سوره: تفاوت میان نسخه‌ها

سوره، تعدادی آیه از قرآن کریم، در میان دو بسم‌الله الرحمن الرحیم. تقسیم قرآن به سوره‌های مختلف امری توقیفی است که از جانب خداوند مشخص‌شده است. قرآن کریم 114 سوره دارد که در طول 23 سال بر پیامبر از طریق فرشته‌ی وحی نازل‌شده است.

== مفاهیم ==

برای لفظ سوره معانی گوناگونی ذکر کرده‌اند، ازجمله:

۱ ـ مخفَّف و تسهیل‌یافته؛ در این صورت، سؤره، تلفظ می‌شود به معنای باقی‌مانده آشامیدنی در ظرف. چون سوره‌ی قرآن، قطعه و قسمتی از آن است، سوره‌اش نامیده‌اند.<ref>حجتی، ص۸۳ـ۸۴.</ref>

۲ ـ سوره از سور؛ به معنی حصار و بارة شهر است، چون سوره قرآن، پیرامون آیاتی را احاطه کرده و آن‌ها را به‌صورت واحدی درآورده و نیز همچون بارة شهر، بلند مرتبت و رفیع است، آن را سوره می‌نامند.<ref>ابوالفتوح راضی؛ ج۱، مقدمه، ص۹.</ref>

۴ ـ مقام و منزلت رفیع.  

۵ ـ سوره از تصور (‌تصاعد و ترکیب)؛ از کلمه تَسَوَّرُوا در آیة «إِذْ تَسَوَّرُوا الِمحْرابَ» همین معنی اراده شده است زیرا سوره‌های قرآن بر روی‌هم قرارگرفته‌اند، لذا آن‌ها را سوره می‌نامند.<ref>حجتی، ص ۸۳ـ ۸۴.</ref>

=== معنای اصطلاحی ===

سوره در اصطلاح به گروهی از آیات که در نظم قرآنی، میان دو بسم‌الله از پی هم قرارگرفته، گفته می‌شود.<ref>رامیار، ص577.</ref>

4. مانند ناپذیری حتی در کوچک‌‌ترین سوره.<ref>جوان آراسته، ص107.</ref>

== سوره در قرآن ==

== آغازین و آخرین سوره ‌های قرآن ==

درباره نخستین سوره نازل شده بر پیامبر(ص) اختلاف است.<ref>. قرطبى، ج1، ص117؛ رامیار، ص591 - 592 .</ref> برخى مفسران معاصر<ref>معرفت، ج1، ص126 - 127.</ref> با جمع میان روایات گوناگون، نزول سه یا 5 آیه‌ی نخست سوره‌ی علق که براى بشارت دادن به نبوت پیامبر(ص) است را با آغاز بعثت آن حضرت مقارن دانسته و نخستین سوره کامل نازل شده بر پیامبر را حمد ‌می‌دانند.<ref>همان، ص127.</ref> بااین‌حال، اشکال جدىِ معرفى 5 آیه‌ی نخست سوره علق به‌عنوان نخستین وحى نازل‌شده، این است که سوره علق ازنظر ادبى وحدت سیاق دارد<ref>نك: طباطبایی، ج20، ص322.</ref> و باید یک‌باره نازل‌شده باشد. بنابر این نزول سوره‌ی علق باید پس از سوره فاتحه باشد.<ref>دائره المعارف قرآن کریم.</ref> آخرین سوره‌‌ی کامل نازل شده سوره نصر است؛ ولى آخرین سوره نازل‌شده با توجه به آیات آغازین آن، سوره‌ی برائت است<ref>معرفت، ج1، ص128.</ref> و البته آخرین آیات نازل‌شده بر پیامبر، آیاتى از سوره‌ی مائده است.<ref>دائره المعارف قرآن کریم.</ref> برای تشخیص ترتیب نزول سوره‌های قرآن کریم، گروهی با مراجعه به روایات صادر شده از صحابه و تابعین، ترتیب نزول مشخصی برای سور قرآن یافته‌اند و گروهی با اجتهاد شخصی تلاش کرده‌اند تا به ترتیب نزول دست یابند.<ref>نك: رامیار، ص670- 699؛ نکونام، ص128-129.</ref> دسته‌ای دیگر، با محور قرار دادن روایات ترنیب نزول، تغییراتی در این چیدمان، بر اساس اجتهاد شخصی ایجاد کرده‌اند.<ref>دائره المعارف قران کریم.</ref>

