محمدهادی معرفت: تفاوت میان نسخه‌ها

آیت‌الله معرفت، در سن پنج‌سالگی برای سوادآموزی به مکتب رفت و پس‌ازآن مقدمات را نزد حاج شیخ علی‌اکبر نائینی و سپس نزد پدر، آموخت.<ref>زندگینامه خود نوشت آیت‌الله معرفت، ص6. و 7.</ref> ادبیات و منطق و مقداری از علوم فلکی و ریاضی را در حوزه‌ی کربلا و در محضر اساتیدی همچون، سید سعید تنکابنی، آیت‌الله سید محمد شیرازی، شیخ محمدحسین مازندرانی، سید مرتضی قزوینی، شیخ محمد کلباسی، شیخ محمدحسین مازندرانی، شیخ محمد خطیب، سید حسن حاج‌آقا میر قزوینی، شیخ محمدرضا جر قویی اصفهانی، شیخ محمدمهدی کابلی و شیخ یوسف بیارجمندی خراسانی فراگرفت.

در این دوره، در کنار تحصیل، به تدریس و تحقیق اشتغال داشت و در هفته یک‌بار جلسه‌ی دینی برای جوانان برگزار می‌کرد. همگام با آن، با همکاری گروهی از فضلای حوزه، ماهنامه أجوبه المسائل الدینیه را تأسیس و منتشر نمود. همچنین، مقاله و نوشته‌های تحقیقی فراوانی تدوین و منتشر کرد که برخی از آن‌ها به‌صورت کتاب یا رساله چاپ شد.<ref>همان</ref>

آیت‌الله معرفت، در آغاز سال 1340ش، برای تکمیل تحصیل به همراه خانواده به نجف مهاجرت نمود و از محضر اساتیدی چون سید محسن حکیم، سید ابوالقاسم خویی، میرزا باقر زنجانی، شیخ حسین حلی، سید علی فانی اصفهانی و امام خمینی بهره‌برد.<ref>همان، ص7.</ref>

در این مدت، علاوه بر تدریس، از کار تحقیق و نگارش مقالات علمی غافل نبوده و با گروهی از فضلای حوزه جلسات هفتگی تشکیل می‌داد. علاوه‌بر نگارش مقاله و نشر مجلات، رساله‌های گوناگون ازجمله تناسخ الأرواح در رد نظریه‌ی تناسخ و تمهید القواعد در قضای فوائت را نگارش نمود.<ref>همان، ص8.</ref>

در سال 1351ش که حکومت بعث عراق، دستور مهاجرت ایرانیان را صادر کرد، آیت‌الله معرفت به‌اتفاق همسر و فرزندان رهسپار حوزه‌ی علمیه‌ی قم شد. از بدو ورود به قم، همان شیوه‌ی علمی پیشین را ادامه داد. در بُعد تحصیلی به حوزه‌ی درس اصول مرحوم میرزا هاشم آملی حضور یافت و بقیه‌ی اوقات را به تدریس و تحقیق پرداخت. در این مقطع زمانی، به تدریس رسایل، مکاسب، کفایه و تدریس خارج فقه و اصول پرداخت و در مدرسه‌ی عالی حقانی مسائل قرآنی را تدریس نمود.<ref>همان</ref>

آیت‌الله معرفت در جوانی طلبه‌ی فاضلی بودو وی درس خواندن را رها نکرد و حدود سی سال درس خواند.<ref>سخنرانی آیت‌الله استادی در اربعین ارتحال استاد معرفت(ره)، ص14.</ref> ایشان، آمیزه‌ای از مفسر، قرآن‌پژوه، فقیه، متکلم و صاحب‌نظر در مباحث اعتقادی بود؛<ref>کتب آیت‌الله معرفت؛ دوره معارف و علوم قرآن، نه نقل فهرست‌وار مطالب، ص75.</ref> که دارای انبوه تألیفات و مقالات به همراه تربیت صدها شاگرد کوشا و کارآمد است.<ref>آیت‌الله معرفت خودسازی را تا مرز خودسوزی پیش برد، ص30.</ref>

