آیه نسخ: تفاوت میان نسخه‌ها

۵٬۰۶۴ بایت اضافه‌شده ،  ‏۷ مهٔ ۲۰۲۳
بدون خلاصۀ ویرایش
(صفحه‌ای تازه حاوی «'''آیه نسخ؛''' آیه صد و ششم سوره بقره، آیه نسخ نام دارد. نسخ در قرآن به معنای از بین رفتن حکم قبلیو جایگزینی حکم جدید معنا شده است. نسخ زمانی صورت می‌گیرد که مصلحت حکمی از احکام منقضی و بنابر شرایط جدید، نیاز به حکم دیگری وجود داشته باشد. == مفهوم ش...» ایجاد کرد)
 
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۲۰: خط ۲۰:
مَا نَنسَخْ مِنْ آیَةٍ أَوْ نُنسِهَا نَأْتِ بِخَیْرٍ مِّنْهَا أَوْ مِثْلِهَا أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللّهَ عَلَىَ كُلِّ شَیْءٍ قَدِيرٌ (بقره، ۱۰۶) هر حكمی را نسخ كنيم يا آن را به [دست] فراموشی بسپاريم، بهتر از آن يا مانندش را می‏آوريم؛ مگر ندانستی كه خدا بر هر كاری تواناست.
مَا نَنسَخْ مِنْ آیَةٍ أَوْ نُنسِهَا نَأْتِ بِخَیْرٍ مِّنْهَا أَوْ مِثْلِهَا أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللّهَ عَلَىَ كُلِّ شَیْءٍ قَدِيرٌ (بقره، ۱۰۶) هر حكمی را نسخ كنيم يا آن را به [دست] فراموشی بسپاريم، بهتر از آن يا مانندش را می‏آوريم؛ مگر ندانستی كه خدا بر هر كاری تواناست.


واژه «آيه» در اين آيه, اختصاصی به آيات تشريعی، يعنی آيات قرآن ندارد و شامل آيات تكوينی (مانند امور عينی­ای كه نشان وجود خدا و صفات اوست) نيز می­شود؛ از آن جمله وجود پيامبر - صلی الله عليه و آله - و امام معصوم – عليه السلام - كه از آيت­های بزرگ خدا محسوب می­شوند. بر اين اساس مراد از نسخ آيه، از ميان بر داشتن آيات تكوينی و تشريعی است كه معنايی عام­تر از نسخ اصطلاحی است؛ يعنی خداوند آنچه از نشانه­های خود را كه زايل می­كند و آيه بودن آن را در متن خارج از بين می­برد, يا علم آن را از ذهن افراد می­برد، بهتر از آن يا همانند آن را به جای آن می­آورد.  مراد از نسخ آيه، نابودی آن نيست. از آن‌جا كه ممكن است آيه بودن هر چيزی چند ساحتی باشد, نسخ آن نيز می­تواند به يك يا چند ساحت آن تعلق گيرد. به عنوان نمونه نسخ آيات الاحكام، فقط در بعد تشريع است؛ به اين معنا كه پس از نسخ، بيانگر حكم الاهی نيست؛ اما اصل آن و ديگر ساحت­های آن (مانند اعجاز و ...) باقی می­ماند.<ref>[https://iqna.ir/007TOd مفهوم شناسی نسخ]</ref>
واژه «آيه» در اين آيه, اختصاصی به آيات تشريعی، يعنی آيات قرآن ندارد و شامل آيات تكوينی (مانند امور عينی­ای كه نشان وجود خدا و صفات اوست) نيز می­شود؛ از آن جمله وجود پيامبر - صلی الله عليه و آله - و امام معصوم – عليه السلام - كه از آيت­های بزرگ خدا محسوب می­شوند. بر اين اساس مراد از نسخ آيه، از ميان بر داشتن آيات تكوينی و تشريعی است كه معنايی عام­تر از نسخ اصطلاحی است؛ يعنی خداوند آنچه از نشانه­های خود را كه زايل می­كند و آيه بودن آن را در متن خارج از بين می­برد, يا علم آن را از ذهن افراد می­برد، بهتر از آن يا همانند آن را به جای آن می­آورد.  مراد از نسخ آيه، نابودی آن نيست. از آن‌جا كه ممكن است آيه بودن هر چيزی چند ساحتی باشد, نسخ آن نيز می­تواند به يك يا چند ساحت آن تعلق گيرد. به عنوان نمونه نسخ آيات الاحكام، فقط در بعد تشريع است؛ به اين معنا كه پس از نسخ، بيانگر حكم الاهی نيست؛ اما اصل آن و ديگر ساحت­های آن (مانند اعجاز و ...) باقی می­ماند.<ref>[https://iqna.ir/007TOd مفهوم شناسی نسخ]</ref>مقصود از «خير منها او مثلها» لحاظ دو حالت است؛ اگر حكم ديروز را نسبت‏ به ‏شرايط امروز بنگرى، حكم امروز اصلح (خير) است و اگر هر يك را در جاى خود بنگرى هر دو حكم همانند هستند؛ زيرا هر يك با شرايط متناسب خود توافق كامل دارد.  فرق ميان نسخ و «انساء» در آن است كه اگر حكم سابق هنوز زنده است ولى‏ شرايط تغيير يافته و حكم جديدى را مقتضى ساخته است، آن را نسخ مستقيم ‏مى‏گوييم. اما اگر حكم سابق بر اثر گذشت زمان به دست فراموشى سپرده شده و از يادها رفته يا تحريف شده است، آن را «انساء»مى‏ناميم، به اين معنا كه اين حكم از يادها برده شده است.
 