== تقسیم‌بندی سوره‌های قرآن ==

1. «سبع طوال»: شامل 7 سوره‌ی بلندتر قرآن است: سوره‌هاى بقره، آل‌عمران، نساء، مائده، انعام، اعراف و انفال و توبه.<ref>طبرسی، ج1، ص82 ؛ نیشابوری، ج1، ص33؛ کاشانی، ج1، ص6.</ref> در این دسته‌بندى، دو سوره‌ی انفال و توبه به سبب فاصله نشدن بَسْمَلَه میانشان و ارتباط تنگاتنگ مضمونشان، یک سوره دانسته شده‌اند.<ref>كنز الدقائق، ج7، ص155.</ref>

3. «مثانی»: به سوره‌هاى پس از مئون، مثانى گفته‌اند، زیرا نسبت به مئون در رتبه‌ی دوم قرار دارند.<ref>شرح اصول كافى، ج11، ص17.</ref> برخلاف سور هفت‌گانه که اختلاف در تعیین آن اندک است، درباره‌ی مصادیق سوره‌هاى مئون یا مثانى گزارش‌هاى گوناگونى رسیده ‌است.<ref>نك: رامیار، ص595 .</ref>

4. «مفصّل»: از ریشه فصل و به معناى جداشده، به سوره‌هاى کوتاه آخر قرآن گفته مى‌شود، زیرا کوتاه بودن سوره‌ها، سبب شده تا بَسْمَلَه‌هاى فراوان، این سوره‌ها را از یکدیگر جدا کنند.<ref>طبرسی، ج1، ص83 ؛ سخاوی، ج1، ص186.</ref> مطابق دیدگاه مشهور،<ref>ماوردى، ج1، ص26؛ طوسی، ج1، ص20؛ فیض کاشانی، ج1، ص18.</ref> سوره محمد، سرآغاز سور مفصل است.<ref>طبرسی، ج1، ص83 ؛ نیشابوری، ج1، ص33.</ref> در اقوالى دیگر، سوره‌هاى ق، حجرات، صافات، جاثیه، صف، ملک، انسان و نبأ نخستین سوره از این مجموعه دانسته شده‌اند.<ref>نك: دائرة المعارف قرآن كريم، ج8 ، ص415 - 416.</ref> پایان‌بخش این مجموعه، سوره ناس است.<ref>دائره المعارف قرآن کریم.</ref> سور مفصل در تقسیم بندی دیگری به طوال، وساط و قصار تقسیم‌ می‌شوند.

5. «طوال»: سوره‌های نسبتا بلندتر که شامل 36 سوره از ق تا بروج است.  

6. «اوساط»: سوره‌های متوسط شامل 13 سوره از طارق تا بینه.  

7. «قصار»: سوره‌های بسیار کوتاه شامل 16 سوره از زلزله تا ناس.<ref>طبری، ج ۱، ص ۶۸؛ الطویل، ج۱، ص۶۳.</ref>

1. ضابطه زمانى: هر آیه و سوره‌اى که قبل از هجرت پیامبر(ص) و یا دراثنای هجرت قبل از رسیدن به مدینه نازل‌شده باشد، مکى و آنچه پس از هجرت نازل گردیده - اگرچه در مکه نازل‌شده باشد - مدنى است.

