امام موسی صدر: تفاوت میان نسخه‌ها

<div style="text-align:justify">[[پرونده:امام موسی صدر.jpg|جایگزین=امام موسی صدر|بندانگشتی|امام موسی صدر]]سید موسی صدر<ref>ارجاعاتِ مقالۀ حاضر به ماهنامۀ رایحه، سال ششم، شماره93 (شهریور 1390) است که به نکوداشت امام موسی صدر اختصاص دارد.</ref> معروف به امام موسی صدر(تولد: 1307ه.ش = 1928م؛ ربوده شدن: 1357ه.ش = 1978م)؛ عالم شیعی، زادۀ ایران و از مهمترین رهبران مذهبی ـ سیاسی لبنان، معروف به امام موسی صدر. وی تحصيلات دانشگاهی خود را در دانشگاه تهران و همچنين تحصيلات حوزوی خود را در قم و نجف اشرف تكميل كرد. ایشان در سال ١٣٣٨ به عنوان جانشین رهبر شیعیان لبنان، ایران را به مقصد لبنان ترک کرد. نظارت بر نشریۀ «انجمن تعلیمات دینی»، سردبیری مجلۀ «مکتب اسلام»، تدوین طرح اصلاح نظام آموزشی حوزه‌های علمیه، راه‌اندازی ده‌ها جمعیت خیریه و موسسات فرهنگی ـ آموزشی و تأسيس جامعه مقاومت لبنانی در برابر تجاوزات اسرائيل، گوشه‌ای از فعالیت‌های امام موسی صدر هستند. تبیین اندیشه‌های اصیل دینی، حضور در کنار مردم عامی و فعالیت‌های اجتماعی روزانه، تسلط به آیات قرآن و به‌کارگیری آن‌ها متناسب با مناسبت‌ها از ویژگی‌های شخصیتی ایشان به شمار می‌رود. از اندیشه‌های مهم امام موسی صدر، اعتقاد قلبی به توانایی اسلام در پاسخگویی به نیازهای روز بود. از جمله آثار نگاشته شده از سوی ایشان می‌توان به «محمد پیامبر بت شکن»، «زهرا فصلی از کتاب رسالت»، «حسین وارث انبيا» و «روح تشریع در اسلام» اشاره كرد. در آستانه پيروزی انقلاب اسلامی ايران و در نتیجۀ احساس تهدید مقامات برخی کشورها -از جمله اسرائيل- از حضور امام موسی صدر، ایشان با دعوت رسمی ليبی به آن كشور سفر كرد و با هماهنگی قذافی ربوده شد و تاکنون نیز خبری از ایشان در دست نیست.

 

=== تحصیل در دانشگاه ===

[[پرونده:امام موسی صدردر میان مردم.jpg|جایگزین=امام موسی صدردر میان مردم|بندانگشتی|امام موسی صدردر میان مردم]]امام موسی صدر سالهای ابتدايی عمرشان را در قم گذرانده و درس‌های جديد را در مدارس قم به پايان رساندند و تا مقطع كارشناسی ادامه دادند. پس از  فوت پدرشان، آيت الله سيد صدرالدين صدر در قم، از آنجا كه مرحوم آيت الله العظمی بروجردی مرحوم صدر را می‌شناختند، خيلی مراقب امام موسی صدر بودند كه چه می‌خواهد بكند. زمانیكه به مرحوم آيت الله العظمی بروجردی پيشنهاد می‌شود كه كسی را برای لبنان بفرستند، ايشان با توجه به رشته تحصيلی امام موسی صدر، آشنايی ايشان به زبان عربی و اينكه در نجف بزرگ شده و در لبنان نيز بوده است، وی را برای سرپرستی شيعيان لبنان انتخاب می‌كنند.<ref>ص100</ref>  به این ترتیب امام موسی صدر به عنوان يك عالم دينی در اواخر سال 1338 و به دنبال توصيه‌های حضرات آيات بروجردی، حكيم و شيخ مرتضی آل ياسين، وصيت مرحوم آيت الله سيد عبدالحسين شرف الدين، رهبر متوفی شيعيان لبنان، را لبیك گفت و به عنوان جانشين آن مرحوم، سرزمين مادری خود ايران را به سوی لبنان ترك كرد. اصلاح امور فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سياسی جامعه شيعيان لبنان از یك سو و استفاده از ظرفيت‌های منحصر به فرد لبنان جهت نماياندن چهره عاقل، عادل، انسان‌دوست و همگام با زمان مكتب اهل بیت(ع) به جهانيان از سوی ديگر، اهداف اصلی اين هجرت را تشكیل می‌داد.<ref>ص109</ref>

