آیه محکم: تفاوت میان نسخه‌ها

'''آیه محکم؛''' بر اساس آیۀ ۷ سوره آل عمران، آیات قرآن به دو دستۀ محکم و متشابه تقسیم می‌شوند. «محکم» به آیاتی از قرآن گفته می‌شود که معنای آنها ابهام و اجمالی نداشته لذا نمی‌توان معنای دیگری برای آن در نظر گرفت.

قرآن خود در آيه هفتم آل عمران به محکم و متشابه  اشاره دارد: هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ ۖ فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاءَ تَأْوِيلِهِ ۗ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ ۗ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا ۗ وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ (آل عمران، ۷) اين آيه، قرآن‏ را به‏ دو بخش‏ «محكمات» و «متشابهات» تقسيم مى‏‌كند و آيات محكم را به عنوان مرجعى براى تفسير آيات متشابه معرفى کرده و يادآور مى‏‌شود كه پيروى از متشابهات، بدون ارجاع آنها به محكمات، باعث گمراهى است و تأويل قرآن براساس متشابهات كارى ناروا به شمار مى‏‌رود. در اين‏جا لازم است اولًا مقصود از محكمات و متشابهات و اين‏كه محكمات «امّ‏ الكتاب» هستند بيان شود و ثانياً معناى تأويل توضيح داده شود.

متشابهات آياتى هستند كه مقصود از آنها روشن نيست و مفاهيمى كه از آنها دريافت مى‏‌شود همراه با ترديد است و اصولًا نخستين معنايى كه از آنها به ذهن شنونده خطور مى‏‎كند با محكمات قرآن ناسازگار است. بايد دانست كه ترديد در معناى آيات متشابه برخاسته از الفاظ و تركيب جملات نيست، زيرا اين‌‏گونه ترديدها، با مراجعه به لغت و ادبيات عرب و قواعد متعارف اهل زبان، نظير ارجاع عام به خاص و مطلق به مقيد، روشن مى‏‌شود و مقصود آيه به دست مى‏‌آيد، بلكه ترديد معلول ناسازگارى معناى ظاهرى آنها با محكمات است كه البته راه دستيابى به مقصود، ارجاع آنها به محكمات است. به عنوان مثال، خداوند فرموده است: «الرحمن على العرش استوى‏: خداى رحمان بر تخت فرمانروايى استيلا يافت» (طه، ۵)، هر خواننده‏‌اى از اين آيه برداشت مى‏‌كند كه خداوند مانند پادشاهان بر تختى تكيه مى‏‌زند و بر هستى فرمانروايى مى‏‌كند، ولى هنگامى كه به آيه «ليس كمثله شى‏ء» (شورى‏، ۱۱) رجوع مى‏‌كند و در مى‏‌يابد كه تكيه زدن و مستقر شدن از ويژگى‏‌هاى اجسام است و جسم بودن خدا محال است، به اين نتيجه مى‏‌رسد كه مقصود از استقرار خدا بر عرش، تسلّط و احاطه او بر جهان هستى است.يا هنگامى كه اين آيه خوانده شود: «وجوه يومئذ ناضرة، إلى ربّها ناظرة: آن روز كه چنين شود، چهره‏‌هايى شادابند و تنها به پروردگارشان مى‏‌نگرند» (قيامت، ۲۲ و ۲۳)، ممكن است تصور شود كه خدا را مى‏‌توان با چشم ديد، ولى وقتى به آيه «لاتدركه الأبصار» (انعام، ۱۰۳) برمى‏‌خوريم، درمى‏‌يابيم كه مقصود از نظر، نگاه حسى نيست، بلكه مقصود دريافت درونى و مشاهده قلبى است.<ref>[https://iqna.ir/00H7QJ مقصود از آیات محکم و متشابه چیست]</ref>

درباره محکم و متشابه چند قول وجود دارد. محکم یعنی آن چیزی که ظاهرش معلوم است، ولو قرینه‌ای همراهش نباشد. مثل آیه: «إِنَّ اللَّهَ لَا يَظْلِمُ النَّاسَ شَيْئًا». متشابه یعنی چیزی که مراد ظاهرش معلوم نیست مگر اینکه یک قرینه‌ای بیاید بگوید مرادش چیست. مشتبه مثل این: «وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَى عِلْمٍ وَخَتَمَ عَلَى سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ وَجَعَلَ عَلَى بَصَرِهِ غِشَاوَةً»، یعنی خدا بلعم باعورا را بر اساس علمش گمراه کرد. وقتی می‌گوییم خدا گمراه کرد یک معنا دارد، وقتی می‌گوییم فرعون یا سامری گمراه کرد، یک معنای دیگری دارد. گمراه کردن توسط سامری کار بدی است ولی گمراه کردن توسط خدا کار خوبی است. اشتباه گاهی وقت‌ها در اصول دین است، مثلا در توحید و نفس تشبیه از خدا و نفی جور از او مثل آیه «ثم استوى على العرش» که دو معنا از آن قابل برداشت است. توجه داشته باشید توحید و نفی تشبیه یک معنا دارد. توحید را به یکتایی خدا معنا نکنید، توحید یعنی شبیه نداشتن. پس هر وقت می‌گویند توحید؛ یعنی بی‌شبیه بودن. دومین معنای «محکم»، «ناسخ» است. متشابه هم یعنی منسوخ. سوم اینکه محکم یعنی آن که فقط یک توجیه دارد، ولی متشابه یعنی آن چیزی که می‌شود آن را چندگونه معنا کرد. چهارم اینکه محکم یعنی یکبار در قرآن به کار رفته است مثل ابابیل، ولی متشابه یعنی مکرر به کار رفته است. پنجم اینکه محکم آن چیزی است که تاویلش معلوم است ولی متشابه چیزی است که تاویلش معلوم نیست. مثلا «قیام الساعه» کی است را نمی‌دانیم.<ref>[https://iqna.ir/00Gjhj پنج معنای «محکم» و «متشابه» در میان مفسران]</ref>

== منابع ==

== ارجاعات ==