3. ضابطه خطابی: سوره‌های مکی آن سوره‌های است که خطاب آن‌ها مردم مکه است و مدنی آن سوره‌های است که مردم مدینه را مورد خطاب قرار می‌دهد. آنچه در قرآن با لفظ (یا ایها الناس) آمده مکی است و آنجا که به لفظ (یا ایها الذین امنوا) خطاب شده مدنی است.<ref>رامیار، ص601.</ref> به‌طورکلی سوره‌هایی که کلمه (کلاّ) یا حروف مقطعه داشته باشد؛ در آن سجده باشد و یا در آن داستان‌های پیامبران و مردم گذشته یا داستان آدم و شیطان آمده باشد؛ مکی است. سوره‌های که در آن از حدود، واجبات الهی، احکام شرعیّه، قوانین اجتماعیّه و جهاد سخن به میان آمده باشد یا داستان منافقان و دو رویان در آن مطرح‌شده؛ مدنی است.<ref>رامیار، ص604.</ref>

سوره‌ها با توجه به کلمه‌اى که با آن آغازشده‌اند به مقطعات، مسبَّحات، حامِدات، اَقسام، سُور قُلْ، مخاطَبات و زمانیات قسمت شده‌اند.<ref>دائرة المعارف قرآن كريم، ج 8، ص416 ـ417.</ref> بعضي از سوره‎هاي قرآن نام‎هاي مختلفي دارند ازجمله سوره‎هاي فلق و ناس که به آن‌ها «معوذتين»‌مي‎گويند. كلمه معوذه از «عَوْذ» گرفته‌شده به معناي پناه بردن و حفظ كردن خويش از راه پناه بردن به كسي كه مي‎تواند آن شر را دفع كند. اين دو سوره خاصيت تعويذ دارد كه باعث مي‎شود انسان با اين دو سوره خود را از شروري حفظ كند و بدین‌جهت به معوذتين نام‎گذاري شده‌اند.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3614417/%D9%85%D8%B9%D9%88%D8%B0%D8%AA%D9%8A%D9%86-%DA%86%D9%8A%D8%B3%D8%AA-%D9%88-%D8%A8%D9%87-%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D9%8A%DA%A9-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87-%D9%87%D8%A7-%D9%85%D8%B9%D9%88%D8%B0%D8%AA%D9%8A%D9%86-%D9%85%D9%8A-%DA%AF%D9%88%D9%8A%D9%86%D8%AF معوذتين چيست و به کدام يک از سوره ها معوذتين مي گويند]</ref> در قرآن كريم چهار سوره دارای سجده واجب است که عبارت‌اند از: سوره سجده (32:30)، سوره فصّلت (41:54)، سوره نجم (53:62) و سوره علق (96:19)، اين سوره‌ها را «سُوَر عزائم» و آيه آن را «آيه سجده» می‌نامند.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1833031/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%D8%AF%D8%AF%DB%8C-%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D8%AC%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%83%D8%B1%D9%8A%D9%85 بررسی اسرار عددی سوره‌های سجده دار در قرآن كريم]</ref> +

در مورد تعداد سوره‌ها، چنانکه در مصحف عثمانی آمده آن‌ را یک‌صد و چهارده سوره دانسته که اولش (فاتحة الکتاب) و آخرین آن (الناس) است.<ref>رامیار، ص581.</ref> محدوده سوره‌ها تعيين مقدار آيات يك سوره توسط شخص نبي اكرم(ص) صورت گرفته و امري توقيفي بوده است.<ref>معرفت، ص111؛ راميار، ص581.</ref> در مورد سوره‌ها نيز تمام سوره‌ها جز سوره توبه با «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ» شروع و با «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ» سوره بعدي تمام مي‌شود.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3613441/%DA%86%D9%87-%DA%A9%D8%B3%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D9%85-%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%A8-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA چه کسی نام سوره های قرآن را انتخاب کرده است]</ref> اهل سنت فقط «بسم الله الرحمن الرحیم» سوره حمد را جزء سوره می‌دانند.<ref>ویکی پدیا.</ref>

== علل تعيين محدوده‌ی سوره‌ها ==

برای تقسیم قرآن به سوره‌های متفاوت و قرار گرفتن هر آیه در سوره‌ای مخصوص دلایل متفاوتی از جانب اندیشمندان اسلامی مطرح شده است که عبارتند از: 1. اعجاز قرآن: خداوند متعال با مشخص كردن جايگاه آيات و سور آن و هم چنين بخش بخش كردن آن ها توسط رسول خدا(ص) در مقابل معاندين قرآن، از آن‌ها تقاضاي آوردن سوره و يا سوره هايي مثل قرآن مي نمايد.

