ایمان: تفاوت میان نسخه‌ها

ایمان مصطلح را از دو منظر درون دینی و برون دینی می توان تعریف کرد. از منظر درون دینی ایمان به معنای اعتقاد و تصدیق قلبی به خدا، روز قیامت، کتب آسمانی، ملائکه، پیامبران، ائمه و به تعبیری امور غیب است؛ و از منظر برون دینی، ایمان عبارت است از باوری استوار و مستقل از خرد یا تجربه.

از دیدگاه قرآن، ایمان غیر از علم، حتی علم قطعی، و از مقوله گرایش است. مشتقات «امن» نزدیک به 900 بار در قرآن به کار رفته است<ref>. مجمع البيان، ج 5 ، ص 77</ref> که موارد فراوانى در ساختار باب «اِفعال» و با عبارت: «الذین آمنوا» است. مراد از این گروه در بیشتر موارد مسلمانان‌اند (بقره/ 183)، اگر چه گاهى بر متدینان ادیان دیگر مانند یهودیان (آل عمران/ 113) و مسیحیان نیز اطلاق شده است. (حدید/ 28). متعلق ایمان در قرآن الله، معاد، پیامبران، کتابهاى آسمانى و فرشتگان است.<ref>. لکِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِر وَ الْمَلائِکَةِ وَ الْکِتابِ وَ النَّبِیِّینَ؛ «بلکه نیکى (و نیکوکار) کسى است که به خدا و روز رستاخیز و فرشتگان و کتاب (آسمانى)، و پیامبران، ایمان آورده‌ است.»( بقره/177)</ref> آیاتی نیز که در قرآن به ایمان اشاره نموده اند در چند دسته جای می گیرند: برخى از آنها ضرورت ایمان و نقش آن را در حیات دنیوى و اخروى به یاد آورده است( برای نمونه نک: نساء / 4، 173؛ توبه / 9، 20؛ حدید / 57، 7 ) دسته‌اى دیگر ویژگیهاى مؤمنان را بازگو کرده ( برای نمونه نک: مؤمنون / 23، 1 ـ 9؛ انفال / 8، 2 ـ 4 ) و شمارى به پیامدهاى بى‌ایمانى پرداخته است ( برای نمونه نک: حجّ / 22، 19؛ روم / 30، 16 ) در گروهى از آیات نیز مى‌توان مقوّمات (برای نمونه نک: مریم / 19، 60، طه / 20، 112، بقره / 2، 256 )، متعلقات ( برای نمونه نک: نساء / 4، 136؛ بقره / 2، 136 )، آثار ( برای نمونه نک: حجّ / 22، 50؛ ابراهیم / 14، 23 ) و موانع ( برای نمونه نک: نساء / 4، 173؛ بقره / 2، 7 ـ 8 ) ایمان را بازیافت. در چند جا نیز ایمان بار معنایى مثبتى ندارد، بلکه به دلبستگى کافران به عقاید باطل خویش اشاره دارد. در این موارد از تعبیر ایمان به باطل بهره‌گیرى شده است ( عنکبوت / 29، 52، 67 ).

اشاعره ایمان را به معناى تصدیق و اقرار زبانى به وجود خداوند و پیامبران و آنچه بر آنان نازل شده است، مى‌دانند.<ref>. التفسير الكبير، ج 4، ص 51</ref> کرامیه و مرجئه نیز همچون اشاعره اقرار زبانی به شهادتین بدون تصدیق قلبی را در ایمان کافی می دانند.<ref>. الملل والنحل، ج۱، ص۱۲۷.</ref> اما ایمان در نظر معتزلیان افزون بر معرفت و تصدیق خداوند و رسول، شامل انجام دادن واجبات و ترک قبایح است<ref>. بيست گفتار، ص 197</ref> در این بین شیعه، ایمان را با معرفت یکسان مى‌دانند. از نظر ایشان عمل از آثار خارجى این علم و معرفت به شمار مى‌آید و وجود یا عدم یا ضعف ایمان هر شخص با معیار مطابقت اعتقادات دینى او با عالم واقع سنجیده مى‌شود.<ref>. مجمع البيان، ج 6 ، ص 534 .</ref> چنانکه پیداست از منظر شیعه ایمان متشکل از سه مؤلفه شناخت؛ عاطفه و تسليم است. <ref>[https://iqna.ir/fa/news/3947628/%D8%A7%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA . ایمان از منظر قرآن همسان با علم نیست.]</ref>

