مادلونگ، ویلفرد: تفاوت میان نسخه‌ها

ویلفرد مادلونگ (1930-2023 م.)؛ اسلام‌شناس و شیعه‌پژوه آلمانی، استاد دانشگاه شیکاگو و آکسفورد و سرویراستار دائره المعارف اسلامیکا. کتاب جانشینی حضرت محمّد(ص) از آثار مهم اوست که در آن نگرش شیعه درباره جانشینی بعد از پیامبر تقویت شده است.  

او در سال ۱۹۵۳ مدرک لیسانس در تاریخ و ادبیات اسلامی را از دانشگاه قاهره اخذ کرد. وی سپس به تحصیلات عالی در زادگاه خود ادامه داد و در سال ۱۹۵۷ از دانشگاه هامبورگ درجه دکتری در مطالعات اسلامی دریافت کرد. مادلونگ رساله دکتری خود را تحت نظر اشتروتمان و اشپولر به پایان رساند<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%DB%8C%D9%84%D9%81%D8%B1%D8%AF_%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%84%D9%88%D9%86%DA%AF#cite_note-1 ویکی پدیا]</ref>. رساله دکتری او درباره قرامطه و اسماعيليه بود و سبب تحولی اساسی در تاريخ‌نگاری اسماعيليه شد<ref>[https://iqna.ir/00HNMA ويلفرد مادلونگ؛ ناقد و مصحح توانمند متون اسلامی]</ref>.

او از سال 1958 به‌مدت سه سال (تا 1960) وابسته فرهنگی سفارت آلمان غربی در بغداد بود و پس از آن، به پژوهش‌ در زمینه اسلام‌شناسی روی آورد. مادلونگ به عنوان استاد مدعو در دانشگاه كلمبيا و بسيارى ديگر از دانشگاه‌هاى آمريكا و اروپا تدريس كرده است. وى عضو تعداد زيادى از مجامع بين‌المللى اسلام‌شناسى بود. او از برجسته‌ترین اسلام‌شناسان معاصر بود که در زمينه تفكر اسلامى، فرق و مذاهب اسلامى تحقيقات مهمى انجام داده است<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%DB%8C%D9%84%D9%81%D8%B1%D8%AF_%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%84%D9%88%D9%86%DA%AF#cite_note-1 ویکی پدیا]</ref><ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D9%88%DB%8C%D9%84%D9%81%D8%B1%D8%AF_%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%84%D9%88%D9%86%DA%AF ویکی شیعه]</ref><ref>[https://fa.wikinoor.ir/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%84%D9%88%D9%86%DA%AF%D8%8C_%D9%88%DB%8C%D9%84%D9%81%D8%B1%D8%AF ویکی نور]</ref>.

* استادیار مطالعات اسلامی در دانشگاه تگزاس در اوستین (1963)

حسن انصاری، استاد دانشگاه پرینستون آمریکا که سابقه همکاری و آشنایی طولانی با مادلونگ داشته است، وی را اینگونه توصیف می کند:

مادلونگ دانشمندی طراز اول بود. وی بخت آن را داشت که در طی عمر بلند خود آثار بسياری را از خود بر جای بگذارد. چنين توفيقی محصول شرايط متعددی است که هميشه برای هر کسی فراهم نمی‌شود.

وی آدمی بود خيلی آرام و کم حرف. کمتر با کسی خود وارد گفت‌و‌گو می‌شد. تنها در فرصت کنفرانس‌ها، امکان گفتگو با او فراهم می‌شد. مادلونگ برای گردآوری و نشر مقالات خود خيلی کوشا نبود. به همين دليل هنوز ما فهرست کامل و روزآمدی از همه آنچه او، چه به صورت مقاله و کتاب و چه در قالب تصحيح منتشر کرده است، نداريم.

شايد بتوان گفت در ايران مادلونگ بيش از کشورهای عربی شناخته بود. يکی از دلايلش وجود شاگردان ايرانی و نيز پژوهش‌های او در زمينه تاريخ ايران و همچنين کتابش درباره خلافت پيامبر (ص) بود<ref>[https://iqna.ir/00HNMA ويلفرد مادلونگ؛ ناقد و مصحح توانمند متون اسلامی]</ref>.

مادلونگ متعلق به نسل خاورشناسان کلاسیک بود؛ نسلی که عمدتا با تکیه بر دانش‌های عمیق زبانی و رویکردهای فیلولوژیک، و داشتن حوصله‌های غول‌آسا در مراجعه به متون دسته اول، زوایای متون کهن اسلامی را می‌شکافتند. به‌نظر می‌رسد این رویکرد رو به افول نهاده و دانشجویان و محققان جدید، رویکردی پوزیتیویستی و غیرهمدلانه به متون اسلامی دارند<ref>[https://t.me/Khanishha/1117 کانال تلگرامی «خوانش ها»]</ref>.