حضور در بخش نظری و فکری دستگاه قضایی،<ref>همان، ص31.</ref> تدریس در دانشگاه، حضور فعال در حوزه علمیه قم،<ref>سخنرانی آیت‌الله استادی در اربعین ارتحال استاد معرفت(ره)، ص16.</ref> تدریس در حوزه‌ ایرانی و حوزه‌های خارجی،<ref>آیت‌الله معرفت؛ قرآن‌پژوه قرن آینده، ص67.</ref> تدریس در جامعه المصطفی(ص) و تدریس رشته تخصصی تفسیر در برخی مراکز علمی، برگزاری درس هفتگی خارج فقه و درس تفسیری در منزل<ref>آیت‌الله معرفت؛ قرآن‌پژوه قرن آینده، ص63.</ref> و برگزاری مجلس روضه‌ با رویکرد علمی و عالمانه در منزل خود<ref>همان، ص67.</ref> بخشی از فعالیت‌های علمی ایشان است.

آیت‌الله معرفت در دانشگاه‌های کشور حضور فعالی داشت. در دانشگاه تهران به‌عنوان استاد راهنما، مشاور و صاحب‌نظر حضور داشت و در جلسات دفاع پایان‌نامه، نظرات بسیار بنیادین و راهگشایی می‌داد. علاوه بر همکاری در دانشگاه قم و دانشکده اصول دین قم به دانشگاه علوم اسلامی رضوی نیز رفت‌وآمد می‌کرد<ref>التفسیر الأثری الجامع؛ عرصه مقایسه و مقارنه روایات تفسیری، ص147.</ref> و در اواخر عمر شریفش درس خارج را در این دانشگاه برای دانشجویان دکتری برگزار می‌کرد.<ref>آیت‌الله معرفت برای نظرات صحابه تنها از این منظر که درصحنه بودند اعتبار قائل می‌شد، ص150.</ref>

آیت‌الله معرفت در نهادینه کردن قرآن و برداشت مسائل دینی از قرآن گام مؤثری برداشت و در بسیاری از زمینه‌های این موضوع، نوآور و مبدع بود.<ref>آیت‌الله معرفت؛ تبیین‌کننده محوریت قرآن در فقه به‌صورت کاربردی، ص173.</ref> کار بزرگ ایشان، شناسایی، گردآوری، تدوین و پرداخت ارجمند و کارآمد پراکنده‌های گران‌قدر میراث بزرگ شیعی در بحث‌های علوم قرآنی از آثار عالمان و عرضه‌ی آن در تألیفات خود به‌ویژه کتاب التمهید است.<ref>آیت‌الله معرفت خودسازی را تا مرز خودسوزی پیش برد، ص33.</ref> باوجود پیشنهادی که به ایشان برای مرجعیت شده بود، فعالیت در زمینه‌ی قرآن کریم را وظیفه‌ی خود دانسته و بر مرجعیت ارجح دانست.<ref>آیت‌الله معرفت پرتلاش و بانشاط تا آخرین لحظه‌ حیات، ص21.</ref>