از نگاه امام موسی صدر، در اسلام علم اقتصاد وجود ندارد، اما اين سخن بدين معنا نيست كه اسلام را با مسائل اقتصادی كاری نيست؛ بلكه به عكس با نگاهی به همه ابواب فقه، می‌توان رهيافت اقتصادی اسلام و جهت‌گيری اقتصادی آن را دريافت؛ در واقع او روشی ميانه را برای دريافت احكام اقتصادی اسلام درپيش گرفت. از نظر امام موسی صدر، مكتب اقتصادی اسلام مكتبی است كه از جهان‌بينی اسلام سرچشمه میگيرد و راه‌ حلی كه برای شكوفائی زندگی اقتصادی بشر ارائه میكند، مستقل و متفاوت با مكاتب مادی و اديان ديگر است. آگاهی وی از نظريه‌های اقتصاد و شناخت ژرف او از احكام اسلامی باعث شد كه ميان نظام‌های اقتصادی سرمايه‌داری و ماركسيسم و آموزه‌های اسلام مقايسه‌ای صورت دهد و در اين ميان، رهيافت‌های اقتصادی اسلام را روشن سازد. او خود در اين‌باره می‌گويد: «من كارشناس اقتصادی نيستم؛ مدرك دانشگاهی من در رشته اقتصاد است و فارغ التحصيل دانشكده حقوق در رشته حقوق در اقتصاد هستم اما با همين اندازه تحصيلات، يعنی ليسانس می‌توانم مسائل كلی اقتصاد را دريابم و درباره جزئيات مسئله ادعايی ندارم؛ ما برای تبيين ايدئولوژی به اصول كلی اقتصاد نيازداريم.<ref>ص35. 93</ref>

امام موسی صدر در كتاب «زهرا(س)؛ فصلی ازكتاب رسالت» ابتدا به ايراد مسائلی درباره زنان پرداخته و در خلال اين سخنان برخی مسائل مبتلابه زنان جامعه را كه ريشه فرهنگی داشته از ساحت مقدس تعاليم اسلام جدا ساخته و آن‌ها را ناشی از عادات اشتباه موروثی رايج طی قرون مختلف می‌داند كه به اسلام نسبت داده شده است. امام موسی صدر همچنين روش قرآن را چنين بيان میكند «آياتی كه در بيان احكام يا قانونگذاری يا پند و اندرزها، زن را به مرد ملحق می‌سازد، بس فراوان است بدون آنكه مقام زن را تنزل دهد يا او را تحقيركند و شأن او را كمتر از مرد بداند.»<ref>ص91</ref> ایشان در دفاع از حجاب به عنوان اصل مسلم اسلام می‌گويد: «اما موضوع حجاب در اسلام به منظور تحقير زن يا حبس يا بزرگداشت و تمجيد بيش از حد او صورت نگرفته است آنچنان كه نزد برخی از ملل چنين ديدگاهی متعارف است. بلكه حجاب، سلاح زن در جلوگيری از طغيان حالت زنانگی اوست تا مبادا اين حالت و اين جنبه زن بر ديگر توانايی‌های او غلبه كند. اين مقصود در آيات قرآنی كه زنان را از نرمش در سخن گفتن يا پای كوفتن به هنگام راه رفتن يا زينت‌نمايی بازمی‌دارد، به خوبی و روشنی آشكار است؛ حقيقت اين است كه آشكار كردن زيبايی‌های زن به طغيان و سركشی جنبه زنانگی او بر وجود زن منجر می شود و زن را تنها به یك تابلوی هنری بدل می‌سازد.». امام موسی صدر برخلاف نمادهای فرهنگ غرب، بی‌حجابی را نماد تحقير زن می‌داند و بيان می‌كند: «اين مسئله عامل حقارت زن و انكار توانمندی‌های اوست و باعث از بين رفتن عمر، وقت و فرصت‌های گرانبهای او می‌شود؛ به ويژه اين مسئله به محروميت زن و جامعه از خدمت مادری او می‌انجامد .<ref>292</ref>

 

* قابل فهم بودن قرآن برای عموم: امام موسی صدر معتقد است كه قرآن به قصد هدايت انسان‌ها نازل شده و رسالت عمده آن هدايتگری است؛ پس بايد طوری آن را پويا دید كه از هدايتگریش به تناسب نيازهای زمان بهره‌برداری شود. بر همين اساس، امام موسی صدر اعتقاد دارد كه قرآن قابل فهم برای عموم است؛ وی در عين اينكه باور دارد كه قرآن يك لايه محدود معنا ندارد و مراتبی از معنا را داراست، در عين حال قرآن را قابل فهم می‌داند و معتقد است كه در قرآن رمزی غيرقابل درك وجود ندارد و در همين زمينه مثال‌هايی را ذكر می‌كند.  

