چند همسری: تفاوت میان نسخه‌ها

چند همسری؛ ازدواج مرد با چند زن. چند همسری به حالتی گفته می¬شود که مرد یا زن چند همسر اختیار می¬کند. در اسلام و یهود اختیار چند زن به عنوان همسر برای مردان جایز است. آیه سوم سوره نساء دلالت بر جواز این امر در اسلام دارد. هر چند این حکم در اسلام وجود دارد اما برخی اندیشمندان معتقدند که اصل در اسلام، تک همسری است و تعدد زوجات در شرایط خاصی اجازه داده شده است. برخی علت جواز این مسئله  در اسلام را افزون بودن تعداد زنان نسبت به مردان دانسته¬اند. یکی از اشکالات اصلی پیرامون مطالعات و بحث¬های چند همسری نگاه¬های تک بعدی به این مسئله است.  

چند همسری (polygamy) وضعیتی است که مرد یا زن چند همسر اختیار می¬کند. حالت اختیار چند زن برای یک مرد در مسیحیت به استثناء برخی فرقه¬ها ممنوع اما در یهود و اسلام با شرایط خاصی قابل انجام است.  

برخی در اشکال به دلالت آیه بر چند همسری گفته¬اند آیه درباره ازدواج با یتیمان است: «اگر بیم داشتید که درباره یتیمان به قسط عمل نکنید؛ وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِی الْیَتَامی»؛ در اینجاست که قرآن درصورت رعایت عدالت، اجازه تعدد ازدواج را می‌دهد. پس آیه در مورد چند همسری در غیر یتیمان، اذنی نداده و سکوت کرده است. در نتیجه آیه نمی‌تواند دلیل بر چند همسری به طور مطلق باشد.

کسانی که چند همسری را مستحب می‌دانند به بحث فرزندآوری استدلال کرده و گفته‌اند که چون فرزندآوری در اسلام مستحب است، پس تعدد زوجات هم استحباب دارد. دلیل دیگری که بر استحباب بیان کرده¬اند این است که چون ازدواج مستحب است، پس تعدد آن هم استحباب دارد.  

شاید این علمی‌ترین دلیل از سوی موافقان باشد، ولی این دلیل قابل مناقشه است. بحث ازدواج اول به لحاظ حکم فقهی اولیه آن قابل بحث است و به قول برخی از علما می‌تواند در ذیل احکام خمسه- مستحب، واجب، مکروه، مباح یا حتی حرام -قرار بگیرد. البته ازدواج معمولاً در شرایط عادی مستحب است، ولی می‌تواند هر کدام از این حکم‌ها را داشته باشد؛ بنابراین تعدد زوجات هم مشمول این حکم است. از این¬رو می¬توان گفت چندهمسری کاملاً تابع شرایط مکانی و زمانی است؛ اگر ازدواج مجدد منجر به فروپاشی خانواده، ایجاد اختلاف و درگیری با همسر اول و مفاسدی از این قبیل باشد نه تنها مستحب، حتی مباح نیست، بلکه می‌تواند مکروه و یا حرام باشد و با عقل و روح شریعت سازگاری ندارد.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3855856/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%AC-%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%B9-%D8%B4%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B7-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%85%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%81%D9%82%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D9%82%D8%A7%D8%A6%D9%84-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%DA%A9%E2%80%8C%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D9%88%D8%AF%D9%86%D8%AF الگوی ازدواج تابع شرایط زمانی، مکانی و اجتماعی است/ فقهایی که قائل به تک‌همسری بودند]</ref>

برای جواز چند همسری علل دیگری نیز شمرده¬اند؛ از جمله محدود بودن دوره فرزندزایی زن. فرزند برای عرب در آن دوران مهم بوده است زیرا موجب ایجاد منافع اقتصادی زیادی برای مرد در نظام‌های قبیلگی می¬شد.

یکی از شرایط چند همسری در اسلام عدالت است. رجوع به آیات و روایات معنای عدالت در این زمینه را روشن می¬کند. علاوه بر آیه سوم سوره نساء آیه 129 این سوره نیز از مسئله عدالت سخن گفته است: «وَ لَن تَسْتَطِيعُواْ أَن تَعْدِلُواْ بَينْ‏ النِّسَاءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ  فَلَا تَمِيلُواْ كُلَّ الْمَيْلِ فَتَذَرُوهَا كَالْمُعَلَّقَةِ  وَ إِن تُصْلِحُواْ وَ تَتَّقُواْ فَإِنَّ اللَّهَ كاَنَ غَفُورًا رَّحِيمًا؛ و شما هرگز نمى‏توانيد ميان زنان عدالت كنيد هر چند [بر عدالت‏] حريص باشيد! پس به يك طرف يكسره تمايل نورزيد تا آن [زن ديگر] را سرگشته [بلا تكليف‏] رها كنيد. و اگر سازش نماييد و پرهيزگارى كنيد، يقيناً خدا آمرزنده مهربان است».  

