بنیادگرایی: تفاوت میان نسخه‌ها

بنیادگرایی یا فاندامنتالیسم به معنای محور قرار دادن مفاهیم حداکثری دین یا یک ایدئولوژی در تمام شئون اندیشه و سبک زندگی است<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C ویکی پدیا؛ دانشنامه آزاد فارسی]</ref>. این کلمه، برگرفته از واژه لاتینfundamentum  به معنای شالوده و اساس است. در تعریفی دیگر، بنیادگرا به کسی اطلاق می‌شود که معتقد به معنای تحت‌اللفظی و کلمه به کلمه‌ی محتوای کتاب مقدس خود است و تفسیر آن را برنمی‌تابد<ref>[http://pajoohe.ir/%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C__a-33197.aspx دانشنامه پژوهه]</ref>. بنیادگرایی یک اصطلاح قدیمی است که در گذشته در مورد متعصبین مذهبی، بخصوص آن دسته از مسیحیانی که حاضر به پذیرفتن هیچگونه تعبیر و تفسیری در کتاب مقدس خود نبودند، به کار می‌رفت<ref>[http://pajoohe.ir/%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C__a-33197.aspx دانشنامه پژوهه]</ref>. با این حال، باید دانست گرچه اصطلاح بنیادگرایی در کابرد عمومی در مورد یک گروه افراطی دینی به کار برده می‌شود، اما در واقع معنای دقیق‌تری دارد. مفهوم «بنیادگرایی» به معنای بازگشت به اصولی است که قوام و اساس یک دین است<ref>[https://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C<nowiki> امامت پدیا ]</nowiki></ref>. واقعیت آن است که این واژه دارای بار منفی شدیدی است و توصیفی تحقیرآمیز می‌باشد. از همین رو، کاربرد این مفهوم در جهان اسلام و درباره گروه‌های اسلامگرا با اعتراض شدیدی همراه بوده است و کسی این عنوان را بر خود نپذیرفته است<ref>[https://abadis.ir/fatofa/%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C/ دانشنامه آزاد فارسی]</ref>. نویسندگان غربی نیز از این اصطلاح تنها برای اشاره به گروه‌های افراط‌گرا استفاده می‌کنند<ref>[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C ویکی پدیا]</ref>.

بنیادگرایی اسلامی، نهضتی که بر ارزش‌های اولیه‌ی اسلامی معتقد بوده و پیشرفت و رفاه کشورهای اسلامی را در بازگشت به آن ارزش‌ها می‌داند، نه پیروی از الگوی کشورهای غربی یا شرقی. جنبش بازگشت به ریشه‌ها و اصول اسلامی در آغاز قرن چهاردهم اسلام، پویایی درونی نیرومندی کسب کرده و مظاهر سیاسی ،‌اقتصادی واستراتژیک عمده‌ای از خود بجای گذاشته است. از سوی دیگر، بنیادگرایی اسلامی، در چند دهه گذشته، شکل مبارزاتی نیز یافته و در کشورهای مختلفی، جلوه‌گر شده است<ref>[http://pajoohe.ir/%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C__a-33197.aspx دانشنامه پژوهه]</ref>. در میان فرق اسلامی، شاید هیچ گروهی همچون سلفیه، به اندیشه بنیادگرایی پایبند نبوده‎اند. سلفی‌گری نماینده تام و تمام بنیاد‌گرایی در تاریخ اسلام است که همه اصول مثبت و منفی آن را در حد کامل به کار گرفته و سخت بر آنها پایبند بوده است<ref>[https://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C امامت پدیا]</ref>. همین مواضع جزم‌گرایانه نزد گروه‌های بنیادگرای مذهبی در جهان اسلام، نظیر سلفیه، در مواجهه با تغییرات اجتماعی، اقتصادی و تکنولوژیک باعث شده تا دین اسلام به عنوان یک دین بنیادگرا در مغرب زمین شناخته شود<ref>[http://pajoohe.ir/%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C__a-33197.aspx دانشنامه پژوهه]</ref>. هرایر دکمجیان در کتاب معروف خود به نام «گونه‌شناسی جنبش‌های اسلامی معاصر» معتقد است که جهان اسلام، بیش از دو قرن شاهد بحران‌های اجتماعی - فرهنگی، اقتصادی و از همه مهم‌تر روحی بوده است و او در خصوص عوامل پیدایش تروریسم منطقه‌ای، یک دست‍ه‌بندی را ارائه داده که «بحران هویت»، «تضاد طبقاتی» و «بحران فرهنگی» جزئی از آن قرار می‌گیرند. مجموع این بحران‌ها منجر به خلق گروه‌های بنیادگرای اسلامی شده‌اند<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3675520/%D9%87%D8%B3%D8%AA%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87-%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%DA%AF%D8%A7%D9%86%D9%87 هستی‌شناسی بنیادگرایی اسلامی برپایه بحران‌های سه‌گانه]</ref>؛ از جمله گروه تروریستی «داعش» که آخرین ورژن