طیر (ریشه)
ریشه «طیر» (ṬYR)؛ پرنده، فال بد. این ریشه در قرآن کریم 28 بار آمده است.
معنای لغوی
طير: جمع طائر بمعنى پرنده است و بقول قطرب و ابو عبيده: طير بواحد نيز اطلاق ميشود. و بنظر طبرسى: آن اسم جمع است و نيز مصدر آيد «طَارَ يَطِيرُ طَيْراً وَ طَيَرَاناً». «وَ أَمَّا الْآخَرُ فَيُصْلَبُ فَتَأْكُلُ الطَّيْرُ مِنْ رَأْسِهِ» يوسف: 41. «وَ أَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْراً أَبابِيلَ» فيل: 3. طير در هر دو آيه جمع طائر است ولى در آيه «فَأَنْفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْراً بِإِذْنِ اللَّهِ» آل عمران: 49. ظاهرا براى مفرد است.
تطيّر: از باب تفعّل بمعنى فال بد زدن است «قالُوا إِنَّا تَطَيَّرْنا بِكُمْ ...» يس: 18. گاهى تاء را در طاء ادغام كرده و باولش همزه مياورند مثل «قالُوا اطَّيَّرْنا بِكَ وَ بِمَنْ مَعَكَ» نمل: 47. طيره بمعنى فال بد است. راغب گويد: اصل تطيّر در فال زدن با پرندگان است سپس در هر فال بد بكار ميرود (قاموس قرآن، ج4، ص262).
ساخت‌های صرفی در قرآن
طارَ (فعل مجرد): 1 بار
تَطَیَّرَ (فعل باب تفعّل): 3 بار
طائِر (اسم فاعل): 5 بار
طَیر (اسم): 19 بار
مُستَطیر (اسم فاعل، باب استفعال): 1 بار
ریشه‌شناسی
| زبان | لفظ | لفظ با آوانویسی عربی | معنای انگلیسی | معنای فارسی | توضیح | منبع |
| قرآن | طارَ | طارَ | طارَ | طير: جمع طائر بمعنى پرنده است و بقول قطرب و ابو عبيده: طير بواحد نيز اطلاق ميشود | قاموس قرآن، ج4، ص: 262 | |
| آفروآسیایی | *ṭayr- | طیر | bird | پرنده | ||
| سامی | *ṭayr- | طیر | bird | پرنده | ||
| عبری | pB. ṭayir, ṭǝyār | طَیِر\ طیَر | 'divination from birds, augury' | تفأل به پرندگان، فال | [Ja. 531]. | |
| آرامی یهودی | ṭyr (pa., itpa.) | طیر (فَ.\ ِتفَ.) | 'to augur' | به فال گرفتن | [Soq. 223] (cf. [Ja. 526]). | |
| سریانی | ṭayrā | طَیرَ | 'avis' | پرنده | [Brock. 274], [PS 1449]. | |
| آرامی جدید | Urm ṭayr- | طَیر- | ||||
| گعز | taṭayyara | تَطَییَرَ | 'to divine by observing the flight of birds' | "با مشاهده پرواز پرندگان پیشگویی کردن" | [LGz. 600] (cf. [Nöldecke WB 64]). | |
| عربی | ṭayr- | طَیر- | 'oiseau; augure, surtout mauvais' | پرنده؛ فال، به خصوص بد | [BK 2 129], [LA IV 508]. Note ṭyr (V, VIII) | |