مهم‌ترین خصوصیت علمی آیت‌الله معرفت، نظریه‌پردازی بر اساس دلیل و برهان بود.<ref>سخنرانی آیت‌الله استادی در اربعین ارتحال استاد معرفت(ره)، ص16.</ref> بااینکه نظرات ایشان همراه با نوآوری بود، ولی هیچ‌گاه خالی از دقت و شتاب‌زده نبود، بلکه روی نظرات خویش تأمل‌های بسیاری را انجام می‌داد و با رعایت همه‌ی جوانب نظریه را مطرح می‌کرد. معمولاً سعی می‌کرد نوآوری‌های خود را در کرسی‌های نظریه‌پردازی و یا نشست‌های علمی بیان کند تا به‌راحتی بتواند آن را در معرض نقد قرار دهد.<ref>تعامل با دانشجو در ارائه‌ نظرات؛ شیوه تدریس آیت‌الله معرفت، ص 36 و 37.</ref> انتقادات را روان و ساده قبول می‌کرد و بر این باور بود که کسی که نقد می‌کند، قطعاً مطالب را خوانده، توجه کرده و سپس برای نقد آن تلاش می‌کند.<ref>آیت‌الله معرفت پرتلاش و بانشاط تا آخرین لحظه حیات، ص23.</ref> ایشان در کتاب‌های متعدد خود، نوآوری‌های فراوانی داشت، چنانچه در برخی زمینه‌ها، عرصه‌های جدیدی را فراسوی محققان گشود. آیت‌الله معرفت عالمی بود که در عین پایبندی به نصوص دینی، نواندیش و عقل‌گرا بود. ایشان واقعیت‌های عصر حاضر و این‌که باید جایگاه تشیع را در کشورهای دیگر گسترش داد، موردتوجه قرار می‌داد.<ref>کتب آیت‌الله معرفت؛ دوره معارف و علوم قرآن، نه نقل فهرست‌وار مطالب، ص74.</ref> استاد معرفت در مورد مسائلی همچون نسخ در قرآن،<ref>آیت‌الله معرفت برای معجزه حیثیت دفاعی قائل بود نه تبلیغی، ص119.</ref> بطن و تأویل قرآن،<ref>آیت‌الله معرفت؛ قرآن‌پژوه قرن آینده، ص70.</ref> حجیت قول صحابه<ref>کتب آیت‌الله معرفت؛ دوره معارف و علوم قرآن، نه نقل فهرست‌وار مطالب، ص75.</ref> و اعجاز قرآن<ref>آیت‌الله معرفت برای معجزه حیثیت دفاعی قائل بود نه تبلیغی، ص121.</ref> نظرات متفاوت و بدیعی داشت.

آیت‌الله معرفت، در درس‌ها محور را قرآن می‌گذاشت و می‌خواست بحث را از طریق قرآن پرورش دهد. یکی از دغدغه‌های ایشان، اهمیت به قرآن در حوزه‌ و دانشگاه بود.<ref>آیت‌الله معرفت معتقد بود پاسخ تمام شبهات در روایات آمده است، ص27.</ref>

بهره‌گیری از منابع شیعه و سنی از ویژگی‌های مثبت آثار ایشان است. تلاش وی گامی بلند در تقریب مذاهب شیعه و اهل تسنن و جمع‌بندی بین آن‌ها و رسیدن به نظر واحد است.<ref>التفسیر الأثری الجامع؛ عرصه مقایسه و مقارنه روایات تفسیری، ص147.</ref> البته طی طریق کردن در مسیر وحدت شیعه و سنی باعث نشد تا از بیان حقایقی که نشان از حقانیت تشیع است دست بکشد، بلکه بر حقایق و مبانی تشیع پافشاری می‌کرد و سعی در پاسخ‌گویی به شبهات آن‌ها داشت.<ref>تعامل با دانشجو در ارائه‌ نظرات؛ شیوه تدریس آیت‌الله معرفت، ص37.</ref>

بااینکه تحصیلات ایشان حوزوی بود، مسائل مربوط به ریاضیات و علوم را با دقت تمام یاد می‌گرفت. ایشان در زمینه‌های مختلف به نقل‌قول صرف نمی‌پرداخت، بلکه مطالبی را که از مطالعه‌ی شخصی خودش به دست آورده بود، بیان‌ می‌کرد. او برای ورود به پژوهش‌های میان‌رشته‌ای، ابتدا از پایه‌های ابتدایی آن علم شروع می‌کرد تا پایه‌های بالایی آن علم سپس آن مسائل را در حوزه‌ی فقه، تفسیر، علوم قرآن و سایر علوم اسلامی بود پیگیری می‌کرد.<ref>آیت‌الله معرفت پرتلاش و بانشاط تا آخرین لحظه حیات، ص22.</ref>