شهید مطهری درباره برقراری شرط عدالت در چند همسری نکته قابل توجهی را بیان می¬کند. وی می¬گوید: «انصاف باید داد، افرادی که شرایط اسلامی را در تعدد زوجات کاملاً رعایت می‌کنند بسیار کم‌اند. در فقه اسلامی می‌گویند: «اگر بیم داری که استعمال آب برای بدنت زیان دارد وضو نگیر»، «اگر بیم داری که روزه برایت زیان دارد روزه نگیر». این دو دستور در فقه اسلامی رسیده است. شما افراد بسیاری را می‌بینید که می‌پرسند: می‌ترسم آب برایم زیان داشته باشد، وضو بگیرم یا نگیرم؟ می‌ترسم روزه برایم ضرر داشته باشد، روزه بگیرم یا نگیرم؟ طبق دستور شرع چنین اشخاصی نباید وضو بسازند و نباید روزه بگیرند. نصّ قرآن کریم است که «اگر بیم دارید که نتوانید میان زنان خود به عدالت رفتار کنید، یک زن بیشتر نگیرید». با این حال آیا شما در عمر(عمرتان) از یک نفر شنیده‌اید که بگوید: می‌خواهم زن دوم بگیرم اما بیم دارم که رعایت عدالت و مساوات میان آنها نکنم، بگیرم یا نگیرم؟ بسیاری از مردان با علم و تصمیم به اینکه عدالت را در رفتار رعایت نکنند، زنان متعدد می‌گیرند و این کار را به نام اسلام و با سرپوش اسلامی انجام می‌دهند».<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3823180/%DA%86%D9%86%D8%AF-%D9%86%DA%A9%D8%AA%D9%87-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%B9%D8%A7%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%A6%D9%84%D9%87-%DA%86%D9%86%D8%AF%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%DB%8C چند نکته درباره عادی‌سازی مسئله چندهمسری]</ref>

کارشناسان، خدشه¬ دار شدن کرامت زنان، سلب اعتماد به نفس زنان<ref>[https://isfahan.iqna.ir/fa/news/3859553/%DA%86%D9%86%D8%AF-%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D8%AD%DA%A9%DB%8C%D9%85-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D8%B6-%D8%A7%D8%B3%D8%AA چند همسری با تحکیم خانواده در تعارض است]</ref> و سست شدن بنیاد خانواده را از عوارض چند همسری در جامعه می-دانند.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3600040/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A8%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AC-%DA%86%D9%86%D8%AF-%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%DB%8C%DA%A9%D8%AC%D8%A7%D9%86%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87 آسیب‌های ترویج «چند همسری» با نگاه یکجانبه‌گرایانه]</ref>

بسیاری اوقات بحث¬های پیرامون چد همسری به جدال می¬انجامند. علت آن را می¬توان عدم تحلیل چند بعدی این مسئله دانست.  برای چنین پدیده‌هایی عمدتا پنج رویکرد تحلیلی وجود دارد: تحلیل انسان‌شناختی ـ زیستنی؛ تحلیل تاریخی ـ تطبیقی؛ تحلیل تطبیقی ـ اجتماعی؛ تحلیل جامعه‌شناختی ـ فرهنگی و تحلیل فقهی ـ حقوقی. پاسخ پرسش‌هایی که پژوهشگران و سیاست‌گذاران درباره انگاره‌هایی همچون چند همسری دارند بدون توجه به همه ابعاد و گونه‌های تحلیل درباره این انگاره‌ها امکان پذیر نخواهد بود.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/4074879/%D8%A7%D8%B2-%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%A8-%D8%AA%D8%A7-%DA%86%D9%86%D8%AF%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D9%88%D8%AC%D9%88%DB%8C-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D8%AF%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86 از حجاب تا چندهمسری؛ در جست‌وجوی پایانی برای جدال‌های بی‌پایان