ضرر (ریشه)
ریشه «ضرر» (ḌRR)؛ ضرر، بدی و بدحالی. این ریشه جمعا 74 بار در قرآن کریم به‌کار رفته است.
معنای لغوی
ضرر: در قرآن مجيد ضر بفتح و ضم (ض) هر دو آمده است. ولى ضَرّ بفتح (ض) پيوسته مقابل نفع آمده، مثل «لا يَمْلِكُ لَكُمْ ضَرًّا وَ لا نَفْعاً» مائده: 76. «يَدْعُوا لَمَنْ ضَرُّهُ أَقْرَبُ مِنْ نَفْعِهِ» حج: 13. بر خلاف ضُرّ بضم (ض) كه هيچوقت با نفع يكجا نيامده است مثل «يا أَيُّهَا الْعَزِيزُ مَسَّنا وَ أَهْلَنَا الضُّرُّ ...» يوسف: 88. راغب در مفردات و جوهرى در صحاح ضرّ بضم (ض) را بد حالى گفتهاند. «الضُّرُّ: سُوءُ الْحَالِ»
ضرر: اسم است بمعنى بد حالى و نقصان. جمع آن اضرار ميباشد (اقرب) در مجمع آنرا نقصان معنى كرده و فرمايد: آن هر چيزى است كه ضرر كند و نقصان رساند مثل كورى، مرض، علت. «لا يَسْتَوِي الْقاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ غَيْرُ أُولِي الضَّرَرِ وَ الْمُجاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ» نساء: 95. مراد از اولى الضرر كسانى است كه نقص عضوى يا علل ديگرى دارند كه نميتوانند بجهاد روند (قاموس قرآن، ج4، ص176-177).
ساخت‌های صرفی در قرآن
ضَرَّ (فعل مجرد): 19 بار
ضارّ (اسم فاعل): 2 بار
ضَرَر (اسم): 11 بار
ضُرّ (اسم): 19 بار
ضَرّاء (اسم): 9 بار
اِضطَرَّ (فعل باب افتعال): 7 بار
مُضطَرّ (اسم مفعول، باب افتعال): 1 بار
ضارَّ (فعل باب مفاعله): 3 بار
ضِرار (مصدر باب مفاعله): 2 بار
مُضارّ (اسم مفعول، باب مفاعله): 1 بار
ریشه‌شناسی
| زبان | لفظ | لفظ با آوانویسی عربی | معنای انگلیسی | معنای فارسی | توضیح | منبع |
| قرآن | ضَرَّ | ضَرَّ | ضَرَّ | ضرر: در قرآن مجيد ضر بفتح و ضم (ض) هر دو آمده است | قاموس قرآن، ج4، ص: 176 | |
| آفروآسیایی | *ĉ̣ayr- | ضیر | be hostile | خصمانه بودن | ||
| سامی | *ṣ̂arr- 1, *ṣ̂rr- 2, 3 | ضرر | 'enemy' 1, 'be hostile' 2, 'inflict harm' 3 | "دشمن" 1، "خصومت داشتن" 2، "ضرر وارد کردن" 3 | ||
| اکدی | ṣerru 1 | صِررُ | 'Feindschaft; Feind' | دشمنی؛ دشمن» | (CAD ṣ, 137)
(AHw., 1093) | |
| اگاریتی | ṣr-t 1 | صر-ت | (DUL, 792)
(DUL\ 79) | |||
| فنیقی | ṣrt | صرت | 'fellow wife' | "همسر همکار" | (T 281) | |
| عبری | ṣar 1, ṣwr 2 | صَر صور | (KB deutsch, 984-5)
(KB deutsch, 952) | |||
| آرامی | Samal *ṣr, DA Pl. abs. ḳrn 1 | صر\ قرن | (HJ, 974) | |||
| آرامی بایبل | Bib. *ʕar | عَر | 'Widersacher' | دشمن | (KB deutsch, 1762) | |
| آرامی یهودی | JPA ʕrr | عرر | 'to make an objection, protest, to make a claim against someone', ʕrʕr'to contest' | "مخالفت کردن، اعتراض کردن، ادعا کردن بر علیه کسی"، "رقابت" | (Sokoloff 421)
(Sokoloff 420) | |
| عربی جنوبی | Sab. ḍr 1; ḍrrw 2; Qat. ḍr | ضر \ ضررو ضر | 'war', Min. ḍr 'guerre' | جنگ | (SD, 42)
(Ricks, 140) (LM, 31) | |
| گعز | ḍar 1, ḍrr 2 | ضَر \ ضرر | (LGz., 152)
(L.\ 5) | |||
| مهری | źǝr | ضر | 'to harm' | آسیب رساندن | (JM, 477) | |
| جبالی | ź_err | ضِرر | 'to harm' | آسیب رساندن | (JJ, 326) | |
| حرصوصی | źer/yeźráwr | ضِر/یِضرَور | 'to harm' | آسیب رساندن | (JH, 152) | |
| سقطری | ḍér(r) | ضِر(ر) | 'battre' | کوبیدن | (LS, 364) | |
| عربی | ḍrr | ضرر | ||||
| عربی جدید | ḍar 1 | ضَر | ||||