 

* حروف مقطعه، مبالغه در مبارزه‌طلبی: به عقيده بسياری، حروف مقطعه رموز قرآن هستند، درحالی كه امام موسی صدر اين نظريه را رد می‌كند و معتقد است حروف مقطعه در قرآن، مبالغه در مبارزه طلبی و در عدم نظيرآوری برای قرآن است؛ يعنی می‌خواهد به منكران قرآن بگويد كه این قرآن از جنس همين حروف ساده است؛ مگر نه اينكه كلمات از همين حروف ساده و عبارات نيز از همين كلمات ساخته می‌شوند، پس اگر می‌توانيد با استفاده از همين حروف ساده، آيه‌ای مثل قرآن بياوريد.<ref>. همان، ص40 و 41.</ref>

* مبارزه با غلو در تفسير: پايه انديشه اسلامی و فرهنگی امام موسی صدر مبتنی بر مبارزه با خرافه و غلو است. ايشان حتی با غلو در تفسير نيز مخالف بودند؛ بدين معنی كه با ارائه معانی و مفاهيمی غلو آميز كه ممكن بود با حقيقت قرآن همخوانی نداشته باشد نيز مخالف بوده و اينگونه ديدگاه‌های اغراق آميز را نزديك به خرافه و اسطوره می‌دانستند؛ ايشان نه تنها در تفسير قرآن با اين پديده مبارزه كردند، بلكه در سرتاسر انديشه اسلامی خويش به مبارزه با اين اعتقادات پرداختند.<ref>همان، ص61</ref>

 

* بیان مفاهیم قرآنی متناسب با درک مخاطب: امام موسی صدر مفاهيم و آموزه‌های كلام وحی را متناسب با درك و فهم مخاطب بيان می‌كرد.<ref>. همان، ص62</ref>

 

* توقيفی بودن لفظ، معنا و ترتيب سوره‌ها و آيات: امام موسی صدر در تشريح ديدگاه‌های خود در مورد قرآن كريم همواره بر اين نكته تأكيد می‌كند كه قرآن «كلام الله بألفاظه و معانيه» است؛ يعنی لفظ و معنا را وحی شده میداند و همواره بر اجتهادی و ترتيبی بودن سوره‌ها تأكيد دارد. به باور وی، يكی از اسرار و علل خلود قرآن و جاودانگی اسلام بر خلاف ساير اديان، توقيفی بودن لفظ، معنا و ترتيب سوره‌ها و آيات در كلام الله مجيد است؛ به عقيده وی، همه اين موارد توقيفی هستند.<ref>. همان، ص63</ref>

* ارائه تفسیر انسانی: تفسير منتخب امام موسی صدر از آيات قرآن با تأكيد بر اخلاق و رفتار انسانی ارائه شده است و همواره وظايف انسان‌ها نسبت به‌ يكديگر را يادآور می‌شود؛ به همين دليل میتوان گفت ايشان تفسيری انسانی از قرآن كريم ارائه داده است.<ref>. همان، ص67</ref>

 

== رویکرد تقریبی ==

== آثار و نگاشته‌ها ==

برخی از آثار امام موسی صدر عبارتند از:

 

1. «محمد؛ پیامبر بت‌شکن»: ترجمۀ مقاله‌ای از امام موسی صدر توسط مهدی فرخیان است که در دو هفته نامه «النهج» به مناسبت میلاد حضرت رسول چاپ شده است.<ref>. همان، ص12</ref>

 

2. «زهرا؛ فصلی از کتاب رسالت»: مقدمه‌ای است که به درخواست سلیمان کتانی، ادیب و محقق مسیحی لبنانی نوشته شده بود و درمقدمه کتاب معروف او «فاطمة الزهراء وتر فی غمد» به چاپ رسیده است. این متن را علی حجتی کرمانی ترجمه کرده است.<ref>همان، ص13 و 14.</ref>  

 

 

5.«علي موحد بود و بس»: متن يكي از سخنراني‌هاي امام موسي صدر است كه به زبان فارسي درباره حضرت علي (ع) ايراد شده است.

 

6. «حسين وارث انبيا»: كتابي است كه مي‌توان آن را درس‌هاي عاشورا از زبان امام موسي صدر دانست. امام موسي صدر در اين گفتار دشمنان امام حسين و خصايص آنان را برشمرده است.

 

 

9. «روح تشريع در اسلام»: مقالۀ امام موسي صدر درباره روح تشريع و واقعيت قانون‌گذاري در اسلام است.

== سرنوشت ==