تربیت: تفاوت میان نسخه‌ها

خدا در درون و فطرت انسان، اسمائی از خودش اعطا کرده که ظهور این اسماء موجب تربیت معنوی می¬ شود. انسان استعداد و رشد دارد و هدف از تربیت هم به ظهور رساندن این استعدادهاست یا به تعبیری تربیت، سازوکاری است که انسان را به نهایت و کمال خودش می‌رساند و می‌تواند مراد خالق از خلق خود را محقق کند. اگر این هدف ایجاد شود و انسان به صلاح واقعی خود برسد، تربیت معنوی حاصل شده است.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/4089236/%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D9%86%D9%88%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%A7%D8%AC%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF تربیت معنوی با اجبار سازگاری ندارد]</ref> بنابراین تکامل و تعالی انسان وابسته به تربیت و خودسازی در تمامی ابعاد وجود اوست.<ref>[https://markazi.iqna.ir/fa/news/1460678/%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D9%88-%D8%AA%DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%AE%D9%88%D8%AF%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%A7%D8%A8%D8%B9%D8%A7%D8%AF-%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%D9%88%D8%B3%D8%AA تعالی و تکامل انسان وابسته به تربیت و خودسازی ابعاد وجودی اوست]</ref> تربیت سخت‌ترین کار آفرینش است. به همین جهت خدا برترین انسان‌ها را برای این مسئولیت برگزید: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ».<ref>[https://iqna.ir/fa/news/4057126/%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D8%B3%D8%AE%D8%AA%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D8%A2%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%86%D8%B4-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D8%B9%D9%82%D9%84%D8%A7%D9%86%DB%8C تربیت، سخت‌ترین کار آفرینش است/ راهکارهای قرآنی تربیت عقلانی]</ref>  

یکی از اهداف تعلیم و تربیت در اندیشه امام موسی صدر، رشد تعقل آدمی است. ایشان یکی از نکات حایز اهمیت در رشد انسان¬ها توجه به احساسات می¬داند. احساسات را می‌توان به دو نوع احساسات خام و احساسات تعالی‌یافته تفسیر کرد. شخصیتی که درگیر مبارزه می‌شود و جمعی از مبارزین در کنار او قرار می¬گیرند و او تعلیم و تربیت آنها را بر عهده می‌گیرد، باید به کنترل احساسات آن‌ها توجه داشته باشد و احساسات خام آن‌ها را به احساسات متعالی تبدیل کند. هدف اساسی دیگر در نظام تعلیم و تربیت امام موسی صدر، مسئله تحول درونی است. این تحول درونی به این معنا است که آدمی را از آنچه هست، به آنچه باید بشود، برساند. هدف دیگری که بسیاری از این اهداف را در بر می‌گیرد، این است که مسئله کمال افراد برای او یک هدف اساسی و مبنایی بوده است و در آثار ایشان هم این نکته مشاهده می‌شود که کمال انسان به عنوان یک هدف اساسی مطرح می‌شود.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3962797/%D9%85%D9%87%D9%85%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%81-%D8%AA%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%85-%D9%88-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C-%D8%B5%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84-%D8%AF%D8%B1%D9%88%D9%86%DB%8C-%D8%AA%D8%A7-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%DA%A9%D9%85%D8%A7%D9%84 مهم‌ترین اهداف تعلیم و تربیت در اندیشه امام موسی صدر؛ از تحول درونی تا دستیابی به کمال]</ref>  

برخی از روش‌های موثر در تربیت عبارتند از: پرسشگری: یعنی ایجاد پرسش در مسیر رسیدن به تربیت معقول.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/4057126/%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D8%B3%D8%AE%D8%AA%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D8%A2%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%86%D8%B4-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D8%B9%D9%82%D9%84%D8%A7%D9%86%DB%8C تربیت، سخت‌ترین کار آفرینش است/ راهکارهای قرآنی تربیت عقلانی]</ref> دانش‌آموزی و آگاهی‌بخشی: عقل انسان یک دستگاه است که نیاز به سوخت دارد. عقل منبع نیست، دستگاه تحلیل است و نیاز به اطلاعات دارد.<ref>همان</ref> استدلال‌آوری و برهان: از روش‌های کارآمدی که پیامبران به کار می‌برند، استدلال و برهان است: «قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ». از مهمترین راه‌های تربیت استدلالی، جدال احسن است.<ref>همان</ref> الگوپذیری: یکی از مؤثرترین شیوه‌های تربیتی در طول تاریخ، به‌ویژه در دنیای مدرن، که هم در سیستم تربیتی غیر اسلامی و هم در نظام تربیتی اسلامی از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخورداراست، الگوپذیری است. همه افراد در هر سنی، تمایل به اسوه‌گیری و همانندسازی دارند؛ لیکن این نقش‌پذیری در دوران کودکی و نوجوانی، به مراتب، قوی‌تر و کشش آن بیشتر است. والدین، دوستان و همسالان، محیط، آموزگاران، عالمان دینی، زمامداران و...، نقش اساسی در الگودهی خوب یا بد برای تکوین شخصیت انسان دارند؛ اما از منظر آموزه‌های دینی و قرآن، پیامبران الهی، به‌ویژه پیامبر مکرم اسلام و معصومین(ع)، الگوی کامل، جامع و جاوید معرفی‌شده‌اند که الگوگیری از ایشان، سعادت و کمال انسان را تعیین و تأمین می‌کند.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/4075431/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D9%88-%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86 نقش تربیت در شخصیت‌سازی و دین‌مداری فرزندان]</ref> تحصیلات معنوی والدین: اگر پدر و مادری خودشان در زمینه معنویت، امنیت و آرامش روحی تهی باشند امکان ندارد بتوانند این موارد را به فرزندشان انتقال دهند و این خیلی مهم است که پدران و مادران قبل از هر چیز مراقبت از خودشان را جدی بگیرند. «[http://tadabbor.org/?page=quran&SID=5&AID=105 يا ایها الَّذينَ آمَنُوا عَلَيْکُمْ أَنْفُسَکُمْ لا يَضُرُّکُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ... ؛] ای کسانی که ایمان آورده اید، مراقب خودتان باشید، اگر شما خود هدایت یافتید (ضلالت) کسی که گمراه شده به شما زیانی نمی‌رساند» پس اول می فرماید به خودتان بپردازید زیراکه هرچقدر انسان بیشتر مراقب خود باشد به همان اندازه می‌تواند این مراقبت را به اطرافیانش انتقال دهد.»<ref>مائده/ ۱۰۵</ref>

