چشم زخم

چشم زخم؛ تأثیر نامطلوب نگاه بر اشیاء و افراد. از باورهای قدیمی که در اسلام هم تأیید شده است اثرات نامطلوب نگاه برخی انسان‌ها بر روی افراد و اشیاء است که اصطلاحا در فارسی به آن «چشم زخم» گفته می‌شود. آیات 51 سوه قلم و 67 سوره یوسف را دلیلی بر تأیید چشم زخم دانسته‌اند. در روایات راه‌هایی برای دفع چشم زخم بیان شده است اما متأسفانه امروزه شاهد افراط گرایی‌هایی در این زمینه هستیم که پایه دینی ندارند.

تعریف

چشم زخم عبارت است از آسیبی که تصور می ‌شود از نگاه حسود، بدخواه یا حتی ستایشگر به کسی یا چیزی می‌رسد. کسی را که گمان می‌رود چشمش چنین تأثیری دارد بد چشم، چشم شور، نظر زن، نظر رسان و امثال آن تعبیر می‌کنند. در عربی نیز در مورد چشم زدن اصطلاحات العین، الإصابة بالعین، العین اللامه، عین الکمال، الازلاق بالأبصار و ... را به کار می‌برند. تاریخچه

اعتقاد به چشم زخم از قدیم الایام نه تنها در ایران بلکه در فرهنگ‌ های مختلف و از زمان‌های دور حتی در یونان باستان وجود داشته است و معمولاً برای دفع آن از تعویذ، حرز، دعا و مانند آن استفاده می‌ شده.

چشم زخم و علوم جدید

بسیاری از دانشمندان امروز معتقدند در بعضی از چشم‌ها نیروی مغناطیسی خاصی نهفته شده که کارایی زیادی دارد، حتی با تمرین و ممارست می‌ توان آن را پرورش داد و خواب مغناطیسی از طریق همین نیروی مغناطیسی چشم‌ها است. به طور کلی در دنیایی که اشعه لیزر که شعاعی نامرئی است می‎تواند کاری کند که از هیچ سلاح مخربی ساخته نیست پذیرش وجود نیرویی در بعضی از چشم‌ها که از طریق امواج مخصوص در طرف مقابل اثر بگذارد چیز عجیبی نخواهد بود.

چشم زخم در قرآن

دو آیه در قرآن را مرتبط با مسئله چشم زخم دانسته‌اند:

1. «وَ إِنْ‏ يَكادُ الَّذينَ كَفَرُوا لَيُزْلِقُونَكَ بِأَبْصارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّكْرَ وَ يَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُون؛ و آنان كه كافر شدند، چون قرآن را شنيدند چيزى نمانده بود كه تو را چشم بزنند، و مى‏گفتند: «او واقعاً ديوانه‏اى است»‏ (قلم/ 51). درباره شأن نزول این آیه گفته شده است در صدر اسلام، قبیله بنی اسد به بد چشمی مشهور بودند و چشمشان اثرات به خصوصی در اشیاء می‌نهاد. بنابراین تصمیم گرفتند که با چشم خویش به پیامبر(ص) صدمه و زیان برسانند و در نتیجه این آیه نازل شد. علامه طباطبایی در المیزان ذیل این آیه می‌گوید:«دلیلی ندارد چشم زخم را انکار کنیم و بگوییم عقیده‌ای خرافی است». عموم مردم از این آیه برای رفع چشم زخم نیز بهره می-برند. شهید مطهری درباره خاصیت ضد چشم زخم این آیه نگاه تردید آمیزی دارد و می‌گوید: «ما تا حالا به مدرکی (حدیثی، جمله‌ای) برخورد نکرده‌ایم که دلالت کند و بگوید از این آیه برای چشم‌زخم استفاده کنید. این‌که چشم‌زخم حقیقت است یا نه، یک مسأله است (فرضاً حقیقت است ولو در بعضی افراد) و این‌که این آیه برای دفع چشم‌زخم باشد مسأله دیگری است، چیزی که از طرف پیغمبر (ص) یا ائمه (ع) به ما نرسیده باشد، نباید از خود بتراشیم».

