِي الْأَرْضِ ثُمَّ يُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً مُخْتَلِفاً أَلْوانُهُ‏- 21/ زمر) (آيا نمى‏بينيد كه چگونه خداوند بنابر سنن آفرينش در طبيعت، آبى را فرو ريزاند و پس از آن چشمه سارها جريان مى‏يابد و سپس از جريان و ريزش آب كه تداوم بخش حيات طبيعى است انواع نباتات و زراعتهاى رنگارنگ از زمين مى‏رويد).

و آيه (وَ أَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً بِقَدَرٍ فَأَسْكَنَّاهُ فِي الْأَرْضِ‏- 18/ مؤمنون).

(يعنى نزول باران را باندازه‏اى فرو ريزانيم كه در زمين ذخيره شود و براى چاه‏ها و قنات‏ها و چشمه سارها سرمايه باشد). چون خيرات و بخشايش الهى از جايى كه محسوس نيست صادر مى‏شود و بروجهى بر بندگان مى‏رسد كه حدّ و حصرى ندارد، بنابر اين به هر چيزى كه فزونى و زيادتى غير محسوس در آن مشاهده شود، مى‏گويند: با بركت و مبارك است، و بر اين اساس، يعنى افزونى در خيرات، روايت شده است كه‏

«لا ينقص مال من صدقة».

نه اينكه به نقصان و كم شدن محسوس مال اشاره مى‏كند چنانكه زيانكاران پندارند و در اينگونه موارد مى‏گويند: ميان من و تو در كم و زياد شدن مال ميزان داورى مى‏كند، بلكه كم نشدن مال كه در حديث آمده اشاره به بركات و خيرات الهى است كه با بخشش و جوانمردى حاصل مى‏شود.

خداى فرمايد (تَبارَكَ‏ الَّذِي جَعَلَ فِي السَّماءِ بُرُوجاً- 61/ فرقان) كه هشدارى است بر بركت الهى و مبارك بودن نعمت‏هاى خداى بر بندگان و توجّه دادن به افاضه بخشش‏ها و ايجاد نعمت‏هاى او به وسيله كرات آسمانى و ستارگان نورانى است كه در آيات زير به آنها اشاره شده است، در آيات (فَتَبارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِينَ‏- 14/ مؤمنون) و (تَبارَكَ الَّذِي نَزَّلَ الْفُرْقانَ‏- 1/ فرقان) و (تَبارَكَ الَّذِي إِنْ شاءَ جَعَلَ لَكَ خَيْراً مِنْ ذلِكَ جَنَّاتٍ‏- 10/ فرقان) و (فَتَبارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِينَ‏- 64/ غافر) و (تَبارَكَ الَّذِي بِيَدِهِ الْمُلْكُ‏- 1/ ملك) كه در تمام اين آيات، آگاه نمودن و توجّه دادن انسانها به ويژه‏گيها و گونه‏گون بودن خيرات الهى است كه با لفظ- تبارك- آنها را ياد آورى مى‏نمايد.<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج‏1، ص: 262-261</ref>

=== «أیمَن» ===
يَمِين‏ در اصل همان دست راست بدن است و در آيه:

وَ السَّماواتُ مَطْوِيَّاتٌ‏ بِيَمِينِهِ‏- الزمر/ 67 كه در باره خداوند توصيف شده مثل بكار بردن واژه- يَدُ اللَّهِ*- است ويژگى آن در اينست كه آسمانها و زمين در قبضه قدرت اوست فرمود:

وَ الْأَرْضُ جَمِيعاً قَبْضَتُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ- الزمر/ 67 كه تفسيرش بعدا خواهد آمده و آيه:

إِنَّكُمْ كُنْتُمْ تَأْتُونَنا عَنِ‏ الْيَمِينِ‏- الصافات/ 28 يعنى از سوئى خواهد آمد كه حق است و ما را از آن برگردانديد. در آيه فرمود:

لَأَخَذْنا مِنْهُ‏ بِالْيَمِينِ‏- الحاقه/ 45 يعنى او را منع ميكنيم و از آن بر ميگردانيم، عبارت- اخذ بيمين- از معنى- خذ بيمين فلان- گرفته شده يعنى مانع او باش و دستش را از انجام آن كار بگير و اين تعبير- الأخذ باليمين- است. و گفته‏اند يعنى در بهترين حالات با بهترين عضو او را باز دارد در آيه:

وَ أَصْحابُ‏ الْيَمِينِ‏- الواقعه/ 27 يعنى سعادتمندان كه صالحند و نيكوكار بر اين معنى همان سخن متعارف و همگانى مردم است كه يمين را به سعادت و تيمن و شمال را به شومى و بد يمنى تعبير ميكنند. در آيه فرمود: وَ أَمَّا إِنْ كانَ مِنْ أَصْحابِ‏ الْيَمِينِ‏- الواقعه/ 90 و فَسَلامٌ لَكَ مِنْ أَصْحابِ‏ الْيَمِينِ‏- الواقعه/ 91 و شعر شاعر هم بهمين معنى حمل شده است ميگويد:اذا ما راية رفعت لمجد/تلقاها عرابة باليمين‏

همين كه پرچم شكوه و مجد و بزرگى برافراشته شد آنرا با بركت و خوش يمن تلقى ميكند- يَمِين‏ كه به معنى سوگند هم تعبير شد. بخاطر اينست كه دو نفر هم پيمان در موقع عقد قرارداد از دست راست استفاده نموده و آنرا بلند ميكنند و بيكديگر ميفشارند.

أَمْ لَكُمْ‏ أَيْمانٌ‏ عَلَيْنا بالِغَةٌ إِلى‏ يَوْمِ الْقِيامَةِ- القلم/ 39 آيا شما بر ما پيمان ابدى تا قيامت بسته‏ايد.

أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمانِهِمْ‏- المائده/ 53 و لا يُؤاخِذُكُمُ اللَّهُ بِاللَّغْوِ فِي‏ أَيْمانِكُمْ‏- البقره/ 225 و وَ إِنْ نَكَثُوا أَيْمانَهُمْ‏ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ‏ إِنَّهُمْ لا أَيْمانَ‏ لَهُمْ‏- التوبه/ 12 يمين اللّه- كه با نام اللّه عز و جل اضافه شده براى زمانى است كه به خدا سوگند بخورند.

مَوْلَى‏ اليَمِينِ‏- كسى است كه ميان تو و او معاهده هست.

اما گفتن- ملك‏ يَمِينِي‏- رساتر از عبارت- فى يدى- است. خداى فرمود:

مِمَّا مَلَكَتْ‏ أَيْمانُكُمْ‏- النور/ 33 و سخن پيامبر صلّى اللّه عليه و آله‏ «الحَجَرُ الأسودُ يمينُ‏ اللّه». حجر الأسود و دست سائيدن‏ به آن حكمى است از سوى خدا<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج‏4، ص: 551-549</ref>

=== «طیّب» ===
طَابَ‏ الشّي‏ءُ يَطِيبُ‏ طَيْباً: آن چيز به خوبى پاك شد كه آن را- طَيِّب‏- يعنى پاك مى‏گويند.

و در آيات: (فَانْكِحُوا ما طابَ لَكُمْ‏- 3/ نساء) (فَإِنْ‏ طِبْنَ‏ لَكُمْ‏- 4/ نساء) اصل‏ طَيِّب‏- چيزى است كه براى حواسّ لذّت آور است و نفس و جان آدمى از آن لذّت مى‏برد. الطّعام‏ الطَّيِّب‏: در شرع، چيزى است كه آن خوردگى و طعام پاك داراى شرايطى باشد. از اين قرار:

1- بصورت مجاز تهيّه شده باشد و خوردنش جائز باشد.

2- به اندازه‏اى كه جايز است صرف و تناول شود يا تهيّه شود.

3- و از جائى كه جائز است، بدست مى‏آيد و هر گاه چنين باشد آن چيز طيّب و پاك است چه دنيائى و چه اخروى و آن چيز ناگوار نيست و گر نه چيزى هر چند كه در دنيا پاك باشد و از آن سه مجرا بدست نيايد در آخرت و پايانش هم پاك نيست.

(يعنى چيزى پاك كه به اندازه مجاز بدست نيامده و از جائى هم كه مجاز نيست‏

حاصل شده است هر چند چيز پاكى باشد از نظر اسلام و عاقبت آن پاك نمى‏تواند باشد).