الف. حکومت می بایست با فراهم آوردن فضای آموزشی مناسب، همگان را برای تعلیم و تربیت تشویق نماید. ب. از سوی دیگر، تهیه متون آموزشی متناسب با نیازهای زمان که بتواند با روش‌های نوین، جوانان و نوجوانان را علاوه بر آشنایی با آخرین دستاوردهای علمی جهان، روحیات اخلاقی و مذهبی را در آنان پرورش دهد، از وظایف حکومت هاست. ج. نهاد سیاسی باید به روش‌های سریع انتقال علوم و معارف عنایت کافی داشته باشد. امروزه استفاده از رایانه‌ها و آموزش‌های سمعی و بصری در این زمینه تاثیر فراوانی در یادگیری دارد. د. برنامه‌ریزی آموزشی در هر کشوری باید متناسب با فرهنگ و میراث اجتماعی آن مرز و بوم انجام گیرد. بر این اساس، در کشوری که دین در تمام ابعاد جامعه تاثیرگذار است، نباید علوم و دانش‌هایی که با جهت‌گیری‌های سکولار نوشته و تدوین شده آموزش داده شود؛ چرا که این شیوه آموزشی با فرهنگ رایج مردم در تضاد و ناسازگاری است. ه. حکومت می‌بایست، معلمان و مربیان جامعه را از نظر وضعیت معیشتی در سطح مناسبی قرار دهد تا آنان با فراغت خاطر وظیفه مهم تعلیم و تربیت را با کیفیت مناسب انجام دهند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/87472/%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87?SID=193554 دانشنامه حوزه؛ وظایف حکومت در تعلیم و تربیت]</ref>  

یکی از امتیازات و ویژگی‌های قرآن مجید این است که خود یک کتاب تربیتی است و همه آیات آن به طور مستقیم و غیرمستقیم در مقام تربیت انسان در رده‌های مختلف سنی، از خردسال تا کهن سال است. قرآن گاه این وظیفۀ خطیر را به صورت مستقیم و گاه به صورت غیر مستقیم بیان کرده است. یکی از بخش‌های مهم تربیت، تربیت فرزندان است که قرآن در سوره‌های متعدد و در ضمن بیان سرگذشت انبیا و فرزندان آنان (حضرت نوح، ابراهیم، یعقوب، یوسف و…) به مسائل تربیت فرزند (اهمیت، محورها، شیوه‌ها و…)  آگاهی داده است. برخی از آموزه‌های تربیتی قرآن در سوره لقمان را در آیات زیر می توان مشاهده نمود: 1. “وَ إِذْ قالَ لُقْمانُ لاِبْنِهِ وَ هُوَ يَعِظُهُ يا بُنَيَّ لا تُشْرِكْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظيم‏”؛<ref>لقمان/ 13.</ref> (به خاطر بياور) هنگامى را كه لقمان به فرزندش- در حالى كه او را موعظه مى‏كرد- گفت: «پسرم! چيزى را همتاى خدا قرار مده كه شرك، ظلم بزرگى است. 2. “يا بُنَيَّ إِنَّها إِنْ تَكُ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَكُنْ في‏ صَخْرَةٍ أَوْ فِي السَّماواتِ أَوْ فِي الْأَرْضِ يَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطيفٌ خَبيرٌ”؛<ref>لقمان/ 16.</ref>  ” پسرم! اگر به اندازه سنگينى دانه خردلى (كار نيك يا بد) باشد، و در دل سنگى يا در (گوشه‏اى از) آسمانها و زمين قرار گيرد، خداوند آن را (در قيامت براى حساب) مى‏آورد خداوند دقيق و آگاه است! 3.”يا بُنَيَّ أَقِمِ الصَّلاةَ وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ اصْبِرْ عَلى‏ ما أَصابَكَ إِنَّ ذلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ”؛<ref>لقمان/ 17.</ref> پسرم! نماز را برپا دار، و امر به معروف و نهى از منكر كن، و در برابر مصايبى كه به تو مى‏رسد شكيبا باش كه اين از كارهاى مهمّ است! 4. “وَ لا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَ لا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ”؛<ref>لقمان/ 18.</ref> (پسرم!) با بى‏اعتنايى از مردم روى مگردان، و مغرورانه بر زمين راه مرو كه خداوند هيچ متكبّر مغرورى را دوست ندارد. 5. “وَ اقْصِدْ في‏ مَشْيِكَ وَ اغْضُضْ مِنْ صَوْتِكَ إِنَّ أَنْكَرَ الْأَصْواتِ لَصَوْتُ الْحَميرِ”؛<ref>لقمان/ 19.</ref> (پسرم!) در راه ‏رفتن، اعتدال را رعايت كن از صداى خود بكاه (و هرگز فرياد مزن) كه زشت‏ترين صداها صداى خران است.

== پاورقی ها ==