ایمان همانطور که تبعات اخروی با خود به همراه دارد و بر اساس آیات قرآن، شفاعت مشروط بدان است،<ref>. برای نمونه نک: فَما لَنا مِنْ شافِعينَ، فَلَوْ أَنَّ لَنا كَرَّةً فَنَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنينَ؛«در نتيجه براى ما نه شفيعانى است، ،پس اى كاش براى ما بازگشتى [به دنيا] بود تا از مؤمنان مى‏شديم»(الشعرا/100)</ref> دارای آثار و نتایج دنیوی نیز هست؛ ایجاد حس آرامش،<ref>[https://fars.iqna.ir/fa/news/4026845/%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AA-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%87%D8%AF%D9%81-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B9%D8%AC-%D8%A7%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D8%A7-%D8%B8%D9%84%D9%85-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%A8-%D9%86%DA%A9%D9%86%DB%8C%D9%85 . اجرای عدالت؛ بزرگترین هدف امام زمان(عج)/ ایمان را با ظلم خراب نکنیم]</ref> جهت دادن به زندگی و دور کردن فرد از رفتارهای ناهنجار،<ref>[https://tabriz.iqna.ir/fa/news/3954320/%D8%A7%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86 . ایمان از نگاه قرآن]</ref> بالا بردن اراده،<ref>[https://qazvin.iqna.ir/fa/news/3651898/%D8%A8%D9%87%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%85%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%B9%D9%85%D9%84-%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD-%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%DA%A9%D9%86%D8%AF . بهره‌مندی از «ایمان» و «عمل صالح» اراده انسان را تقویت می‌کند]</ref> تاب آوری در بحران‌ها و<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3992989/%D8%A7%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%AE%D8%AF%D8%A7-%D9%86%D9%82%D8%B7%D9%87-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%AF%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86 . ایمان به خدا؛ نقطه امیدبخش در روزهای کرونایی آلمان]</ref> خدمت به بندگان خدا و تلاش برای رفع نیازهای آنها<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3966511/%D8%AA%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D9%81-%D8%A7%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%AD%D9%82%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%A6%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87-%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%88%D9%86 . تعریف ایمان حقیقی به مسئولیت اجتماعی؛ پیام تربیتی سوره ماعون]</ref> بخشی از این اثرات به شمار می آیند. در قرآن اثرات ایمان همواره مثبت نیست و پدیده ای چون ایمان سوء نیز قابل مشاهده است. ایمان سوء بنابر تفاسیر موجود از آیه: بِئْسَمَا يَأْمُرُكُمْ بِهِ إِيمَانُكُمْ: « باورتان شما را به بدكارى وا مى‌دارد» (بقره/93)، زمانی مطرح می شود که فرد به سبب باورهای خود از پذیرش حق سرپیچی کند.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3966216/%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D8%A7%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%87%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF . کدام ایمان اهمیت دارد؟]</ref>

ایمان، مقوله ای فرایندی است که نقطه آغازش شناخت خدا و خروجی آن تسلیم در برابر اوامر الهی و اجرای دستورات اوست. <ref>[https://iqna.ir/fa/news/3918490/%D9%81%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%A8%D8%AF%DB%8C%D9%84-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1-%DB%8C%D9%82%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA . فرایند ایمان تبدیل معرفه‌الله به باور یقینی است]</ref>چنانکه روان شناسان نیز اذعان داشته اند شناخت‌ها و باورهای دینی در طول مدت زندگی همواره تغییر می کند. همچنین  احساسات دینی مانند حس محبت، توکل، ترس از خدا هم اموری ثابت و بدون تغییر نیستند. <ref>[https://iqna.ir/fa/news/3948487/%D8%AA%D8%AD%D9%82%DB%8C%D9%82-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%B4%DA%A9%D9%84%E2%80%8C%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%A7%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%88%D9%84%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D9%86%D9%87%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA%DB%8C . تحقیق درباره شکل‌گیری و تحول ایمان؛ اولویت نهادهای تربیتی]</ref> از نظر قرآن و بنابر آیه:أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُونَ؛ «آيا مردم پنداشتند كه چون گفتند: ايمان آورديم، رها می‌شوند و ديگر مورد آزمايش قرار نمی‌گيرند»(عنکبوت/2). این افت و خیزهای ایمانی به سبب آزمایش هایی است که خدا از بندگان خود می گیرد تا بدین نحو هم از یک سو ایمان آنها را بسنجد و هم از سوی دیگر موجب خالص شدن ایمان آنها شود. <ref>[https://yazd.iqna.ir/fa/news/4053196/%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%AA%D9%85%D8%AD%DB%8C%D8%B5-%D9%88-%DA%A9%DB%8C%D9%81%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7 سنت تمحیص و کیفیت ایمان انسان‌ها]</ref>

