متع (ریشه)
ریشه «متع» (MTˁ)؛ متاع، کالا، بهره بردن. این ریشه 70 بار در قرآن کریم به‌کار رفته است.
معنای لغوی
متاع: در مفردات ميگويد: متوع بمعنى امتداد و ارتفاع است گويند:
«متع النّهار و متع النّبات» يعنى روز بلند شد و علف بلند گرديد ... آنچه در خانه از آن استفاده برند متاع گويند و باز گويد: هر آنچه از آن بر وجهى بهره برده شود متاع و متعه است. در مجمع ذيل آيه وَ لَكُمْ فِي الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَ مَتاعٌ إِلى حِينٍ بقره: 36. فرموده: متاع، تمتّع، متعه و تلذّذ متقارب المعنىاند و هر چه از آن لذت بردى متاع است.
در آيه وَ تَرَكْنا يُوسُفَ عِنْدَ مَتاعِنا يوسف: 17. مراد نان و آب و نظير آن است و در آيه وَ لَمَّا فَتَحُوا مَتاعَهُمْ وَجَدُوا بِضاعَتَهُمْ رُدَّتْ إِلَيْهِمْ يوسف: 65. مال التجارة منظور ميباشد. و در آيه قُلْ مَتاعُ الدُّنْيا قَلِيلٌ نساء: 77. ممكن است مصدر يا اسم باشد و در هر دو صورت اعمّ است.
متعه زنان
... وَ أُحِلَّ لَكُمْ ما وَراءَ ذلِكُمْ أَنْ تَبْتَغُوا بِأَمْوالِكُمْ مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسافِحِينَ فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً وَ لا جُناحَ عَلَيْكُمْ فِيما تَراضَيْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَرِيضَةِ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلِيماً حَكِيماً نساء: 24. متعه زنان را از آن متعه گويند كه آن مورد انتفاع است تا مدت معلومى، بخلاف نكاح دائمى كه مدّت معلوم ندارد
حج تمتع
وَ أَتِمُّوا الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ لِلَّهِ ... فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيامُ ثَلاثَةِ أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ وَ سَبْعَةٍ إِذا رَجَعْتُمْ تِلْكَ عَشَرَةٌ كامِلَةٌ ذلِكَ لِمَنْ لَمْ يَكُنْ أَهْلُهُ حاضِرِي الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقابِ بقره: 196.
حجّ تمتع آنست كه در اشهر حجّ از ميقات احرام عمره مىبندد و پس از طواف بيت و نماز طواف و سعى بين صفا و مروه تقصير كرده از احرام خارج ميشود سپس مثلا روز 8 ذو الحجة از مكّه احرام حجّ بسته بعرفات ميرود آنگاه بمشعر و منى تا آخر اعمال حجّ. علّت تسميه بحجّ تمتّع آنست كه شخص ميان دو عمل از احرام خارج شده و از چيزهائيكه در حال احرام حرام بود لذت ميبرد (قاموس قرآن، ج6، ص226-230).
ساخت‌های صرفی در قرآن
مَتَّعَ (فعل باب تفعیل): 18 بار
تَمَتَّعَ (فعل باب تفعّل): 11 بار
اِستَمتَعَ (فعل باب استفعال): 6 بار
مَتاع (اسم): 35 بار
ریشه‌شناسی
| زبان | لفظ | لفظ با آوانویسی عربی | معنای انگلیسی | معنای فارسی | توضیح | منبع |
| قرآن | مَتَّعَ | مَتَّعَ | مَتَّعَ | کالا | قاموس قرآن، ج6، ص: 226 | |
| آفروآسیایی | ||||||
| سامی | *matāʕ- | متع | 'property' | مال و دارایی- ویژگی | ||
| عربی | matāʕ- | مَتَع- |