استاد معرفت معتقد بود که ترجمه قرآن نباید فردی باشد؛ چراکه برخی از آیات بحث علمی مهمی را بیان می‌کند و باید توسط متخصص در آن رشته ترجمه شود. استاد در تفسیر موضوعی نیز قائل به تفسیر جمعی بود. لذا ایشان معتقد بود که تفسیری مطلوب است که از همه منابع عقل، نقل و یافته‌های علمی و قرآن استفاده شود و مجموعه این‌ها تفسیر جامع اجتهادی نامیده می‌شود.<ref>تعامل با دانشجو در ارائه‌ نظرات؛ شیوه تدریس آیت‌الله معرفت، ص39.</ref>

او گزارش و بیان فضائل را برای اهل‌بیت(ع) به هرگونه و با هر محتوایی نمی‌پذیرفت.<ref>آیت‌الله معرفت خودسازی را تا مرز خودسوزی پیش برد، ص33.</ref> استاد معرفت در احیای نام حضرت امیر(ع) در تفاسیر قرآن تلاش بسیار زیادی را انجام داد.<ref>احیای نام امیرالمؤمنین(ع) در تفسیر؛ هدف آیت‌الله معرفت در پژوهش‌های قرآنی، ص127.</ref> تکیه عمده‌ی ایشان در حل مباحث مختلف علمی، روایات اهل‌بیت(ع) بود. ایشان در بررسی متشابهات از روایات استفاده زیادی می‌برد و سعی داشت تا روایات را تا آنجا که قابل‌فهم و توجیه باشد، بر معنای درستی حمل کند.<ref>کتب آیت‌الله معرفت؛ دوره معارف و علوم قرآن، نه نقل فهرست‌وار مطالب، ص76.</ref> او مردی پویا، نواندیش و زمان‌شناس بود<ref>آیت‌الله معرفت خودسازی را تا مرز خودسوزی پیش برد، ص31.</ref> که به نیازهای روزگار و گرایش‌های مخاطب توجه می‌کرد و سپس می‌نوشت.<ref>همان، ص29.</ref>

ذهن منظم و اطلاعات دسته‌بندی‌شده،<ref>آیت‌الله معرفت مرجعیت را در جهت احیای علوم قرآنی رها کرد، ص168.</ref> درست و صحیح نوشتن،<ref>تألیفات قرآنی آیت‌الله معرفت بر آثار فقهی و اصولی وی سایه افکنده است، ص171.</ref> اتقان و پختگی نظریات به دلیل بازخوانی و اصلاح مکرر،<ref>نقدپذیری و آزاداندیشی؛ ویژگی‌های بارز تدریس آیت‌الله معرفت، ص 35.</ref> مخالفت با تقلید کورکورانه در مسائل علمی،<ref>آیت‌الله معرفت پرتلاش و بانشاط تا آخرین لحظه حیات، ص23.</ref> تلاش علمی خستگی‌ناپذیر، نشاط و پرکاری،<ref>همان، ص21.</ref> به‌کارگیری تمام توان برای حل مسائل،<ref>آیت‌الله معرفت معتقد بود پاسخ تمام شبهات در روایات آمده است، ص25.</ref> نظرخواهی از دیگر علما،<ref>تألیفات قرآنی آیت‌الله معرفت بر آثار فقهی و اصولی وی سایه افکنده است، ص172.</ref> سخنرانی در محافل علمی معتبر، استفاده از زمان و فرصت‌ها،<ref>سخنرانی آیت‌الله استادی در اربعین ارتحال استاد معرفت(ره)، ص15.</ref> خستگی‌ناپذیری در مطالعه و تحقیق،<ref>همان، ص16.</ref> تواضع علمی،<ref>همان، ص17.</ref> مراجعه به منابع دست‌اول در تحقیق،<ref>محبت سرشار به فرزندان؛ روش تربیتی آیت‌الله معرفت، ص19.</ref> تعصب نداشتن نسبت به تحقیقات خود،<ref>آیت‌الله معرفت خودسازی را تا مرز خودسوزی پیش برد، ص30.</ref> حریت و آزادمنشی در مسائل علمی، جامع‌نگری در منابع و مصادر شیعه و سنی،<ref>نقدپذیری و آزاداندیشی؛ ویژگی‌های بارز تدریس آیت‌الله معرفت، ص 35.</ref> قلم فخیم و به‌روز<ref>آیت‌الله معرفت؛ قرآن‌پژوه قرن آینده، ص64.</ref> بررسی موضوع تحقیق به‌صورت عالمانه، مؤدبانه و نقادانه،<ref>همان، ص68.</ref> جامعیت علمی،<ref>کتب آیت‌الله معرفت؛ دوره معارف و علوم قرآن، نه نقل فهرست‌وار مطالب، ص77.</ref> تتبع در کتاب‌های مختلف،<ref>شبهات و ردود؛ پاسخنامه هزار شبهه قرآنی مستشرقان، ص106.</ref> غیرت علمی و مخالفت با حضور عالم نماها،<ref>روش تفسیری آیت‌الله معرفت جامع اجتهادی است، ص157.</ref> ارتباط با مجامع علمی جهان،<ref>همان، ص158.</ref> اندیشه قبل از پذیرفتن مطالب، با تأنی و تأمل گفتن و نوشتن، خردورزی، آگاهانه و هوشمندانه سراغ اندیشه‌ها رفتن و با همین زاویه به دین، میراث دینی و فرهنگ دینی نگریستن از دیگر ویژگی‌های او بود. این ویژگی‌ها از او عالمی پیشرو، روشن‌اندیش و خرافه‌ستیز ساخته بود.<ref>آیت‌الله معرفت خودسازی را تا مرز خودسوزی پیش برد، ص32.</ref>

