نفس (تنفّس)
ریشه «نفس» (NFS)؛ تنفّس، دمیدن، نفس زدن، نفس کشیدن. این ریشه در این معنا 3 بار در قرآن کریم به‌کار رفته است.
معنای لغوی
نفس: تنفّس عبارت است از گسترش و توسعه يافتن وَ اللَّيْلِ إِذا عَسْعَسَ. وَ الصُّبْحِ إِذا تَنَفَّسَ تكوير: 17 و 18. قسم بشب كه در آيد و قسم بصبح كه گسترش يابد نفس بدين معنى بر وزن فرس است كه در قاموس آنرا وسعت و گسترش گفته است.
تنافس: بمعنى مسابقه دو نفس در رسيدن بچيز مطلوب است بقول راغب آن مجاهده نفس است در رسيدن و شبيه شدن بفضلاء بىآنكه ضررى بديگرى برساند وَ فِي ذلِكَ فَلْيَتَنافَسِ الْمُتَنافِسُونَ مطففين: 26. و در رسيدن بآن نعمت بهشتى مسابقه و رغبت كنند مسابقه كنندگان (قاموس قرآن، ج7، ص93).
ساخت‌های صرفی در قرآن
تَنَفَّسَ (فعل باب تفعّل): 1 بار
تَنافَسَ (فعل باب تفاعل): 1 بار
مُتَنافِس (اسم فاعل باب تفاعل): 1 بار
ریشه‌شناسی
| زبان | لفظ | لفظ با آوانویسی عربی | معنای انگلیسی | معنای فارسی | توضیح | منبع |
| قرآن | تَنَفَّسَ | تَنَفَّسَ | تَنَفَّسَ | نفس: تنفّس عبارت است از گسترش و توسعه يافتن وَ اللَّيْلِ إِذا عَسْعَسَ | قاموس قرآن، ج7، ص: 93 | |
| آفروآسیایی | *naPVs- | نفس | breathing | تنفس | ||
| آفروآسیایی | ||||||
| آفروآسیایی | ||||||
| سامی | *nVpVš 1, *nap(i)š- 2 | نفش | to breathe 1, soul; vitality, life; person, personality; self' 2 | نفس کشیدن 1، روح; سرزندگی، زندگی؛ شخص، شخصیت؛ خود» 2 | ||
| سامی | *napa/iš- {} *napa/is- | نفش | throat, neck | گلو، گردن | ||
| سامی | *npš {} *nps (2) | نفش | to deliver, give birth to a child (of woman) | زاياندن ، (دكتر يا ماما) در وضع حمل به مادر كمك كردن؛ به دنیا آوردن فرزند (زن) | ||
| اکدی | napāšu (u/u) | نَفَشُ (ُ/ُ) | 'to breathe freely' OA, OB on | "آزادانه نفس کشیدن" | [CAD n1 288], [AHw 736]; napištu (napuštu, napaštu, napšatu) | |
| اکدی | napištu (napšatu) | نَفِشتُ (نَفشَتُ) | 'throat, neck' OAkk on | گلو، گردن | [CAD n1 296], [AHw 738] | |
| ابلایی | na-pu-uš-tu-um | نَ-فُ-ُش-تُ-ُم | [KB 711, apud Pettinato] ('soul' ?) | |||
| اگاریتی | npš | نفش | 'Appetit, Begehren; Seele; Lebewesen, Mensch; 'Rachen, Kehle, Schlund' | 'اشتها، میل. روح؛ موجود زنده، انسان؛ حلق، گلو، ماو | [Aist 211] | |
| اگاریتی | npš | نفش | 'Rachen, Kehle, Schlund' | حلق، گلو، گلو | [Aist 211] | |
| فنیقی | npš | نفش | 'self, desire, person, gravestone' | "خود، آرزو، شخص، سنگ قبر" | [T 218] | |
| عبری | npš (nipʕ) | نفش (نِفع) | 'to breathe freely, recover' 'throat, neck; breath; soul; life; living being' | "آزادانه نفس کشیدن، بهبود یافتن"گلو، گردن؛ نفس؛ روح؛ زندگی؛ موجود زنده' | [KB 711]; näpäš | |