3. دلالت هر آيه و سوره‌ای بر موضوعات خاص: هر آيه و سوره اي بر موضوعی مشخص و روشن دلالت مي‌كند. 4. شادماني قاري قرآن با پايان دادن سوره‌ای: چون قاري قرآن، سوره يا بابي از كتاب را به پايان برده و ديگري را آغاز كند شادمان‌تر و خرسندتر مي گردد و بر تحصيل بقية آن بيش‌تر برانگيخته مي شود و دوست دارد كه بيش‌تر بخواند و استفاده كند. بدين جهت قرآن به اجزايي تقسيم شده است.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3613441/%DA%86%D9%87-%DA%A9%D8%B3%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D9%85-%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%A8-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA چه کسی نام سوره های قرآن را انتخاب کرده است]</ref> اسامی سوره‌ها اسامی سوره‌ها، مانند تعداد آیات هر سوره توقیفی است. این نام‌گذاری به شیوه‌ی عرب و با کوچک‌ترین مناسبت انجام‌گرفته است. چنانکه سوره بقره را به مناسبت داستان بقره بدین نام خوانده‌اند و سوره نساء را به علت احکام درباره زنان و سوره انعام را به جهت احوال چارپایان چنین نامیده‌اند.<ref>معرفت، آموزش علوم قرآنی، 1381، ص 54.</ref> هر سوره‌اى، در روزگار رسول خدا(ص) داراى یک یا چند نام و عنوان بوده که از راه وحى مشخص‌شده است.<ref>نك: ابن‌كثير، ج4، ص262؛ قمی مشهدی، ج6، ص119؛ ابن‌عاشور، ج30، ص533 ؛ ج17، ص131.</ref> ولى پس از رحلت پیامبر(ص) عناوین و اسامى دیگرى نیز بر هر سوره اطلاق شده است.<ref>حجتی، ص98.</ref>

== اهداف سوره‌ها ==

بحث از اهداف و مقاصد سوره‌ها از مباحث نوپدید در تفسیر قرآن است. مدّعا این است که هر سوره‌ی قرآن داراى هدف و غرض اساسى یا اغراض همسویى است که همه‌ی آیات سوره در جهت آن غرض با یکدیگر پیوند مى‌یابند.<ref>دائره المعارف قرآن کریم.</ref> توجه به‌تناسب میان بخش‌هاى سوره، ازجمله پیوند پایان سوره با شروع آن، نقش مهمى دریافتن هدف سوره به‌عنوان یکى از مراحل تفسیر موضوعى سوره در پرتو وحدت موضوعى دارد، همچنان‌که شناخت هدف سوره به شناخت وجه مناسبت بخش‌هاى مختلف سوره با یکدیگر و خاتمه سوره باهدف سوره و نیز خاتمه با افتتاح سوره کمک مى‌کند.<ref>مسلم، ص44ـ46.</ref> آیت‌الله جوادى آملى بر این نکته تأکید مى‌کند که چون چینش آیات هر سوره و نحوه تنظیم آن به دستور پیامبر اکرم(ص) بوده است، میان آیات یک سوره پیوندى خاص وجود دارد که باید درصدد کشف آن برآمد.<ref>جوادی آملی، ج6، ص422.</ref> طرفداران وحدت موضوعى سور قرآن براى نظریه خود مبانى‌اى چون وحیانى بودن ساختار آیات سوره‌ها و هدفمندى نزول آیات و سوره‌هاى قرآن معرفى کرده‌اند؛<ref>ایازی، ص166.</ref> مقتضاى ادبى بودن قرآن، وجود پیوستگى میان آیات و بخش‌هاى گوناگون آن است.<ref>نك: مستنصر میر، ص78.</ref>

== منابع ==

ایکنا  

== پاورقی ها ==