کلب (ریشه)
ریشه «کلب» (KLB)؛ سگ. این ریشه 6 بار در قرآن کریم آمده است.
معنای لغوی
كلب: سگ. فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ أَوْ تَتْرُكْهُ يَلْهَثْ ... اعراف: 176. حكايت او مثل حكايت سگ است كه اگر بآن حمله كنى زبانش را بيرون ميكند و اگر با آن كار نداشته باشى باز زبانش را بيرون ميكند.
مُكَلِّب (بصيغه فاعل) كسى است كه بسگ تعليم شكار ميدهد «كلّب الكلب: علّمه الصّيد» أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّباتُ وَ ما عَلَّمْتُمْ مِنَ الْجَوارِحِ مُكَلِّبِينَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَكُمُ اللَّهُ فَكُلُوا مِمَّا أَمْسَكْنَ عَلَيْكُمْ وَ اذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَيْهِ مائده: 4. پاكيزهها بشما حلال شده و آنچه از سگهاى شكارى تعليم دادهايد كه تعليم دهنده آنها يا صاحبان شكار با سگها هستيد آنچه از شكار براى شما نگه داشتهاند بخوريد و نام خدا را بر آنها بخوانيد.
وَ كَلْبُهُمْ باسِطٌ ذِراعَيْهِ بِالْوَصِيدِ كلمه كلبهم كه راجع بسگ اصحاب كهف است چهار بار در سوره كهف: 18 و 22. آمده است (قاموس قرآن، ج6، ص135).
ساخت‌های صرفی در قرآن
کَلب (اسم): 5 بار
مُکَلِّب (اسم فاعل، باب تفعیل): 1 بار
ریشه‌شناسی
| زبان | لفظ | لفظ با آوانویسی عربی | معنای انگلیسی | معنای فارسی | توضیح | منبع |
| قرآن | کَلب | کَلب | کَلب | كلب: سگ | قاموس قرآن، ج6، ص: 135 | |
| آفروآسیایی | ||||||
| سامی | *kalb- | کلب | dog | سگ | ||
| اکدی | kalbu | کَلبُ | 'dog' OAkk. on | "سگ" | [CAD k 68], [AHw. 424]. The oldest syllabic attestation outside proper names is probably 1 kalbum ZABAR in OIP XIV 1039. Cf. further the the Ur III incantation NATN 9173 (aṣbassu kī kalbim ina kišādīšu | |
| اگاریتی | klb | کلب | 'perro' 'perra' | سگ "عوغه" | [DLU 214-5], klbt | |
| فنیقی | klb | کلب | 'dog' | "سگ" | [T 142-3], [Krah. 227]. In KAI 24/10 (lpn hmlkm hlpnym ytlk!n mškbm km klbm | |
| عبری | käläb | کَلَب | 'dog' | "سگ" | [KB 476], pB. [Ja. 639] (also kalbā | |
| آرامی | Off. klb | کلب | 'dog' 'dog' | "سگ" | [HJ 509]. + Frahang, KAI 233.7 и во фрагментарном хозяйственном пасса- же AG + Htr. klb | |
| آرامی یهودی | kǝlēb, kǝlab, det. kalbā | کلِب\ کلَب\ کَلبَ | 'dog', kalbǝtā ("tradit. pro- nunc. kǝlabtā") 'bitch', kilbiyyā 'she-dog, bitch' | "سگ"، سگ ماده | ||
| سریانی | kǝleb (det. kalbā) | کلِب ( کَلبَ) | 'canis' | سگ | [Brock. 328], [PS 1742]. | |
| مندایی | kalba | کَلبَ | 'dog' | "سگ" | [DM 197]. | |
| عربی جنوبی | Sab. klb | کلب | 'chien' (pl.) 'they hunted ... with 800 warriors and 500 dogs'). Hdr. klb | سگ | [Robin-Gajda 116]. In the hunt inscription ʕAbadān 1/37 (wṣd ... bt_mny mʔtm ʔs1dm wḫms1 mʔtm klbm | |
| گعز | kalb | کَلب | 'dog' | "سگ" | [LGz. 282]. | |
| مهری | kawb, pl. kǝlōb | کَوب\ کلُب | 'wolf; dog' | 'گرگ; سگ | [JM 208]. | |
| جبالی | kɔb, pl. kɔ́lɔ́b | کُب\ کَلَب | 'wolf; dog' | 'گرگ; سگ | [JJ 130]. | |
| حرصوصی | kawb, kōb, pl. kelōb | کَوب\ کُب\ کِلُب | 'wolf; dog' | 'گرگ; سگ | [JH 58]. | |
| سقطری | kalb | کَلب | 'chien, loup' | سگ، گرگ | [LS 218]. | |
| عربی | kalb- | کَلب- | 'chien (mâle)', kalbat- 'chienne' | سگ (نر)، 'سگ ماده' | [BK 2 116], | |