در آیات قرآن، ایمان، معطوف باور به خدا،<ref>. ... وَيُؤْمِنْ بِاللَّهِ...؛ «پس هر كس كه به خداى ايمان آورد» (البقره/256)</ref> ایمان به همه پیامبران،<ref>. ... فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ. ...؛ « پس به خدا و پيامبرانش ايمان بياوريد»(آل عمران/ 179)</ref> ایمان به آنچه از سوی خداوند بر پیامبران نازل شده است، مانند کتاب‌های آسمانی،<ref>. قُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْنَا وَمَا أُنْزِلَ إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطِ....؛ « بگوييد: ما به خدا و آياتى كه بر ما نازل شده و نيز آنچه بر ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و سبطها نازل آمده ایمان آوردیم»(بقره/136)</ref> ایمان به روز قیامت،<ref>. إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالنَّصَارَىٰ وَالصَّابِئِينَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ؛ « كسانى كه ايمان آوردند و كسانى كه آيين يهودان و ترسايان و صابئان را برگزيدند، اگر به خدا و روز بازپسين ايمان داشته باشند و كارى شايسته كنند، خدا به آنها پاداش نيك مى‌دهد و نه بيمناك مى شوند و نه محزون.»(بقره/62)</ref> ایمان به فرشتگان<ref>. كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ؛ « و همه مؤمنان، به خدا و فرشتگانش و كتابهايش و پيامبرانش ايمان دارند.»(بقره/285)</ref> و ایمان به غیب<ref>. وَالَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ وَمَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ وَبِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ؛ « و آنان كه به آنچه بر تو و بر پيامبران پيش از تو نازل شده است ايمان مى‌آورند و به آخرت يقين دارند»(بقره/4)</ref> شده است. متکلمان شیعه، علاوه بر اینها لازمه ایمان را باور به عدل الهی و اعتقاد به امامت امامان معصوم می دانند بعد از پیامبر دانسته‌اند.<ref>. حقایق الإیمان، ۱۴۰۹ق، ص۱۴۴ و ۱۶۴.</ref> معتزله نیز مضاعف بر آنچه در قرآن آمده باور به وعد و وعید و قیام به امر به معروف و نهی از منکر را لازمه ایمان دانسته اند.<ref>. قواعد العقائد، ۱۴۰۵ق، ص۱۴۵.</ref>

باور و رفتار دارای رابطه ای انعکاسی هستند؛ باورها، رفتار را جهت می دهند و رفتار آیینه ای از باورهاست. بررسی توأمان این دو با یکدیگر می تواند منجر به شناخت دقیق هر فردی از وضعیت و جایگاه شخصی اش شود. بروز برخی از رفتارهای خاص می تواند زنگ هشداری برای تغییرهای نگرشی باشد. برای مثال مقوله ایمان اگرچه در زمره باورها قرار دارد اما نشانه هایی چون دروغگویی،<ref>. بحارالانوار، ج ۷۲، ص ۲۴۷</ref> حسد،<ref>. اصول کافی، ج ۲، ص ۳۰۶</ref> غضب،<ref>. إرشاد القلوب، ج۱، ص ۱۷۷</ref> دوروئی،<ref>. غررالحکم،ص ۷۵</ref> مکر،<ref>. غررالحکم،ص 97</ref> سوءظن،<ref>. مجموعه الاخبار،ص ۲۱۵</ref>بداخلاقی<ref>. بحار الانوار، ج ۶۴، ص ۳۰۱</ref> که همه اموری از جنس اخلاق هنجاری هستند و با عنوان آفات ایمان شناخته می شود نشانه هایی از ضعیف شدن ایمان به شمار می آید. <ref>[https://iqna.ir/fa/news/3940354/%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%B9%D9%85%D9%84-%D8%B1%D8%A7-%D9%81%D8%A7%D8%B3%D8%AF-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%DA%A9%D9%86%D8%AF-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%D9%86 بی‌اخلاقی ایمان و عمل را فاسد می‌کند / راهکارهای اخلاقی‌شدن]</ref>

