آیه وصیت

آیه وصیت؛ صد و هشتادمین آیه سوره بقره که به وصیت کردن برای پدر، مادر و خویشاوندان دستور داده است، آیه وصیت نامگذاری شده است. ظاهر این آیه دال بر وجوب وصیت است برخی فقها به استحباب آن معتقد هستند.

آیه وصیت

در سوره مبارکه بقره در آیه 180 آمده است: «يِا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ شَهَادَةُ بَيْنِكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ حِينَ الْوَصِيَّةِ اثْنَانِ ذَوَا عَدْلٍ مِّنكُمْ أَوْ آخَرَانِ مِنْ غَيْرِكُمْ إِنْ أَنتُمْ ضَرَبْتُمْ فِي الأَرْضِ فَأَصَابَتْكُم مُّصِيبَةُ الْمَوْتِ تَحْبِسُونَهُمَا مِن بَعْدِ الصَّلاَةِ فَيُقْسِمَانِ بِاللّهِ إِنِ ارْتَبْتُمْ لاَ نَشْتَرِي بِهِ ثَمَنًا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى وَلاَ نَكْتُمُ شَهَادَةَ اللّهِ إِنَّا إِذًا لَّمِنَ الآثِمِينَ» ای کسانی که ایمان آورده اید چون مرگتان فرا رسد به هنگام وصیت دو عادل را از میان خودتان به شهادت گیرید یا از غیر خودتان. هرگاه که در سفر بودید و مرگتان فرا رسید. اگر از آن دو در شک بودید نگاهشان دارید تا بعد از نماز آنگاه به خدا سوگند خورند که این شهادت را به هیچ قیمتی دگرگون نکنیم. هر چند به سود خویشاوندانمان باشد و آن را کتمان نکنیم، اگر جز این باشد از گناهکارانیم.

مفهوم شناسی وصیت

وصیت از ريشه «وصی يصی» مشتق شده و به معنی «وصل يصل» به كار رفته است، زيرا از نظر شرع مقدس وقتی كسی عين يا منفعتی از مال خود را برای زمان پس از مرگش به تمليك ديگری درآورد در حقيقت باعث شده كسی كه وصيت به نفع او انجام می‌شود به مال يا منفعتی از وصيت‌كننده برسد. در آیه ۱۸۰ از سوره بقره، وصیت کردن با واژه «معروف» مقید شده است. اینملازمه به این معناست که وصیت باید عقلانی باشد. بدین معنا که وصیت باید به گونه‌ای باشد که عرف عقلا این نوع وصیت را عملی شایسته تلقی کنند نه آنکه موجب تبعیض، بروز اختلاف و خلاف عدالت باشد.

وصیت در روایات

امام صادق(ع) فرمود: «هر که به یک سوم (دارایی‌اش) وصیت کند به وارثان ضرر زده است و وصیت کردن به یک پنجم و یک چهارم، از وصیت به یک سوم افضل است».

امام رضا(ع) نیز در این رابطه فرموده است: «علت این‌که از میراث به زنان نصف سهم مردها داده می‌شود این است که زن چون ازدواج کند، می‌گیرد ولی مرد دهنده دست به همین جهت بر سهم مردها افزوده شده است و علت دیگر این که سهم مرد دو برابر سهم زن می‌باشد، این است که زن اگر احتیاج پیدا کند تحت کفالت مرد است و مرد مکلف است امور معاش او را تأمین کند و نفقه‌اش را بپردازد، اما زن نه مکلف است معاش مرد را تأمین کند و نه در صورتی‌که مرد محتاج شود، وظیفه دارد نفقه او را بپردازد». امام باقر(ع) فرمود: «هر کس در هنگام مرگ خود برای خویشاوندانش که از او ارث نمی‌برند وصیت نکند، عمل خود را به معصیتی ختم کرده است». همچنین، رسول خدا(ص) فرمود: «هر کس در هنگام فوت خود، وصیت را نیکو نشمارد (اهمیت ندهد)، این کار نقصی در عقل و جوان‌مردی اوست». امام علی(ع) نیز فرمود «از نظر من تفاوتی ندارد که در وصیت، فرزندانم را متضرر کنم یا آن مال را از آنان بدزدم».

پیامبر اکرم(ص) نیز فرمود «هر کس وصیت کند و (در وصیت خود) ستم نکند و به (وارث) زیان وارد نیاورد، مانند کسی است که آن (مال مورد وصیت) را در زمان حیات خود صدقه داده باشد». همچنین فرموده است «ضرر زدن به (وارث) در وصیت از گناهان کبیره است. هر کس با وصیتی بمیرد بر راه و سنتی (از سنن پیامبر) مرده، بر پرهیزگاری و شهادتی مرده و آمرزیده مرده است». پیامبر خدا(ص) همچنین، فرموده است: «مسلمانی که مالی دارد و می‌خواهد در آن وصیت کند، حق ندارد دو شب را سپری کند مگر این‌که وصیتش نوشته شده نزد او باشد».