وعد (ریشه)
ریشه «وعد» (WˁD)؛ وعده، قول و قرار. این ریشه در ساخت‌های گوناگون خود جمعا 151 بار در قرآن کریم آمده است.
معنای لغوی
وعد: راغب گويد: وعد در وعده خير و شرّ هر دو بكار رود گويند: «وَعَدْتُهُ بنفع و ضرّ» ... ولى وعيد فقط در وعده شرّ گفته ميشود. فعل آن «اوعد ايعادا» است.
نگارنده گويد: دليل قول راغب استعمال قرآن مجيد است. وَ يَقُولُونَ سُبْحانَ رَبِّنا إِنْ كانَ وَعْدُ رَبِّنا لَمَفْعُولًا اسراء: 108. اين «وعد» در خير است فَقالَ تَمَتَّعُوا فِي دارِكُمْ ثَلاثَةَ أَيَّامٍ ذلِكَ وَعْدٌ غَيْرُ مَكْذُوبٍ هود: 65. اين «وعد» در شرّ و اشاره بوعده عذاب نسبت بقوم صالح عليه السّلام است ايضا وَ نادى أَصْحابُ الْجَنَّةِ أَصْحابَ النَّارِ أَنْ قَدْ وَجَدْنا ما وَعَدَنا رَبُّنا حَقًّا فَهَلْ وَجَدْتُمْ ما وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّا اعراف: 44. فعل اوّل در وعده خير و دوم در وعده شرّ و عذاب است.
ايضا آيه كُلٌّ كَذَّبَ الرُّسُلَ فَحَقَ وَعِيدِ ق: 14. و قالَ لا تَخْتَصِمُوا لَدَيَّ وَ قَدْ قَدَّمْتُ إِلَيْكُمْ بِالْوَعِيدِ ق: 28. و نظائر آن كه در باره شرّ و عذاب ميباشد. ...
مَوْعِد: (بفتح ميم و كسر عين) مصدر ميمى بمعنى وعد و اسم زمان و مكان است مثل فَأَخْلَفْتُمْ مَوْعِدِي. قالُوا ما أَخْلَفْنا مَوْعِدَكَ بِمَلْكِنا ... طه: 86 و 87. در وعده و عهد من تخلّف كرديد گفتند: ما از پيش خود وعده تو را تخلّف نكرديم. همچنين است موعدة. و در آيه وَ مَنْ يَكْفُرْ بِهِ مِنَ الْأَحْزابِ فَالنَّارُ مَوْعِدُهُ هود: 17. بمعنى مكان است يعنى: هر كه از دستههاى كفر بآن كفر ورزد وعدهگاه و مكان او آتش است. و در آيه إِنَ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ هود: 81. مراد زمان است.
مِيعَاد: مواعده. وعد. طبرسى فرموده: ميعاد بمعنى وعده است چنانكه ميقات بمعنى وقت. در كتب لغت مواعده و وقت وعده نيز گفتهاند. إِنَّ اللَّهَ لا يُخْلِفُ الْمِيعادَ رعد: 31. خداوند بوعدهاش تخلّف نميكند (قاموس قرآن، ج7، ص226-228).
ساخت‌های صرفی در قرآن
وَعَدَ (فعل مجرد): 70 بار
اَوعَدَ (فعل باب افعال): 1 بار
واعَدَ (فعل باب مفاعله): 4 بار
تَواعَدَ (فعل باب تفاعل): 1 بار
وَعد (اسم): 49 بار
وَعید (صفت فعیل): 6 بار
مَوعِد (ظرف): 12 بار
مَوعِدَة (مصدر): 1 بار
مَوعود (اسم مفعول): 1 بار
میعاد (اسم): 6 بار
ریشه‌شناسی
| زبان | لفظ | لفظ با آوانویسی عربی | معنای انگلیسی | معنای فارسی | توضیح | منبع |
| قرآن | وَعَدَ | وَعَدَ | وَعَدَ | وعد: راغب گويد: وعد در وعده خير و شرّ هر دو بكار رود گويند: | قاموس قرآن، ج7، ص: 226 | |
| آفروآسیایی | *ʕud- | عد | count | شمردن | ||
| آفروآسیایی | *ʕadaw- ~ *waʕad- ~ *daʕ- | عدو | go away, out; leave; pass by | دور شدن، بیرون رفتن، ترک کردن؛ عبور کردن | ||
| سامی | *ʕud- | عد | 'count' | 'شمردن' | ||
| سامی | *ʕVdVw/y- | عدو | 'run' 1, 'cross over, pass by' 2 | «دویدن» 1، «عبور کردن» 2 | ||
| عبری | ʕdy 2 | عدی | ||||
| سریانی | ʕdy 2 | عدی | ||||
| عربی جنوبی | ʕdw/y | عدو/ی | 'move, march, go' SD | "حرکت، راهپیمایی، رفتن" | ||
| گعز | ʕdw 2 | عدو | ||||
| مهری | ʔed | ءِد | ||||
| حرصوصی | ʔadōd | ءَدُد | ||||
| سقطری | ʕdy 2 | عدی | ||||
| عربی | ʕdd | عدد | ||||
| عربی | ʕdw | عدو | ||||