خلاصه در آيه كريمه مى‏فرمايد چه نسخ مستقيم صورت گيرد يا حكم سابق‏ فراموش شده باشد و از نو حكم تازه آورده شود، در هر دو صورت رعايت اصلح ‏شده است و آن‌چه به صلاح مردم است ‏بر آنان عرضه مى‌شود. اين آيه مى‏خواهد اين شبهه را بزدايد كه در نسخ احكام يا شرايع هيچ‌گونه اشتباه يا تغيير در رأى كه‏ حاكى از پى‌بردن به ناروایى حكم سابق باشد رخ نداده است، بلكه هر يك در جاى‏ خود رواست.<ref>[https://iqna.ir/006wcq «نسخ» در تشريعيات و «بداء» در تكوينيات است]</ref>


== وقوع نسخ در قرآن ==
== وقوع نسخ در قرآن ==
خط ۲۶: خط ۲۸:


به نظر  هيچ­ يك از دو ديدگاه پيش­ گفته قابل پذيرش نيست؛ زيرا - چنان‌كه گذشت آيات و رواياتی بر وجود نسخ در قرآن دلالت دارد, افزون بر آن بررسی و مقايسه برخی از آيات با يكديگر نيز، منسوخ بودن برخی از آيات را روشن می‌كند. از سوی ديگر شمارگان آيات منسوخ بسيار محدود بوده و ادعای نسخ درباره بسياری از آيات قابل مناقشه است.
به نظر  هيچ­ يك از دو ديدگاه پيش­ گفته قابل پذيرش نيست؛ زيرا - چنان‌كه گذشت آيات و رواياتی بر وجود نسخ در قرآن دلالت دارد, افزون بر آن بررسی و مقايسه برخی از آيات با يكديگر نيز، منسوخ بودن برخی از آيات را روشن می‌كند. از سوی ديگر شمارگان آيات منسوخ بسيار محدود بوده و ادعای نسخ درباره بسياری از آيات قابل مناقشه است.
== ضرورت نسخ در قرآن ==
نسخ نزد پيشينيان مفهومى گسترده‏تر از مفهوم كنونى داشته است. در گذشته هرگونه تغيير در حكم پيشين را نسخ مى‏گفتند،در حالى‌كه نسخ مصطلح امروز جايگزين كردن حكم جديد به جاى حكم قديم است. بدين ترتيب نسخ در نزد پيشينيان تخصيص عام يا تقييد اطلاق را نيز شامل مى‏شود. ولى امروزه تنها به‏ همان جايگزينى حكمى به جاى حكمى ديگر گفته مى‏شود، به اين معنا كه حكم سابق به كلى منسوخ و حكم ناسخ جاى آن را بگيرد. تمامى شبهات و بحث‏ها در مورد همين معناى اخير است. اهميت ‏بحث نسخ موقعى روشن مى‏شود كه پذيرفته شود در قرآن آيات منسوخه در كنار آيات محكمه (غير منسوخه) وجود دارد. در اين صورت براى يك ‏محقق معارف قرآنى ضرورت مى‏يابد تا آيات منسوخه را بشناسد و آن‏ها را از آيات محكمه جدا سازد. يك فقيه كه در صدد استنباط احكام فقهى از قرآن‏ است، يا يك متكلم كه به دنبال دريافت معارف قرآنى است، بايد توان‏ تشخيص آيات محكمه را داشته باشد. يك فقيه در مقام فتوى و يك قاضى به هنگام صدور حكم، لازم است