فواید ایمان از دو منظر قابل توجه هستند. یک بعد ایمان، ثمرات اخروی آن است. رستگاری، رهایی از عذاب دوزخ، آمرزش گناهان، ورود به بهشت،<ref>. يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَى تِجَارَةٍ تُنْجِيكُمْ مِنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنْفُسِكُمْ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَيُدْخِلْكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَمَسَاكِنَ طَيِّبَةً فِي جَنَّاتِ عَدْنٍ ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ؛ « اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، آيا شما را به تجارتى كه از عذاب دردآور رهاييتان دهد راه بنمايم؟ به خدا و پيامبرش ايمان بياوريد، و در راه خدا با مال و جان خويش جهاد كنيد. و اين براى شما بهتر است، اگر دانا باشيد.»(صف/10-11)</ref>بهره‌مند شدن از رحمت الهی و هدایت،<ref>. فَإِنْ آمَنُوا بِمِثْلِ مَا آمَنْتُمْ بِهِ فَقَدِ اهْتَدَوْا؛ «گر به آنچه شما ايمان آورده‌ايد، آنان نيز ايمان بياورند، هدايت يافته‌اند.»(بقره/137)</ref>نورانیت در قیامت،<ref>. يَوْمَ تَرَى الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ يَسْعَى نُورُهُمْ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَبِأَيْمَانِهِمْ؛« روزى كه مردان مؤمن و زنان مؤمن را ببينى كه نورشان پيشاپيش و در سمت راستشان مى‌رود»(حدید/12)</ref>عدم ورود ترس، هراس و اندوه به دل مومن،<ref>. إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ.... وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ؛ « کسانی که ایمان آورده اند و عمل صالح انجام می دهند.... و نه بيمناك مى شوند و نه محزون. »(بقره/62)</ref> بخشش الهی و رزق فراوان،<ref>. فَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ؛ « پس آنان را كه ايمان آورده‌اند و كارهاى شايسته كرده‌اند، آمرزش و رزقى كرامند است»(حج/50)</ref> بخشی از فواید اخروی ایمان است. در بعد دنیایی نیز کاهش دردها، امید به آینده، جلوگیری از فروپاشی روح در مصائب و معنادار شدن زندگی بخشی از این فواید است.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3997000/%D8%A7%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B7%D9%87-%D9%85%D9%86-%D8%AA%D9%88%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%AE%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%85%D9%87%D9%85%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D9%85%D8%A8%D9%88%D8%AF-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%AF%D8%B1%D9%86 . ایمان رابطه من _ تویی با خداست / مهم‌ترین کمبود زندگی در دوران مدرن]</ref>

دین اسلام نگاهی جنسیتی به ایمان ندارد و زن و مرد هر دو به شکل یکسان امکان رشد و کمال را دارند.<ref>[https://fars.iqna.ir/fa/news/4031614/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%AC%D9%86%D8%B3%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF . اسلام نگاه جنسیتی به ایمان ندارد]</ref> بنابر آیه: مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما کَانُوا یَعْمَلُونَ؛ «هر کس از مرد و زن عمل شایسته کند و مؤمن باشد او را زندگی نیکو دهیم و مسلماً به آنان بهتر از آنچه انجام می‌دادند پاداش خواهیم داد.» (النحل/۱۶) ملاک ارزش و معیار کمال، قرب به خداست و با اختیار کردن بندگی خدا، ایمان و عمل صالح است که می توان به قرب خدا دست یافت.