2. وَ قَالَ يَا بَنِيَّ لاَ تَدْخُلُوا مِنْ بَابٍ وَاحِدٍ وَ ادْخُلُوا مِنْ أَبْوَابٍ مُتَفَرِّقَةٍ وَ مَا أُغْنِي عَنْکُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَيْ‌ءٍ إِنِ الْحُکْمُ إِلاَّ لِلَّهِ عَلَيْهِ تَوَکَّلْتُ وَ عَلَيْهِ فَلْيَتَوَکَّلِ الْمُتَوَکِّلُونَ‌؛ و گفت: «اى پسران من، [همه‏] از يك دروازه [به شهر] درنياييد، بلكه از دروازه‏هاى مختلف وارد شويد، و من [با اين سفارش،] چيزى از [قضاى‏] خدا را از شما دور نمى‏توانم داشت. فرمان جز براى خدا نيست. بر او توكل كردم، و توكل كنندگان بايد بر او توكل كنند.» (یوسف/ 67). درباره این آیه گفته‌اند حضرت یعقوب (ع) برای اینکه به فرزندانش رشک نبرند و چشم زخم نخورند، به آنها گفت:«ای فرزندانم! از یک در داخل نشوید و از درهای گوناگون وارد شوید».

چشم زخم در روایات و راه مقابله با آن

در روایات نیز باور به چشم زخم تأیید شده و راه‌هایی برای مقابله با آن بیان گشته است. امیرالمؤمنین(ع) در روایتی می‌فرماید:«چشم زخم حق است و توسل به دعا برای دفع آن نیز حق است». پیامبر(ص) نیز می‌فرمایند:«چشم زخم حقیقت دارد، تا آنجا که قله کوه را فرود آورد». از امام صادق(ع) روایت شده که:«چشم زخم حق بوده و گاهی ممکن است باعث مرگ شود. بسیاری از مردگان به خاطر چشم زخم شور چشم‌ها به دیار قبر رفتند». همچنین از امام صادق(ع) روایت شده است که: «هر گاه بخواهید با هیئتی آراسته و چشمگیر از خانه بیرون روید، معوذتین(سوره‌های فلق و ناس) را بخوانید تا چشمی در شما اثر نکند». در روایات آمده که پیامبر(ص) برای رفع چشم زخم برای امام حسن (ع) و امام حسین (ع) دعایی نوشتند و فرمودند که حضرت ابراهیم (ع) برای حضرت اسماعیل (ع) نیز همین تعویذ برای دفع شر چشم را نوشت. در حدیث دیگر از امام صادق(ع) روایت شده است: اگر کسی از شما چیزی از برادرش او را متعجب ساخت سه بار بگویید: ماشاء‌الله لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم. در برخی روایات گفته می‌شود که تکبیر بگویید تا تأثیر چشم زخم از بین برود.

افراط گرایی در باور به چشم زخم

متأسفانه زیاده‌گویی ها و افراط گرایی ‌های بسیاری درباره این مسئله انجام شده است. در بین توده مردم برخی از این مباحث با خرافات عجین و موجب شده برخی اصل آن را هم انکار کنند. اسفند دود کردن و استفاده از مهره‌های آبی برای دور کردن چشم زخم مبنای روایی ندارد و موضوعاتی هستند که توسط مردم به بحث اضافه شده است. همان‌طور که در احادیث و روایات آمده اصل تأثیر دعا برای دفع چشم زخم قابل انکار نیست، اما ایجاد فرصتی برای انسان‌های فرصت طلب در جهت نوشتن دعا و ادعای دعانویسی به هیچ وجه قابل قبول نیست و میدان دادن به این افراد گناه نیز محسوب می‌شود. شهید مطهری درباره این افراط گری‌ها می‌گوید: «چشم‌زخم اگر هم حقیقت باشد، به این معنای رایج امروز در میان ما، مخصوصاً در میان طبقه نسوان که فکر می‌کنند همه مردم چشمشان شور است، قطعا نیست. همان کفار جاهلیت هم به چنین چیزی قائل نبودند، بلکه معتقد بودند که یک نفر وجود دارد و احیاناً در یک شهر ممکن است یک نفر یا دو نفر وجود داشته باشند که چنین خاصیتی در نگاه و نظر آن‌ها باشد، پس قطعا به این شکل که همه مردم دارای چشم شور هستند و به همه مردم به اصطلاح نظر می‌کنند، نیست».

منبع

ایکنا