تحریف: تفاوت میان نسخه‌ها

تحریف؛ تغییر کلام برای اهداف نادرست. بحث تحریف در منابع اسلامی پیرامون دو موضوع شکل گرفته است: 1. تحریف کتب آسمانی یهود و مسیحیت 2. تحریف قرآن کریم. تحریف قرآن خود به دو نوع تحریف لفظی و معنوی تقسیم می¬شود. تحریف لفظی نیز به دو نوع تحریف به زیاده و تحریف به نقصان دسته بندی می¬شود که تحریف به زیاده طرفداری ندارد. برای اثبات عدم تحریف قرآن، به آیات قرآن، روایات و شواهد خارجی همچون قرآن¬های خطی قدیمی تمسک شده است. یکی از تهمت¬ها به شیعه باور به تحریف لفظی قرآن است که به آن پاسخ داده شده است.

درباره تحریف لفظی قرآن کریم از دو منظر می¬توان بحث نمود: 1. تحریف به زیاده؛ یعنی اینکه مطلبی بر قرآن اصلی افزوده شده باشد و 2. تحریف به نقصان؛ یعنی اینکه مطلبی از قرآن اصلی کاسته شده باشد.  

به دلایل زیر می¬توان برای اثبات عدم تحریف قرآن تمسک جست:

تاريخ گواه آن است كه مسلمانان به آموزش و حفظ و كتابت قرآن عنايت ويژه ‏اى داشتند؛ آن‏سان كه تنها در جنگ موته، شمار شهدايى كه حافظ قرآن بودند، به هفتاد نفر رسيد. حال با توجه به اهتمام بسيار مسلمانان در حفظ قرآن- و حتى تعداد آيات و كلمات و سوره ‏هاى آن- (علاوه بر استعداد ذاتی و حافظه¬ قویّ ایشان در حفظ متون ادبی) چگونه مى‏ توان گفت چنين كتابى با اين همه قارى و حافظ و علاقه ‏مند، تحريف شده باشد؟ از طرف دیگر در زمان پیامبر(ص) کاتبان وحی به دستور پیامبر(ص) قرآن را کتابت می‌کردند و بعد از ایشان در مسجد شهر در کنار منبر ایشان، مکانی برای استنساخ قرآن در نظر گرفته بودند و قرآن را برای خود می نوشتند.

همچنین در حدیث متواتر ثقلین، مردم دعوت به تمسک به قرآن و عترت شده¬اند تا گمراه نگردند. روشن است که پذیرش تحریف قرآن با تمسک به قرآن برای عدم گمراه شدن سازگار نیست.<ref>[https://lorestan.iqna.ir/fa/news/3543420/%D8%A7%D8%AF%D9%84%D9%87-%D8%B9%D8%AF%D9%85-%D8%AA%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%81-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86 ادله عدم تحریف قرآن]</ref>

5. نسخه¬های قدیمی قرآن

از قرآن کریم نسخه¬هایی از دهه¬های ابتدایی قرن اول هجری باقی مانده است که نشان از یکی بودن قرآن کنونی با آن نسخه ¬هاست. از این نسخه¬ها می¬توان به نسخه کتابخانه دانشگاه توبینگن آلمان اشاره کرد.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/4030065/%D9%86%D8%B3%D8%AE%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AE%D8%B7%DB%8C-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%DA%AF%D9%88%D8%A7%D9%87-%D8%AD%D9%81%D8%B8-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%85-%D9%88%D8%AD%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9 نسخه‌های خطی قرآن؛ گواه حفظ کلام وحی از تحریف

در میان روایات و نظرات برخی عالمان شیعه مواردی وجود دارد که ظاهرشان ممکن است باور به تحریف قرآن در میان شیعه را نشان دهد. توجه به این مسئله در دیدگاه¬های خاورشناسان نمود ویژه¬ای داشته است و عموماً بر این باورند که تشیع نخستین تا سده سوم هجری باور به تحریف قرآن داشت و تلاش می‌کرد تا چالش‌های کلامی نبود نام علی (ع) و جانشینان وی در قرآن را با پیش‌کشیدن مسأله تحریف قرآن به دست عثمان و دست‌اندرکاران جمع قرآن توجیه کند.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3974082/%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%AA%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%81-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D9%86%D8%B8%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%AE%D8%A7%D9%88%25 اندیشه شیعه درباره تحریف قرآن از نظرگاه خاورشناسان]</ref>

