محکم و متشابه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''محکم و متشابه'''؛ اصطلاحی علوم قرآنی برای تمایز آیات روشن و مبین قرآن از آیات مجمل و دشوار. معانی آیات محکم قرآن به‌اندازه‌ای روشن است که در فهم مقصود آن، ابهامی وجود ندارد؛ اما در معنای آیات متشابه، احتمالات معنایی متفاوتی وجود دارد که بعضاً باعث ایجاد شبهه می¬شود. روش تفسیر متشابهات قرآن، ارجاع آن به محکمات معرفی‌شده است.

تشابه از ریشه «شبه» اسم مصدر، به معنای «مثل و همانند» یا شبه مصدر، به معنای همانند بودن گرفته‌شده است؛ که این همانندی می¬تواند مایه‌ شبهه گردد.<ref>راغب اصفهانی، ص۲۵۴.</ref> با توجه به آن كه واژه متشابه در ساختار باب تفاعل آمده است، بر تشابه طرفينی و يكسانی در برخی صفات دلالت دارد.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1781297/%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%86-%D8%A2%D9%8A%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%AD%D9%83%D9%85-%D9%88-%D9%85%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D9%88%D9%8A%DA%98%DA%AF%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%83%D8%B1%D9%8A%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D9%86%D8%AD%D9%88%D9%87-%D8%AA%D9%81%D8%B3%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA داشتن آيات محكم و متشابه از ويژگی‌های قرآن كريم در نحوه تفسير است]</ref>

«متشابه» آیاتی از قرآن هستند که تفسير آن‌ها مشكل است؛ زيرا نمود آنچه هست را ندارد و به چيز ديگر شباهت دارد.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1892252/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%88-%D9%86%D9%82%D8%AF-%D8%A2%D9%8A%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%8A%D8%B4%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%81%D8%AE%D8%B1-%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87- بررسی و نقد آيات متشابه در انديشه‌های فخر رازی(ره)]</ref> متشابهات، به‌گونه‌ای هستند که به‌مجرد شنیدن آن‌ها، مراد و مقصودشان برای شنونده روشن نمی‌گردد؛<ref>[https://iqna.ir/fa/news/2624983/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B9%D9%82%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3%D9%87-%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D8%B1%D8%B6%D9%88%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86 جایگاه عقل در هندسه تفسیر رضوی از قرآن]</ref> بلکه درباره‌ی آن‌ها معانی مختلفی احتمال می¬رود و نمی¬توان هيچ‌يك را به‌عنوان مراد قطعی خداوند پذيرفت.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1781297/%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%86-%D8%A2%D9%8A%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%AD%D9%83%D9%85-%D9%88-%D9%85%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D9%88%D9%8A%DA%98%DA%AF%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%83%D8%B1%D9%8A%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D9%86%D8%AD%D9%88%D9%87-%D8%AA%D9%81%D8%B3%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA داشتن آيات محكم و متشابه از ويژگی‌های قرآن كريم در نحوه تفسير است]</ref> برای متشابه معنی اشتباه نیز گرفته شده است<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1377755/%D8%AA%D8%A3%D9%88%DB%8C%D9%84-%D8%A2%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%B9-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D8%A8-%DA%A9%D9%85%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%AA تأویل آیات قرآن تابع مراتب کمال انسان است]</ref> و این یعنی همان‌گونه که امکان تأویل صحیح آن وجود دارد، احتمال تأویل فاسد نیز در آن می‌رود.<ref>جوان آراسته، ص. ۴۴۵، ۴۴۶؛ نیکویی، ص. ۲۴۴.</ref>

