صبر (ریشه)
ریشه «صبر» (ṢBR)؛ صبر، شکیبایی. این ریشه 103 بار در قرآن کریم آمده است.
معنای لغوی
صبر: حبس. امساك. در اقرب آمده «صَبَرَ الدَّابَّةَ حَبَسَهَا بِلَا عَطْفٍ» راغب امساك در تنگى گفته است.
صبر: خويشتن دارى و حبس نفس است بر چيزيكه شرع و عقل تقاضا ميكند، يا از چيزيكه شرع و عقل از آن نهى ميكند.
«فَاصْبِرْ كَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ لا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ» احقاف: 35. اين صبر همان سعه صدر و استقامت در راه حق است.
«وَ الصَّابِرِينَ فِي الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِينَ الْبَأْسِ» بقره: 177.
اصطبار: خويشتن را وادار كردن بصبر است «فَاعْبُدْهُ وَ اصْطَبِرْ لِعِبادَتِهِ» مريم: 65.
مصابره: را غلبه در صبر گفتهاند (كشاف- اقرب) «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» آل عمران: 200 (قاموس قرآن، ج4، ص106).
ساخت‌های صرفی در قرآن
صَبَرَ (فعل مجرد): 57 بار
صابِر (اسم فاعل): 22 بار
صَبر (اسم): 15 بار
صَبّار (اسم مبالغه): 4 بار
صابَرَ (فعل باب مفاعله): 1 بار
اِصطَبَرَ (فعل باب افتعال): 3 بار
ما اَصبَرَ (صیغه تعجب): 1 بار
ریشه‌شناسی
| زبان | لفظ | لفظ با آوانویسی عربی | معنای انگلیسی | معنای فارسی | توضیح | منبع |
| قرآن | صَبَرَ | صَبَرَ | صَبَرَ | صبر: حبس | قاموس قرآن، ج4، ص: 105 | |
| آفروآسیایی | *c̣VbVr- | صبر | sharp instrument | ابزار تیز | ||
| سامی | *ṣibār- | صبر | 'pointed tool' | "ابزار نوک تیز" | ||
| اکدی | ṣibāru | صِبَرُ |