احادیثی در کتاب کافی -مهمترین منبع حدیثی شیعه- وجود دارد که ادعا می شود در آن به تحریف قرآن اشاره شده. به عنوان مثال حدیثی در کافی تعداد آیات قرآن  را ۱۷ هزار آیه دانسته است در حالی¬که قرآن فعلی 6232 آیه دارد.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3276792/%D8%B5%D8%A7%D8%AD%D8%A8-%D8%A7%D8%B5%D9%88%D9%84-%DA%A9%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D9%88-%D9%BE%D8%A7%D8%B3%D8%AE-%D8%A8%D9%87-%D8%B4%D8%A8%D9%87%D9%87-%D8%AA%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%81-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86 صاحب اصول کافی و پاسخ به شبهه تحریف قرآن]</ref> در میان عالمان شیعه، برخی مانند ملا محسن فیض کاشانی، محمد باقر مجلسی، نعمت الله جزایری و محدث نوری معتقد بودند که قرآن دچار تغییر گشته‌ است.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3340515/%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8E%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D8%B9%D9%85%D8%AA%E2%80%8F%E2%80%8E%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%AC%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%AA%D8%AD%D8%B1%25 دیدگاه‎های نعمت‏‎الله جزایری درباره تحریف قرآن متأثر از شرایط زمانه است

این ادعا درباره شیعه دارای اشکالات بسیاری است. در این انتساب به شیعه، معمولاً یک نکته بسیار مهم مورد غفلت قرار می گیرد. آن مسئله این است که اگر منظور از تحریف قرآن ادعای پاره¬ای از غلات شیعه و یا گروه-های دیگری از غیر شیعیان در سده های سوم قمری است، همچون آنچه در کتاب¬هایی مانند قرائات سیاری و پاره ای از روایات کافی و کتب حدیثی دیگر آمده¬اند، طبعا این ادعاها به دلیل متأخر بودن گزارش هایشان نسبت به زمان عمومی شدن مصحف رسمی قابل اعتنا نیستند. در این¬باره حداکثر می¬توان گفت این گروه¬ها سعی در تحریف قرآن داشته و یا می خواسته¬اند با ادعای وجود تحریف در قرآن عقاید مذهبی خود را تحکیم کنند. اما اگر این گزارش ها در این نوع منابع حاکی از وجود روایات کهنتری باشد که زمان روایت و تحریر آنها به دوره های قدیمتر یعنی به سده اول و نیمه اول سده دوم قمری می رسد باز هم قبول چنین گزارش هایی بسیار مشکل است. سببش این است که در سده اول و تا حدود نیمه های سده دوم هنوز مذهب ارتودکسی اسلامی که بعدها تحت عنوان سواد اعظم اهل سنت شناخته شد نه تنها شکل نگرفته بود بلکه در بسیاری از مسائل میان گروه ها، مذاهب مختلف فکری، سیاسی و طبقات مختلف در مدینه و شام و دیگر شهرها اختلاف نظرهای جدی وجود داشت.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3957339/%D8%A2%DB%8C%D8%A7-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%81-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%AF آیا شیعیان به تحریف قرآن باور دارند؟]</ref>

