سمع (ریشه)
ریشه «سمع» (SMˁ)؛ شنیدن، شنوایی، گوش. این ریشه 185 بار در قرآن کریم به‌کار رفته است.
معنای لغوی
سمع: قوّه شنوائى. شنيدن. گوش مثل «ما كانُوا يَسْتَطِيعُونَ السَّمْعَ وَ ما كانُوا يُبْصِرُونَ» هود: 20. «إِنَّهُمْ عَنِ السَّمْعِ لَمَعْزُولُونَ» شعراء: 212. كه هر دو بمعنى شنيدن است و مثل «خَتَمَ اللَّهُ عَلى قُلُوبِهِمْ وَ عَلى سَمْعِهِمْ ...» بقره: 7. «وَ خَتَمَ عَلى سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ ...» جاثية:23 كه بمعنى گوش است.
اسماع: شنواندن «إِنَّكَ لا تُسْمِعُ الْمَوْتى ...» نمل: 80. تو مردگان را شنواندن يا فهماندن نتوانى.
استماع: گوش دادن. «قُلْ أُوحِيَ إِلَيَّ أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ ...» جنّ: 1. «وَ أَنَا اخْتَرْتُكَ فَاسْتَمِعْ لِما يُوحى» طه: 13.
سميع: شنوا. از اسماء حسنى است. و چهل و هفت بار در قرآن مجيد آمده و همه درباره خداوند است جز در آيه «مَثَلُ الْفَرِيقَيْنِ كَالْأَعْمى وَ الْأَصَمِّ وَ الْبَصِيرِ وَ السَّمِيعِ ...» هود: 24 (قاموس قرآن، ج3، ص323-326).
ساخت‌های صرفی در قرآن
سَمِعَ (فعل مجرد): 78 بار
سَمع (اسم): 22 بار
سَمیع (صفت فعیل): 47 بار
سَمّاع (اسم مبالغه): 4 بار
اَسمَعَ (فعل باب افعال): 13 بار
مُسمِع (اسم فاعل باب افعال): 1 بار
مُسمَع (اسم مفعول باب افعال): 1 بار
اِستَمَعَ (فعل باب افتعال): 16 بار
مُستَمِع (اسم فاعل باب افتعال): 2 بار
تَسَمَّعَ (فعل باب تفعّل): 1 بار
ریشه‌شناسی
| زبان | لفظ | لفظ با آوانویسی عربی | معنای انگلیسی | معنای فارسی | توضیح | منبع |
| قرآن | سَمِعَ | سَمِعَ | سَمِعَ | سمع: قوّه شنوائى | قاموس قرآن، ج3، ص: 323 | |
| آفروآسیایی | *sim- | سم | ear | گوش | ||
| سامی | *šVmaʕ- | شمع | 'hear' | 'شنیدن' | ||
| اکدی | šemû | شِمُ | ||||
| اگاریتی | šmʕ | شمع | ||||
| عبری | šmʕ | شمع | ||||
| سریانی | šmʕ | شمع | ||||
| مندایی | šma | شمَ | ||||
| عربی جنوبی | smʕ | سمع | ||||
| گعز | smʕ | سمع | ||||
| مهری | hēma | هِمَ | ||||
| حرصوصی | hōma (mēšmēʔ | هُمَ (مِشمِء | 'ear') | 'گوش') | ||
| سقطری | hyemaʕ | هیِمَع | ||||
| عربی | smʕ | سمع | ||||