آیت‌الله معرفت، تمام خصلت‌هایی که یک عالم خوب می‌تواند داشته باشد را داشت.<ref>سخنرانی آیت‌الله استادی در اربعین ارتحال استاد معرفت(ره)، ص17.</ref> انسانی متعادل و دارای هوش و استعداد بالابود<ref>آیت‌الله معرفت معتقد بود پاسخ تمام شبهات در روایات آمده است، ص25.</ref> که فرمایشات اهل‌بیت(ع) و توسل و ارتباط با ایشان، محوری مهم در زندگی‌اش داشت.<ref>آیت‌الله معرفت؛ قرآن‌پژوه قرن آینده، ص67.</ref>

ایشان تلاش می‌کرد تا در مباحث سیاسی معتدل حرکت کند و وارد جناح‌بندی‌ها نشود.<ref>همان، ص62.</ref> معمولاً نه از دیگران ناراحت می‌شد و نه کسی را از خودش ناراحت می‌کرد.<ref>محبت سرشار به فرزندان؛ روش تربیتی آیت‌الله معرفت، ص18.</ref> داشتن محبوبیت در میان مردم،<ref>سخنرانی آیت‌الله استادی در اربعین ارتحال استاد معرفت(ره)، ص17.</ref> توقع نداشتن در برابر کمک به دیگران، سعه‌ی صدر، گشاده‌رویی،<ref>محبت سرشار به فرزندان؛ روش تربیتی آیت‌الله معرفت، ص18.</ref> استقلال در انجام امور شخصی،<ref>همان، ص19.</ref> ساده‌زیستی،<ref>آیت‌الله معرفت پرتلاش و بانشاط تا آخرین لحظه‌ حیات، ص20.</ref> صلابت روحی،<ref>همان، ص21.</ref> امیدواری به آینده و جوانان شیعه، حساسیت به مسائل جامعه،<ref>آیت‌الله معرفت معتقد بود پاسخ تمام شبهات در روایات آمده است، ص26.</ref> اخلاص،<ref>آیت‌الله معرفت خودسازی را تا مرز خودسوزی پیش برد، ص30.</ref> صبر در شهادت فرزند،<ref>همان، ص32.</ref> فروتنی<ref>تعامل با دانشجو در ارائه‌ نظرات؛ شیوه تدریس آیت‌الله معرفت، ص37.</ref> و غیرت دینی<ref>آیت‌الله معرفت؛ قرآن‌پژوه قرن آینده، ص65.</ref> ازجمله ویژگی‌های شخصیتی اوست.