درباره روایات کافی می¬توان گفت اولا شیوه مرحوم کافی بر ارزیابی و نقد روایات نیست. ثانیا ذکر روایات در کتاب روایی هرگز بیانگر اعتقاد مولف آن به تک تک مضامین آن روایت نیست. ثالثاً اگر هم روایاتی در کافی بر تحریف دلالت داشته باشند با احادیثی دیگر از جمله احادیث کافی «فضل‌القرآن» در تعارض‌اند. همچنین کلینی به قاعده عرضه‌ اخبار بر قرآن قائل بوده است و از این رو نمی‌توان این شبهه را پذیرفت که وی احادیث را به قرآن عرضه نکرده و پذیرفته است.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3276792/%D8%B5%D8%A7%D8%AD%D8%A8-%D8%A7%D8%B5%D9%88%D9%84-%DA%A9%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D9%88-%D9%BE%D8%A7%D8%B3%D8%AE-%D8%A8%D9%87-%D8%B4%D8%A8%D9%87%D9%87-%D8%AA%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%81-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86 صاحب اصول کافی و پاسخ به شبهه تحریف قرآن]</ref>

همچنین باید در نظر گرفت شواهدی که ظاهرشان دال بر اعتقاد شیعه به تحریف قرآن است همگی دارای سیر تاریخی واحدی نیستند و ادعا کنندگان به این مسئله توجه نداشته¬اند؛ برخی از روایات تنها در بین آیات قرآن برای توضیح آمده¬اند اما در طی قرن¬ها اینچنین به نظر آمد که این توضیحات متن قرآن بوده¬اند که تحریف گشته-اند.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3953277/%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%86%D8%AD%D9%88%D9%87-%D8%B4%DA%A9%D9%84%E2%80%8C%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D9%86%D8%B8%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D8%AA%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%81-%D9%82%D8%B1%D8 جریان‌شناسی نحوه شکل‌گیری نظریه تحریف قرآن در تشیع نخستین]</ref>  

پیرامون انتساب اعتقاد به تحریف قرآن درباره برخی عالمان شیعه، هر چند چنین مدعیان اندکی وجود داشته¬اند اما برخی از انتساب¬ها نیز صحیح نمی¬باشد. به عنوان مثال علامه مجلسی درباره إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ می¬گوید:«إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ؛ ای القرآن وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ عن الزيادة و النقصان و التغيير و التحريف‏؛ یعنی قرآن را نازل کردیم و خود ما نیز در برابر زیاده و کاستی و تغییر و تحریف از آن محافظت می‌کنیم.  همچنین علامه مجلسی در رابطه با روایاتی که در آن‌ها بیان شده که قرآن ناقص است و آیاتی از آن کم شده است می‌نویسد: «أن الأخبار التي جاءت بذلك أخبار آحاد لا يقطع على الله تعالى بصحتها فلذلك وقفنا فيها و لم نعدل عما في المصحف ...: همانا اخباری که در این زمینه وارد شده(تحریف قرآن) چون خبر واحد هستند و نمی‌توانیم با یقین صحت آنها را تأیید کنیم، ما در این زمینه توقف می‌کنیم (این روایات را نمی‌پذیریم) و از مصحف شریف عدول نخواهیم کرد».<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3961823/%D8%AA%D9%87%D9%85%D8%AA-%D8%A8%D9%87-%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B7%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%81-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86 تهمت به علامه مجلسی در رابطه با تحریف قرآن

به طور خلاصه نمی¬توان با ادعای چند نفر اعتقاد به تحریف را به تمام شیعه تسری داد. در میان شیعه عالمان بسیاری به طور آشکار موضع خود را درباره عدم تحریف قرآن بیان کرده¬اند. از میان عالمان متقدم می¬توان به شیخ صدوق، سید مرتضی و شیخ طوسی اشاره نمود. صدوق می¬گوید: «اعتقاد ما این است که قرآنی که خداوند بر پیامبر خودش(ص) نازل کرد، همین موجود بین الدفّتین (بین دو جلد) است، و بیشتر از آن نیست، و کسی که به ما نسبت داده که ما می¬‌گوییم بیشتر از موجود است، او دروغگو است». سیّد مرتضى‏(ره) درباره ادعای تحریف می¬گوید این نظر منتسب به گروهی از اصحاب حدیث است که اخبار ضعیفی را نقل کرده¬‌اند و گمان کرده¬‌اند که آن اخبار صحیح¬‌اند.