در قرآن کریم، صفت محکم و متشابه به آیات قرآن نسبت داده‌شده است؛ بنابراین آیات، قرآن یکسره محکم است؛<ref>( الر  تِلْكَ ءَايَاتُ الْكِتَابِ الحَْكِيم‏؛ «الف، لام، راء. اين است آياتِ كتابِ حكمت‏آموز»؛ (یونس/1)؛ (الر  كِتَابٌ أُحْكِمَتْ ءَايَاتُهُ ثمُ‏َّ فُصِّلَتْ مِن لَّدُنْ حَكِيمٍ خَبِير؛ «الف، لام، راء. كتابى است كه آيات آن استحكام يافته، سپس از جانب حكيمى آگاه، به روشنى بيان شده است»؛ (هود/ 1)).</ref> به این معنا كه كلامی حق است و الفاظ آن فصيح و معانی آن صحيح بوده،<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1896133/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%88-%D9%86%D9%82%D8%AF-%D8%A2%D9%8A%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%8A%D8%B4%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%81%D8%AE%D8%B1-%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87-3 بررسی و نقد آيات متشابه در انديشه‌های فخر رازی(ره) 3]</ref> استوار و غير‌قابل خلل و بطلان است.<ref>[https://isfahan.iqna.ir/fa/news/1552132/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85-%D9%85%D8%AD%D9%83%D9%85-%D9%88-%D9%85%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D9%8A%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B7%D8%A8%D8%A7%D8%B7%D8%A8%D8%A7%D9%8A%DB%8C- نگاهی به مفهوم محكم و متشابه در قرآن از ديدگاه استاد علامه طباطبايی]</ref> از طرفی، همه‌ی آیات قرآن متشابه است،<ref>(اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الحَْدِيثِ كِتَابًا مُّتَشَابِهًا مَّثَانىِ‏َ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يخَْشَوْنَ رَبهَُّمْ ثمُ‏َّ تَلِينُ جُلُودُهُمْ وَ قُلُوبُهُمْ إِلىَ‏ ذِكْرِ اللَّهِ  ذَالِكَ هُدَى اللَّهِ يهَْدِى بِهِ مَن يَشَاءُ  وَ مَن يُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَاد؛ « خدا زيباترين سخن را [به‌صورت] كتابى متشابه، متضمّن وعده‌ووعید، نازل كرده است. آنان كه از پروردگارشان مى‏هراسند، پوست بدنشان از آن به لرزه مى‏افتد، سپس پوستشان و دلشان به ياد خدا نرم مى‏گردد. اين است هدايت خدا، هر كه را بخواهد، به آن راه نمايد، و هر كه را خدا گمراه كند او را راهبرى نيست.»؛ (زمر/23)).</ref> یعنی در ويژگی¬های كلی و مشترك مانند اعجاز، مصونيت از تحريف، هدايت‌گری، استحكام در بيان و مانند آن همگون است.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1781297/%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%86-%D8%A2%D9%8A%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%AD%D9%83%D9%85-%D9%88-%D9%85%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D9%88%D9%8A%DA%98%DA%AF%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%83%D8%B1%D9%8A%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D9%86%D8%AD%D9%88%D9%87-%D8%AA%D9%81%D8%B3%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA داشتن آيات محكم و متشابه از ويژگی‌های قرآن كريم در نحوه تفسير است]</ref>  

در آیه‌ی ۷ سوره‌ی آل‌عمران، مجموع آيات قرآن به دودسته‌ی محكم و متشابه تقسيم می¬شود. با توجه به جمله‌ «هنّ ام الكتاب» آيات محكم، مرجع بوده و آيات متشابه بايد به آن‌ها بازگردانده شود؛ اما بيماردلان، آيات محكم را رها كرده و به سراغ آيات متشابه رفته تا اغراض و ديدگاه¬های باطل خود را از آن¬ها برداشت كرده و در جامعه فتنه‌انگيزی نمایند.  

1. واو عاطفه است و «الراسخون» را به «الله» عطف می¬كند.

2. واو مستأنفه است و جمله «وَالرَّاسِخُونَ ....» در برابر جمله «فَأَمَّا الَّذِينَ فِی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ» قرار گرفته و «مَا یَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللّهُ» جمله معترضه است. مفاد آيه در اين فرض، آن است كه كسی جز خداوند به تأويل قرآن آگاه نيست؛ اما رواياتی كه بيانگر آگاه بودن پيامبر(ص) و معصومان(ع) از تأويل قرآن است، يا مخصص اين آيه می¬شوند و عموم اين آيه با آن روايات تخصيص خورده است؛ يا آن¬كه مراد از انحصاری بودن دانش تأويل قرآن اين است كه كسی از پيش خود بدان آگاهی ندارد و راه دانستن آن، تعليم گرفتن از خداوند است.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1781297/%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%86-%D8%A2%D9%8A%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%AD%D9%83%D9%85-%D9%88-%D9%85%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D9%88%D9%8A%DA%98%DA%AF%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%83%D8%B1%D9%8A%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D9%86%D8%AD%D9%88%D9%87-%D8%AA%D9%81%D8%B3%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA داشتن آيات محكم و متشابه از ويژگی‌های قرآن كريم در نحوه تفسير است]</ref> علامهطباطبائی واو را استیناف دانسته بر این باور است که اگر آیه دلالت بر علم راسخان به تأویل آیات متشابه نکند دلیل بر نفی علم آن‌ها نیست و می‌تواند آیات دیگر این علم را برای آنان اثبات کند.<ref>طباطبایی، ج۳، ص۲۷-۲۸.</ref>