از ویژگی‌های بارز اخلاقی ایشان، مشارکت در کارهای منزل و کمک به خانواده بود. با همسر و فرزندان بسیار گرم و صمیمی بود و محبت یکسان نسبت به فرزندان داشت.<ref>محبت سرشار به فرزندان؛ روش تربیتی آیت‌الله معرفت، ص18.</ref> ایشان در تربیت فرزندان، تلاش می‌کرد به‌صورت غیرمستقیم، مسائل تربیتی را به فرزندان آموزش دهد.<ref>همان، ص19.</ref>

از شدید‌ترین مسائل به نرمی می‌گذشت. هر زمان مشکلی پیش می‌آمد لبخند ملیحی بر لبان ایشان ظاهر می‌شد که نشان از تدارک برای کار و حل مشکل بود. در کنار آن نیز جواب مقتضی بروز می‌کرد.<ref>آیت‌الله معرفت پرتلاش و بانشاط تا آخرین لحظه‌ حیات، ص20.</ref>

علی، یکی از فرزندان آیت‌الله معرفت، روحانی بااستعدادی بود که ازنظر شخصیتی نیز شباهت‌های زیادی با ایشان داشت. آیت‌الله معرفت باوجود عشق و علاقه‌ی فراوان به این فرزند، به وی اجازه‌ی حضور در جبهه را داد و زمانی که باخبر شهادت ایشان مواجه شد، باصلابت تمام در مراسم تشییع و تدفین وی شرکت نمود و خودش بر او نماز خواند.<ref>همان، ص22.</ref>

آیت‌الله معرفت به امور خانواده و تربیت فرزندان بسیار حساس بود. به همین دلیل فرزندان ایشان درراه علم و دانش حرکت کرده، مهدی و محمدصادق معرفت، عضو هیئت‌علمی دانشگاه تربیت مدرس و تهران هستند. فرزند دیگر ایشان محمدباقر معرفت نیز روحانی بوده و در زمینه‌ی قرآن فعالیت می نماید. آیت‌الله معرفت، امکانات تفریحی و زمینه‌ی پیشرفت علمی را برای فرزندان آماده می‌کرد و مباحث علمی خود را حتی با همسرشان نیز در میان می‌گذاشت. در تمام مهمانی‌ها و روضه‌ها شرکت می‌کرد و در طول سال، چهارشنبه‌شب‌ها در منزل روضه می‌خواند و از‌ اقوام پذیرایی می‌نمود. ایشان از نزدیکان حمایت می‌کرد<ref>آیت‌الله معرفت معتقد بود پاسخ تمام شبهات در روایات آمده است، ص24.</ref> و رابطه‌ای پدرانه با اقوام داشت.<ref>همان، ص25.</ref>

ایشان با طلاب به نحوی برخورد می‌کرد که آن‌ها را محقق تربیت کند. به آن‌ها میدان می‌داد تا وارد مباحث علمی شوند، حتی در برخی کتاب‌هایش از شاگردان خود مطالب علمی نقل می‌کرد.<ref>محبت سرشار به فرزندان؛ روش تربیتی آیت‌الله معرفت، ص18.</ref> در کلاس‌ها نظرات خود را به بحث می‌گذاشت<ref>تعامل با دانشجو در ارائه‌ نظرات؛ شیوه تدریس آیت‌الله معرفت، ص36.</ref> و تلاش می‌کرد تا شاگردان بر وی نقدی بنویسند و زمینه‌ی رشد علمی آن‌ها فراهم آید.<ref>آیت‌الله معرفت؛ قرآن‌پژوه قرن آینده، ص63.</ref> روش تدریس وی روش سامرایی بود. در این روش از پیش، موضوع توسط استاد گفته می‌شد و طلاب بامطالعه قبلی به کلاس می‌آمدند و موضوع را مطرح می‌کردند. استاد نقش اول را نداشت؛ اما در آخر، نظر خود را می‌گفت و جمع‌بندی می‌کرد.<ref>آیت‌الله معرفت؛ قرآن‌پژوه قرن آینده، ص68.</ref> ایشان، ساعات مختلفی را برای شاگردان اختصاص می‌داد و از سؤالات خوب استقبال می‌نمود.<ref>روش تفسیری آیت‌الله معرفت جامع اجتهادی است، ص157.</ref>