هوشيار باشد تا مبادا آيات منسوخه را مورد فتوى يا قضا قرار داده باشد. «ابو عبدالرحمان سلمى» گويد كه: مولا اميرالمؤمنين(ع) با يكى از قاضيان كوفه روبرو شد. از او پرسيد: «آيا آيات ناسخه را جدا از آيات منسوخه مى‏شناسى؟» آن قاضى‏ گفت: «نه»، آن‌گاه حضرت(ع) فرمودند: «در اين صورت هم خود را نابود كرده و هم ديگران ‏را نابود ساخته‏اى‏.» در هر حركت اصلاحى و رو به پيش، لازمه تكامل، نسخ برخى آيين‌نامه‏ها ودستورالعمل‏ها است؛ زيرا در يك حركت تدريجى وجود مراحل پى‌درپى و تغيير شرايط، لزوم بازنگرى در برنامه‏ها را ضرورى مى‏سازد. البته اين تا موقعى است كه‏ حركت به رشد نهایى و كمال مقصود نرسيده باشد. هرگاه برنامه‏ها تكامل يافت مسأله نسخ نيز منتفى مى‏شود؛ لذا نسخ در يك شريعت تا موقعى است كه پيامبر حيات داشته باشد و فوت وى ديگر جایى براى نسخ در شريعت‏باقى نمى‏گذارد. نسخ پياپى در يك شريعت نوبنياد همانند نسخه‏هاى طبيب است كه با شرايط و احوال مريض تغيير پيدا مى‌كند.<ref>[https://iqna.ir/006wcq «نسخ» در تشريعيات و «بداء» در تكوينيات است]</ref>


== نمونه ه­ایی از آيات ناسخ و منسوخ ==
== نمونه ه­ایی از آيات ناسخ و منسوخ ==
خط ۳۳: خط ۳۸:


أَأَشْفَقْتُمْ أَن تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَاتٍ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَتَابَ اللَّهُ عَلَیْكُمْ ... ( مجادله،۱۳) آيا ترسيديد كه پيش از رازگفتن خود صدقه­هايی بدهيد؟ اكنون كه انجام نداديد و خدا هم (به بخشايش خود) بر شما بازگشت (و اين حكم را بر داشت) داستان دو آيه فوق كه بيانگر يكی از فضايل والای امير مؤمنان علی – عليه السلام - است, در كتاب­های اهل سنت نيز آمده است<ref>[https://iqna.ir/007TOd مفهوم شناسی نسخ]</ref>
أَأَشْفَقْتُمْ أَن تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَاتٍ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَتَابَ اللَّهُ عَلَیْكُمْ ... ( مجادله،۱۳) آيا ترسيديد كه پيش از رازگفتن خود صدقه­هايی بدهيد؟ اكنون كه انجام نداديد و خدا هم (به بخشايش خود) بر شما بازگشت (و اين حكم را بر داشت) داستان دو آيه فوق كه بيانگر يكی از فضايل والای امير مؤمنان علی – عليه السلام - است, در كتاب­های اهل سنت نيز آمده است<ref>[https://iqna.ir/007TOd مفهوم شناسی نسخ]</ref>
== منابع ==
خبرگزاری ایکنا
== ارجاعات ==
ویراستار
۵۱۹

ویرایش