ویروس بنیادگرایی افراطی اسلامی<ref>[https://ilam.iqna.ir/fa/news/3668668/%D8%AF%D8%A7%D8%B9%D8%B4-%D8%A2%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%88%D8%B1%DA%98%D9%86-%D9%88%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B3-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%B7%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C داعش، آخرین ورژن ویروس بنیادگرایی افراطی اسلامی]</ref> است. در مقابل، در ایران با وقوع انقلاب اسلامی، به خاطر تجربه روشنفکری دینی و حکومت دینی مبتنی بر آن، نوعی مصونیت در مقابل این جریان به وجود آمد و از این منظر، تجربه ایران می‌تواند الگویی برای جهان اسلام در مقابل بنیاد گرایی باشد<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3460694/%D8%B3%D9%85%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%B1-%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%B9%D8%AA%DB%8C-%D9%88-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D9%87-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%DA%A9%D8%B1%D8%AF<nowiki> سمینار بین‌المللی شریعتی و آینده علوم انسانی آغاز به کار کرد ]</nowiki></ref>.  

بنیادگرایی مفهومی است که دو ویژگی ساختاری و رفتاری را داراست. ویژگی‌های ساختاری این جریان، هویت‌گرایی، تضاد با مدرنیته و نگاه ایدئولوژیک به دین بوده و ویژگی‌های رفتاری آن، عمل‌گرایی و «جهادگرایی» است<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3229770/%D8%A8%D8%B1%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%D9%86-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%88%DB%8C-%D8%BA%D8%B1%D8%A8-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D9%82%D8%A7%D8%A8%D9%84%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%DA%A9%D9%81%DB%8C%D8%B1<nowiki> برجسته‌شدن بنیادگرایی سناریوی غرب است ]</nowiki></ref>. بر اين‌ اساس،‌ بنيادگرايی در تقابل‌ با مدرنيسم‌ غربی‌ شكل‌ گرفته‌ است. بر همین مبنا، دنیای غرب‌ از طريق‌ غيریت‌سازی‌ برای‌ خود و نفی‌ آن، بنيادگرايی‌ دينی‌ را در تقابل‌ با خود تعريف‌ كرده‌ است‌ و بر اساس‌ چنين‌ شاخصی، آن‌ را با تعميم‌ از نمونه‌ نخست (گروه‌های افراطی و سلفی)‌ به‌ تمامی‌ نگرش‌های‌ دينی‌ كه‌ در تقابل‌ با غرب‌ مدرن‌ می‌باشند، اطلاق‌ كرده‌ است<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1562361/%D8%AF%D8%B1%D9%86%DA%AF%DB%8C%E2%80%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C-%D8%A8%D9%86%D9%8A%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%8A%DB%8C%E2%80%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C%E2%80%8C-<nowiki> درنگی‌ در مفهوم‌شناسی‌ بنيادگرايی‌ اسلامی‌ ]</nowiki></ref>. از این رو برداشت غربی‌ها از این مفهوم، دارای بار معنایی به‌شدت منفی است و آنان قصد دارند با حمل بنیادگرایی به تمام جریان‌های اسلام‌گرا، کل مسلمانان را خشونت‌طلب، متعصب و حتی تروریست معرفی کنند<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3229770/%D8%A8%D8%B1%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%D9%86-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%88%DB%8C-%D8%BA%D8%B1%D8%A8-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D9%82%D8%A7%D8%A8%D9%84%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%DA%A9%D9%81%DB%8C%D8%B1 برجسته‌شدن بنیادگرایی سناریوی غرب است]</ref>. فراتر از این، متاسفانه‌ برخی‌ در درون‌ جهان‌ اسلام‌ و حتی‌ در کشور ایران،‌ به‌ صورتی‌ نادرست‌ و تحت‌ تاثير این ادبیات غربی، اين‌ واژه‌ را در مورد نيروهای‌ ارزشی‌ و اسلام‌گرای‌ داخلی، به‌ صورت‌ منفی‌ به‌ كار می‌برند. در چنين‌ كاربردی،‌ اين‌ مفهوم‌ با تحجرگرايی‌ و عقل‌ ستيزی‌ مترادف‌ می‌گردد<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1562361/%D8%AF%D8%B1%D9%86%DA%AF%DB%8C%E2%80%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C-%D8%A8%D9%86%D9%8A%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%8A%DB%8C%E2%80%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C%E2%80%8C- درنگی‌ در مفهوم‌شناسی‌ بنيادگرايی‌ اسلامی‌]</ref>. و پرواضح است که این نسبت به بسیاری از جریان‌های طرفدار اسلام قابل استناد نیست. نامطلوب‌ قلمداد شدن‌ يك‌ مكتب‌ يا ديدگاه‌ با اين‌ برچسب، صرفا بر اساس‌ جريان‌ مسلط‌ غرب است. از اين‌ رو ما در جهان‌ اسلام‌ نيز می‌توانيم‌ به‌ همين‌ ميزان، غرب‌ را كه‌ در صدد است‌ به‌ صورت‌ تحكم‌آميزی،‌ فرهنگ، انديشه‌ها و اصول‌ خود را بر ديگران (و از جمله ما)‌ تحميل‌ کند، «بنيادگرا» بدانيم. غرب‌ در عمل‌ نيز نشان‌ داده‌ است‌ كه‌ همواره‌ چنين‌ رويه‌ای‌ را نسبت‌ به‌ جهان‌ غير غربی‌ داشته‌ است<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1562386/%E2%80%8C%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C-%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5%E2%80%8C%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%85%D8%B9%D9%8A%D8%A7%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C%E2%80%8C-%D8%A8%D9%86%D9%8A%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%8A%DB%8C%E2%80%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%D9%8A%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D9%85%D8%B0%D8%A7%D9%87%D8%A8<nowiki> ‌بررسی‌ شاخص‌ها و معيارهای‌ بنيادگرايی‌ در اديان و مذاهب ]</nowiki></ref>. بنابراین بهتر آن‌ است‌ كه‌ ما در جهان اسلام، در تحليل‌ و شناسايی‌ ديدگاه‌ها و مكاتب‌ خود از چنين‌ عنوان‌ و برچسبی‌ استفاده‌ نكنيم. در واقع‌ چنين‌ واژگانی‌ به‌ دليل‌ اشراب‌ شدن‌ بار‌ منفی خاص، ديگر واژگان‌ مناسبی‌ برای‌ تحليل‌های‌ علمی‌ نيستند و بيشتر، خصلتی‌ ایدئولوژیک‌ و ارزشگذاری‌‌شده‌ يافته‌اند<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1562386/%E2%80%8C%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C-%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5%E2%80%8C%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%85%D8%B9%D9%8A%D8%A7%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C%E2%80%8C-%D8%A8%D9%86%D9%8A%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%8A%DB%8C%E2%80%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%D9%8A%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D9%85%D8%B0%D8%A7%D9%87%D8%A8 ‌بررسی‌ شاخص‌ها و معيارهای‌ بنيادگرايی‌ در اديان و مذاهب]</ref>.

بنابر نظر اندیشمندان این حوزه، شیعه فرقه‌ای بنیادگرا نیست و احتمال بنیادگرایی نیز در آن نمی‌رود<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3818380/%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7-%D9%86%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D9%88%D8%AF چرا شیعه بنیادگرا نمی‌شود؟]</ref>. برای این امر چند دلیل برشمرده شده است. نخست آنکه در تشیع، به دلیل اختلاف در منظر دینی – سیاسی با اسلام رسمی و دولتی دوران خلفای اموی و عباسی، تسامح و رواداری در برابر اندیشه‌های بیگانه و دگر اندیشان و غیرمسلمانان ریشه دارتر بوده است. به طور نمونه، در تشیع «جهاد» تنها در شکل دفاع در برابر تجاوز دشمن توجیه بردار است و کفر کافران توجیه کننده جهاد بر ضد آنان نیست<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3818380/%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7-%D9%86%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D9%88%D8%AF چرا شیعه بنیادگرا نمی‌شود؟]</ref>. دوم، عنصر خردگرایی و اجتهاد است که در نظام حقوقی و الهیات شیعی به رسمیت شناخته شده است. این عناصر، نوسازی و نو اندیشی را در فقه و کلام شیعه هموارتر کرده است کرد. سوم وجود عنصر «تأویل» در اندیشه تفسیری شیعه است که زمینه را برای تفسیرهای متفاوت از دین همواره باز گذاشته است. معنویت باطنی که به یاری عنصر تأویل در اندیشه شیعی ریشه گرفته است، دین را در اندیشه شیعی، به ساحت ربط وجودی انسان با امر قدسی که در مفهوم «ولایت» خلاصه می‌شود، ارتقا داده است. همین امر ضمن حفظ هویت دینی و معنوی مذهب، می‌تواند هرگونه ظاهربینی و قشری گری در تلقی از دین را طرد و نفی کند<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3818380/%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7-%D9%86%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D9%88%D8%AF چرا شیعه بنیادگرا نمی‌شود؟]