گفته می‌شود مادلونگ در تحقیق و نگارش، به دقت نظر بالا شهره بوده است؛ از جمله استفاده از منابع معتبر و درجه اول، تفکیک میان منابع شیعی و سنی، تفکیک منابع امامی از منابع فرقه‌های دیگر شیعی، تفکیک منابع به‌لحاظ موضوعی (کلامی، تفسیری، حدیثی) و همچنین استفاده از منابع پرشمار. شناخت عالمان و متکلّمان برجسته شیعی، نگاه جامع و نظام‌مند به تشیع و استفاده از منابع مستشرقان، پژوهش‌های وی را در داخل کشور نیز مورد توجه قرار داده است<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D9%88%DB%8C%D9%84%D9%81%D8%B1%D8%AF_%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%84%D9%88%D9%86%DA%AF ویکی شیعه]</ref>.

مادلونگ آدم نوشته‌های کوتاه بود. او به نیکی می‌دانست و جايگاه آکادميکش هم بدو چنين اجازه‌ای می‌داد که دليلی ندارد وقت خود را به تکرار حرف‌های ديگران در مقالاتی صرف کند که تنها استانداردهای آکادميک مجلات و کتاب‌ها آن را اقتضا و بلکه ضروری می‌کرد<ref>[https://iqna.ir/00HNMA ويلفرد مادلونگ؛ ناقد و مصحح توانمند متون اسلامی]</ref>.

مادلونگ نسبت به سایر مستشرقان انصاف بیشتری دارد<ref>[https://iqna.ir/00H3yi مادلونگ نسبت به سایر مستشرقان انصاف بیشتری دارد]</ref>. خاستگاه اسلام‌شناسی مادلونگ از تحقیقات و پژوهش‌های او برآمده و رویکرد اسلام‌شناسی وی برخاسته از کانون‌های سیاسی خاصی نیست<ref>[https://iqna.ir/00H3yv اسلام‌شناسی مادلونگ برخاسته از کانون‌های سیاسی خاص نیست]</ref>. همچنین وی تلاش می‌کند صداهای کمتر شنیده شده و درحاشیه مانده از جنبش‌های کوچک و بزرگ درون جامعه اسلامی را روایت کند<ref>[https://iqna.ir/00H403 خاورشناسی به قبل و بعد از مادلونگ قابل تقسیم است]</ref>.

مادلونگ رساله دانشياری خود را در زمينه زيديه و به طور مشخص تحولات آغازين کلامی و مذهبی زيديه با محوريت قاسم رسی (د. ۲۴۶ ق) نگاشت. اهمیت اين اثر در اين است که زمانی که هنوز جز با چند استثنا، هيچ متنی از زيديه منتشر نشده بود، او با مراجعه به نسخه‌های خطی برلين، مونیخ و میلان و جاهای ديگر اين تحقيق را سامان داد.

مادلونگ به دلیل آشنایی با زیدیه یمن و نسخه‌های خطی کتابخانه‌های آنها این بخت را داشت تا تعدادی از مهمترین متون کلامی معتزلی و یا زیدی ـ معتزلی را منتشر کند. علاوه بر این او تعدادی هم مقالات کوتاه و بلند درباره تاریخ علم کلام معتزلی به ويژه مکتب متأخر آن در دوره ابو الحسین بصری و ابن الملاحمی دارد. رويکرد کلی او در تحقيقات کلام‌پژوهی - کما اينکه در مقالات محدودی که درباره تاریخ فلسفه اسلامی دارد-بيشتر از اينکه توجه به محتوای کلامی و فلسفی از نقطه نظر منطق استدلال‌ها و تحول مفهومی باشد، توجهی فيلولوژيک و تاریخی به نوشته‌های کلامی است. وی بيشتر به تأثيرگذاری‌ها توجه داشت تا عمق استدلالات و منطق درونی مباحث و متون کلامی و فلسفی در اسلام.

علاقه او به زبان و لغت عرب و فيلولوژی(متن‌شناسی یا لغت‌شناسی) موجب علاقه‌مندی او به امر تصحيح بود و از اين رو علاوه بر موضوعاتی که در آن زمينه‌ها کارهای تخصصی انجام داده، متن هایی را در موضوعاتی حتی مانند علم کيميای اسلامی منتشر می‌کرد که بيشتر گويا بايد آن را ناشی از علاقه و توانایی او در امر تصحيح متن‌ها از نقطه نظر زبانی قلم برد. وی در خوانش متن نسخه‌ها و تشخیص صحيح‌ترين قرائت از متن نسخ خطی بسيار زبردست بود و حتی در تصحيح اشعار عرب و اوزان آن توانایی فوق العاده‌ای داشت<ref>[https://iqna.ir/00HNMA ويلفرد مادلونگ؛ ناقد و مصحح توانمند متون اسلامی]</ref>.

کتاب‌البحث عن ادلةالتکفير والتفسيق اثر اسماعيۀ بن احمد بستی (با همکاری زابينه اشميتکه)، مرکز نشر دانشگاهی، 1382ش؛ (Kitab al-Bahth an adillat al-takfir wa'l-tafsiq)<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/author/221268/%D9%88%DB%8C%D9%84%D9%81%D8%B1%D8%AF-%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%84%D9%88%D9%86%DA%AF دائره المعارف بزرگ اسلامی]</ref><ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D9%88%DB%8C%D9%84%D9%81%D8%B1%D8%AF_%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%84%D9%88%D9%86%DA%AF ویکی شیعه]</ref><ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%DB%8C%D9%84%D9%81%D8%B1%D8%AF_%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%84%D9%88%D9%86%DA%AF#cite_note-1 ویکی پدیا]</ref>