سوره محمد

سوره محمد؛ چهل و هفتمین سوره قرآن، از سوره‌های مدنی در جزء 26 ام و دارای 38 آیه. سوره به‌دلیل نام‌بردن از وجود مبارک پیامبر اکرم (ص) در آیه دوم، به نام آن حضرت نام‌گذاری شده است.

معرفی سوره

سوره محمد، چهل و هفتمین سوره قرآن کریم و از سوره‌های مدنی است. این سوره با ۳۸ آیه در جزء ۲۶ قرار گرفته است. این سوره، نود و پنجمین سوره‌ای است که بر پیامبر اسلام(ص) نازل شده است. ذکر نام محمد(ص) در آیه دوم، دلیل نامگذاری این سوره است. با‌آنکه شیوه قرآن کریم نام بردن از اشخاص نیست، اما قرآن در مورد وجود پیامبر(ص) از ایشان بارها یاد می‌کند که این امر نشان دهنده جایگاه ویژه ایشان است. به علت وجود تعابیری در رابطه با جهاد و مقاتله در سوره محمد(ص)، این سوره را «سوره القتال» نیز می‌نامند.

غرض و محتوای سوره

محور اصلی سوره «محمد» برشمردن صفات و اعمال نیک مؤمنان، صفات و اعمال خبیث و زشت کافران و مقایسه عاقبت کار و نتایج اعمال هر دو گروه در قیامت و مسئله جهاد و جنگ با دشمنان اسلام است. دلیل پرداختن به موضوع جنگ در بیشتر آیات این سوره را به دلیل همزمانی نزول آن با جنگ احد (دومین جنگ میان مسلمانان و مشترکان بود که باعث شکست مسلمانان شد) دانسته‌اند.

محتوای این سوره را می‌توان در موارد ذیل خلاصه كرد:

ایمان و كفر و مقایسه حال مؤمنان و كافران در این جهان و جهان دیگر، جهاد با دشمنان و دستور درباره وضعیت اسیران جنگی، شرح حال منافقان كه در زمان نزول این آیات، در مدینه فعالیت‌های تخریبی داشتند، توصیه به گردش در زمین و بررسی سرنوشت اقوام پیشین برای درس عبرت، مسئلۀ آزمایش الهی به تناسب مسئله جنگ و انفاق.

از جمله مباحثی که در این سوره آمده سخن از «حبط» یا «احباط» است. به این معنا که اعمال ناروا، کارنامه اعمال نیک را تباه می‌کند. چهار حکم مهم فقهی و نظامی درباره اسیران جنگی، تباه و بی‌ارزش شدن اعمال کافرانی که سدکننده راه خدا هستند، دلداری به رسول خدا(ص) در مورد خروج از مکه و وعده بازگشت با شکوه به مکه و تشویق به انفاق و دوری از بخل و خساست از دیگر موضوعات این سوره است.

فضیلت سوره

در روایتی از پیامبر خاتم(ص) آمده است: هر کس سوره محمد را تلاوت کند، از شراب پاک بهشتی خواهد نوشید. در روایتی دیگر نیز آمده است که این سوره برای شناخت هرچه بهتر خاندان پیامبر و دشمنان این خاندان بسیار قابل توجه است.

تفسیر سوره

تقابل کافران و مؤمنان در سوره

این سوره بررسی دقیقی از کفر و ایمان داشته و با تطبیق و کنار هم قرار دادن این الفاظ مراد الهی در نمایان‌ کردن حق و درستی محقق می‌شود.

واژه کفر که در این سوره آمده است، در لغت به معنای پوشاندن بوده و هرچیزی که این خاصیت را دارا باشد به کفر تعبییر می‌شود. برای مثال چون شب همه چیز را از چشم انسان می‌پوشاند به لیلةالکافره مشهور شده است و کفر به کار رفته در این آیه به دلیل پوشاندن حقایق آفرینش است که افراد کافر مرتکب آن می‌شوند.

در این زمینه سه تقسیم‌بندی‌ از کفر وجود دارد و سه بخش کفر در حقیقت، طاعت و کفر در نعمت بخش‌های این تقسیم هستند. کفر در حقیقت نیز به سه بخش کفر به ذات حق، کفر به معاد و بازگشت انسان و کفر به فرستادگان الهی تقسیم می‌شود که انسان کافر در وجود خود به آن‌ها می‌رسد.

کفر در طاعت به لحاظ عملکرد انسان است، اگرچه فرد در زبان خود را موحد بداند، ولی کسانی که نشانه‌های توحید در رفتار و عمل آن‌ها مشاهده ‌نمی‌شود، نه نتها در مسیر توحید نیستند، بلکه مصداقی برای کفر در طاعت خداوند خواهند بود. نوع دیگری از کفر وجود دارد که انسان از روی علم و آگاهی به مقابله با خداوند و انکار ذات الهی می‌پردازد. همچنین نوع دیگر کفر برخاسته از جهل و ناآگاهی است که به کفر استضعافی مشهور است و با نوع اول که کفر انکاری نامیده می‌شود، متفاوت است.

راه شناخت منافقان در جامعه

در آيه ۳۰ سوره مباركه «محمد(ص)» آمده است: «وَلَوْ نَشَاء لَأَرَیْنَاكَهُمْ فَلَعَرَفْتَهُم بِسِيمَاهُمْ وَلَتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْلِ وَاللَّهُ یَعْلَمُ أَعْمَالَكُمْ»،«و اگر ما بخواهيم آنها را به تو نشان می‏دهيم تا آنها را با قيافه‏هايشان بشناسی، هر چند می‏توانی از طرز سخنانشان آنها را بشناسی، و خداوند اعمال شما را می‏داند».

ممكن نيست انسان چيزی را در دل داشته و بتواند برای مدت طولانی آن را چنان پنهان كند كه حتی در كنايات و اشارات و لحن كلام او ظاهر نشود. در حديثی از اميرالمؤمنين علی(ع) آمده است: «كسی چيزی را پنهان نمی‌كند مگر اينكه در سخنانی كه از دهانش می‌پرد و در چهره‌اش آشكار می‌شود».

تأکید بر صله ارحام

يكی از سنت‌های شايسته، كه در اسلام بسيار مورد توجه است صله ارحام و ديد و بازديد اقوام و آشنايان است كه در آيه ۲۲ سوره «محمد» به آن تأكيد شده‌است. آیه 22 این سوره می‌فرماید: «فَهَلْ عَسَيْتُمْ إِن تَوَلَّيْتُمْ أَن تُفْسِدُواْ فىِ الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُواْ أَرْحَامَكُمْ». «پس [اى منافقان] آيا اميد بستيد كه چون [از خدا] برگشتيد [يا سرپرست مردم شديد] در [روى] زمين فساد كنيد و خويشاونديهاى خود را از هم بگسليد»؟!

آنچه از آيات و روايات استفاده می‏شود، اين است كه ‏صله ارحام واجب است و قطع آن از گناهان بزرگ شمرده می‏شود. قرآن در ادامه این آیه، قاطع رحم را ملعون و از رحمت الهی دورشمرده است.

زیبایی‌های لفظی در سوره محمد (ص)

سوره محمد(ص) با اینکه چهار صفحه بوده و ۳۸ آیه دارد، همه آیات آن به ضمیر ختم می‌شود. مشابه این سوره در قرآن، دو سوره زلزال و شمس هستند که همه آیات آن‌ها هم بدین صورت است.

منابع

ایکنا

ویکی شیعه