</ref> و آن را از افتادن در ورطه بنیادگرایی مصون دارد. در نظر اندیشمندان، راهکار نابودی تفکرات بنیادگرایانه در جهان اسلام نیز، تئوریزه کردن همین فرهنگ اصیل اسلامی و شیعی است<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3675520/%D9%87%D8%B3%D8%AA%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87-%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%DA%AF%D8%A7%D9%86%D9%87 هستی‌شناسی بنیادگرایی اسلامی برپایه بحران‌های سه‌گانه]</ref>. البته برخی اندیشمندان عقیده دارند درون شیعه نیز رگه‌هایی از بنیادگرایی قابل رصد است. یکی از نمونه‌های این مسأله که می‌تواند به عنوان سرچشمه‌های نوعی از سلفی‌گری در شیعه تلقی شود، تفسیر المیزان علامه طباطبایی است. این تفسیر بر اساس یک مبنای اندیشه ای (تفسیر قرآن به قرآن) نگاشته شده و در این تفسیر، گرچه بحث‌های روایی مطرح شده است، اما هیچ ارتباط ارگانیکی بین خود تفسیر و این بخش وجود ندارد<ref>[https://iqna.ir/fa/news/2764383/%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%AA-%D8%B5%D9%88%D9%81%DB%8C%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%B3%D9%84%D9%81%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7-%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D9%85%D9%86%D8%AF-%D8%AA%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%81%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%85-%D9%85%D9%88%D8%AC-%D8%B3%D9%88%D9%85-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA فرجام موج سوم بنیادگرایی اسلامی چیست؟]</ref>. نمونه دیگر را می‌توان با دکتر علی شریعتی شناخت. نتیجه کار او را می‌توان در عبارت معروف: «حسبنا کتاب الله» خلاصه کرد. وی معتقد بود ما باید اسلام را از قرآن بفهمیم و روایات ناسالم‌تر از آن هستند که بتوانند مبنای فهم قرآن قرار بگیرند<ref>[https://iqna.ir/fa/news/2764383/%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%AA-%D8%B5%D9%88%D9%81%DB%8C%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%B3%D9%84%D9%81%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7-%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D9%85%D9%86%D8%AF-%D8%AA%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%81%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%85-%D9%85%D9%88%D8%AC-%D8%B3%D9%88%D9%85-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA فرجام موج سوم بنیادگرایی اسلامی چیست؟]</ref>. این سنخ از افراد، نوعی از بنیادگرایی مبتنی بر قرآن را به‌نمایش گذاشته‌اند. این برداشت از شخصیت شریعتی مخالفانی نیز دارد. مخالفان معتقداند شریعتی تیغ بنیادگرایی را در کشور ایران کُند کرده است. شریعتی برای ما امکانی فراهم کرد تا بتوانیم بدون آن که به اندیشه‌های تئولوژیک در چارچوب بنیادگرایی تن دهیم، بتوانیم تفسیر دینی و معنوی از جهان داشته باشیم. شریعتی به ما نشان داد که می‌توانیم میان مدرنیته یا مدرنیسم و بنیادگرابودن، امکان دیگری را در نظر بگیریم و میان زیست جهان مدرن و سنت تاریخی خود، نوعی دیالکتیک و گفت‌وگو برقرار کنیم<ref>[https://isfahan.iqna.ir/fa/news/3905444/%D9%86%D8%A7%D9%81%D8%B1%D9%87%DB%8C%D8%AE%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%B9%D8%AA%DB%8C-%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D9%BE%DB%8C%D9%88%D8%B3%D8%AA%D9%87-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%86%D8%AF-%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%B9%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D8%AA%D9%81%DA%A9%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D8%AF%D9%87-%D9%85%D8%A7%D8%B3%D8%AA<nowiki> نافرهیختگان، شریعتی را به تاریخ پیوسته می‌دانند / شریعتی متفکر آینده ماست ]</nowiki></ref>.