از ویژگی‌های این کتاب، قوت تتبع نویسنده است؛ به‌گونه‌ای که با جمع آرا، اقوال و تقریرهای مختلف دانشوران علوم قرآن و مفسران قرآن در زمینه‌های موردبحث، نظرات آنان نیز مورد ارزیابی و نقد قرارگرفته است. مراجعه به منابع اصیل،<ref>نوآوری آیت‌الله معرفت ایجاد نهضت علوم قرانی در تشیع، ص89.</ref> جامعیت،<ref>کتب آیت‌الله معرفت؛ دوره معارف و علوم قرآن، نه نقل فهرست‌وار مطالب، ص73.</ref> و طرح مباحث کلامی به شیوه‌ای خاص از دیگر ویژگی‌های این کتاب است.<ref>آیت‌الله معرفت؛ پیشگام پاسداری از حریم قرآن در عصر هجوم شبهات، ص96.</ref>

اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و القرآن الکریم: این کتاب شامل سلسله بحث‌ها و مقالاتی از استاد ازجمله «اهل بیت(ع) وارثان قرآن و حاملان علم پیامبر(ص)» است. همچنین در این کتاب، نقش پیامبر(ص) در تفسیر، بحث «بداء» ازنظر مذاهب قرآن و روایات و همچنین تحریف ناپذیری قرآن مطرح‌شده است.<ref>معرفی آثار آیت‌الله معرفت(ره)، اهل‌بیت(علیهم‌السلام) و القرآن الکریم، ص55.</ref>

پرتو ولایت: این کتاب در دو بخش «اسلام شناسی در مکتب تشیع» و «آیه‌های ولایت» تدوین‌شده است. در بخش اول دیدگاه شیعه نسبت به نقش و جایگاه امام در جهان هستی و مسائل مرتبط با آن و در بخش دوم مهم‌ترین و مشهورترین آیه‌های ولایت امیرالمؤمنین(ع) به شکل مبسوط و مستدل مطرح‌شده است.<ref>معرفی آثار آیت‌الله معرفت(ره)، پرتو ولایت، ص56.</ref>

تنزیه انبیاء: شامل سلسله درس‌های آیت‌الله معرفت است که در آن تمام آیات مربوط به حضرت آدم(ع) تا خاتم(ص) را که از آن بوی عدم عصمت می‌آید، بررسی‌شده و به همت یکی از شاگردان ایشان پیاده و چاپ گردیده است.<ref>معرفی آثار آیت‌الله معرفت(ره)، تنزیه انبیاء، ص58.</ref>

علوم قرآنی: که درواقع بازنویسی فشرده از مجموعه «التمهید» و «الصیانه القرآن من التحریف» است که متناسب با سطح عمومی حوزه و مقطع کارشناسی دانشگاه در یک مقدمه و نه فصل، نوشته‌شده است.<ref>معرفی آثار آیت‌الله معرفت(ره)، علوم قرآنی، ص60.</ref>

ولایت‌فقیه: فلسفه نگارش این کتاب، پاسخگویی به شبهاتی بود که پیرامون ولایت مطلقه فقیه مطرح‌شده و درواقع آخرین دیدگاه‌های استاد در مسئله مذکور است.<ref>معرفی آثار آیت‌الله معرفت(ره)، ولایت‌فقیه، ص60.</ref>

آیت‌الله معرفت پس از حدود هشتاد سال زندگی بابرکت و خدمات فراوان نسبت به قرآن و شیعه و تربیت شاگردان بسیار،<ref>آیت‌الله معرفت؛ قهرمان علوم قرآنی در تشیع، ص13.</ref> سرانجام در 9 دی 1385 رحلت نمود.<ref>شبهات و ردود؛ پاسخنامه هزار شبهه قرآنی مستشرقان، ص97.</ref>