| عبری | näpäš | نَفَش | 'throat' | 'گلو' | [KB 626-7] | |
| آرامی | SAMAL OLD OFF NAB PLM HTR npš | نفش | 'life, person, funerary monument' | "زندگی، شخص، یادبود تدفین" | [HJ 744-9] | |
| آرامی یهودی | nǝpaš, napšā | نفَش\ نَفشَ | 'soul; will' 'rest' | روح، اراده' 'باقی ماندن' | [Ja 927] (cf. npš | |
| سریانی | npš (Etpe.) | نفش (Eتفِ.) | 'respiravit' 'animus, persona; pyramis funeraria' | نفس کشیدن، روح، شخص. آتشکده های تشییع جنازه | [Brock 441]; napšā | |
| مندایی | NPS̆ | Nفس̆ | 'to breathe, refresh, give life' 'soul, personality, self'; many | "نفس کشیدن، تازه کردن، زندگی بخشیدن" "روح، شخصیت، خود"؛ زیاد | [DM 304]; napša | |
| عربی جنوبی | SAB nfs1 | نفس | 'soul, life, person, self, etc.' | "روح، زندگی، شخص، خود، و غیره." | [SD 93], QAT nfs1 do. [Ricks 109], MIN nfs1 | |
| عربی جنوبی | SAB nfs1 | نفس | 'woman in childbed' | "زن در بستر کودک" | [SD 93] | |
| گعز | nafsa (ǝ) | نَفسَ () | 'to blow (wind, spirit)' 'soul, spirit, breath, life, etc.' | دمیدن (باد، روح) "روح، نفس، زندگی، و غیره." | [LGz 389]; nafs | |
| مهری | (?) šǝnfūs | شنفُس | 'to welcome' (caus.) 'to recover from a faint' | 'خوش آمدن' (علت.) " بهبودی از غش" | [JM 285]; cf. also nǝfh | |
| مهری | ǝntǝfūs | نتفُس | 'to be safely delivered of a child, young one' | "به سلامت از (زایمان) یک کودک فارغ شدن" | [JM 285] (-t- stem) | |
| جبالی | ǝnfés | نفِس | 'to sigh' 'soul' | 'حسرت خوردن' "روح" | [JJ 182]; nǝfsɛ́t | |
| جبالی | ǝnfés | نفِس | 'to be safely delivered of a child' | "به سلامت از (زایمان) یک کودک فارغ شدن" | [JJ 182] | |
| حرصوصی | nefesét | نِفِسِت | 'soul' | "روح" | [JH 94] | |
| سقطری | néfoš | نِفُش | 'respirer, vivre, se ranimer' 'âme; pronom réfléchi de la 1re personne' | نفس کشیدن، زندگی کردن، احیای روح. ضمیر بازتابی اول شخص | [LS 271]; nófoš, pl. of nafh- | |
| سقطری | nífes | نِفِس | 'enfanter' | زایمان | [LS 271] | |
| عربی | nfs V | نفس V | 'respirer' 'âme, principe vital; sang; personne' | نفس، روح، اصل حیاتی; خون؛ شخص | [BK 2 1310]; nafs- | |
| عربی | nafas- | نَفَس- | 'trait, gorgée' | خط تیره؟، جرعه | [BK 2 1310]. | |
| عربی | nfs (pass.) | نفس () | 'être né (se dit de l'enfant dont sa mère vient d'accoucher); relever de couches (se dit d'une femme)' | به دنیا آمدن (فرزندی که مادرش تازه به دنیا آورده است). بهبودی پس از زایمان (یک زن) | [BK 2 1310] | |