و بر اين اساس فرمود: (كُلُوا مِنْ‏ طَيِّباتِ‏ ما رَزَقْناكُمْ‏- 57/ بقره) (فَكُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ حَلالًا طَيِّباً- 88/ مائده) (لا تُحَرِّمُوا طَيِّباتِ ما أَحَلَّ اللَّهُ لَكُمْ‏- 87/ مائده)(كُلُوا مِنَ‏ الطَّيِّباتِ‏ وَ اعْمَلُوا صالِحاً- 51/ مؤمنون) و اين همان مقصود و مراد آيه: (وَ الطَّيِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ‏- 32/ اعراف) است. (كه مى‏گويد با عمل صالح و شايسته رزق و طيّبات خويش بدست آريد و بخوريد نه از راه و اعمال ناروا و غير صالح) و آيه: (الْيَوْمَ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّباتُ‏- 5/ مائده) كه گفته شده مقصود از آن- ذبائح- است.

(حيوانات حلال گوشت با ذبح شرعى) و آيه: (وَ رَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ‏ 26/ انفال) اشاره به غنيمت‏هاست. و نيز انسان طيّب كسى است كه از پليدى جهل و فسق و فجور و اعمال زشت و قبيح خالى و دور باشد و با زيور عمل و ايمان و اعمال نيك آراسته باشد.

و در آيه: (الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ طَيِّبِينَ‏- 32/ نحل) همان انسانهاى طيّب را قصد و اشاره كرده است (يعنى در حالى كه طيّب و پاكند فرشتگان آنها را از دنيا مى‏برند و مى‏ميرانند).

و آيات: (طِبْتُمْ‏ فَادْخُلُوها خالِدِينَ‏- 73/ زمر) (هَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً- 38/ آل عمران) و آيه: (لِيَمِيزَ اللَّهُ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ‏- 37/ انفال) يعنى اعمال سوء با اعمال صالح.

و آيه: (وَ الطَّيِّباتُ‏ لِلطَّيِّبِينَ‏- 26/ نور) هشدارى است بر اينكه اعمال پاك از پاكان است، چنانكه روايت شده است:

«المؤمن‏ أَطْيَبُ‏ من عمله و الكافر اخبث من عمله».

(مؤمن پاكتر از عمل خويش و كافر ناپاكتر از عمل خويش است) و آيه: (وَ لا تَتَبَدَّلُوا الْخَبِيثَ‏ بِالطَّيِّبِ‏- 2/ نساء) يعنى كارهاى زشت را عوض اعمال خوب و صالح نگيريد و بر اين اساس آيات:

(ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ- 24/ ابراهيم) (إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ‏- 10/ فاطر) و آيه: (وَ مَساكِنَ طَيِّبَةً- 72/ توبه) يعنى مكانهاى پاكيزه و پاك و لذّت بخش. و آيه (بَلْدَةٌ طَيِّبَةٌ وَ رَبٌّ غَفُورٌ- 15/ سباء) كه گفته شده اشاره به بهشت و جوار ربّ العزّة- است. و امّا آيه: (وَ الْبَلَدُ الطَّيِّبُ‏- 58/ اعراف) اشاره به سرزمين پاك است. و آيه: (صَعِيداً طَيِّباً- 43/ نساء) يعنى خاكى كه نجاست با آن نباشد.

استنجاء: (طهارت با سنگ و كلوخ) كه- اسْتِطَابَة هم ناميده شده زيرا مفهوم پاك كنندگى و ازاله پليدى در آن هست‏ 

أَطْيَبَانِ‏: خوردن و نكاح. (كه با شرايطش دو چيز پاك و حلال و جايز است) طعام‏ 

مَطْيَبَةٌ للنّفس: غذايى كه نفس و جان را خوش آيد.

طَابٌ‏: عطر و بوى خوش و بهترين از هر چيز دو نيز- طَابٌ‏- نوعى خرماست و شهر مدينه الرّسول را هم- طَيِّبَة- گفته‏اند

و در آيه: (طُوبى‏ لَهُمْ‏- 29/ رعد) گفته‏اند: نام درختى است در بهشت و نيز گفته شده اشاره‏اى است به همه آنچه در بهشت پاك و پسنديده هست از بقاى بدون فنا و نيستى، و قربت بدون زوال و بى نيازى بدون فقر و نيازمندى.<ref>ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج‏2، ص: 509-506</ref>

==ارجاعات==
[[رده:فرهنگنامه مترادفات قرآن]]