عین (ریشه)
ریشه «عین» (ˁYN)؛ چشم. چشمه. این ریشه 40 بار در معنای چشم و 25 بار در معنای چشمه در قرآن کریم به‌کار رفته است.
معنای لغوی
عين: چشم. چشمه. مثل وَ كَتَبْنا عَلَيْهِمْ فِيها أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَيْنَ بِالْعَيْنِ مائده: 45. كه بمعنى چشم است و مثل فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَيْناً بقره: 60. كه بمعنى چشمه است.
با مراجعه بقرآن خواهيم ديد كه جمع عين بمعنى چشم اعين است مثل وَ لَهُمْ أَعْيُنٌ لا يُبْصِرُونَ بِها اعراف: 179. و جمع عين بمعنى چشمه عيون. مثل إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَ عُيُونٍ حجر: 45.
عين: (بكسر اول) جمع عيناء و آن مؤنّث اعين است بمعنى درشت چشم. وَ زَوَّجْناهُمْ بِحُورٍ عِينٍ دخان: 54. زنان سيمين تن و درشت چشم را بآنها تزويج كردهايم.
اهل لغت اعين را هم درشت چشم و هم مذكّر گاو وحشى و عيناء را زن درشت چشم و هم مؤنّث گاو وحشى گفتهاند (قاموس قرآن، ج5، ص85).
ساخت‌های صرفی در قرآن
معنای چشم
عَین1 (اسم): 36 بار
عِین (اسم. جمع عَیناء) : 4 بار
معنای چشمه
عَین (اسم) : 21 بار
مَعین (= من عین): 4 بار
ریشه‌شناسی
| زبان | لفظ | لفظ با آوانویسی عربی | معنای انگلیسی | معنای فارسی | توضیح | منبع |
| قرآن | عَین1 | عَین1 | عَین1 | عين: چشم، چشمه | قاموس قرآن، ج5، ص: 84 | |
| آفروآسیایی | *ʕayVn- | عین | eye | چشم | ||
| سامی | *ʕayn- | عین | eye | چشم | ||
| اکدی | īnu (OAKK, ASS ēnu) OAkk on | ِنُ
ُن |
[CAD i 153], [AHw 383] | |||
| ابلایی | a-na-a /ʕaynay(a)/ (dual) | َ-نَ-َ /عَینَی(َ)/ (مثنی) | [Kr 27; Fr 155; Bl E No. 9] | |||
| اگاریتی | ʕn | عن | 'see' | 'دیدن' | [DLU 82], /ʕēnu/ [Huehner 159]; ʕn | |
| کنعانی | AMARNA h_e-na-ya (dual, 1 pl. suff.) | ه-ِ نَ-یَ (مثنی) | [HJ 839] | |||
| فنیقی | ʕn, ʕyn | عن\ عین (َلسُ | 'sight') | بینایی | [T 252] | |
| عبری | ʕayin | عَیِن | [KB 817] | |||
| آرامی بایبل | suff. ʕēn-, pl. ʕaynīn | عِن-\ عَینِن | [KB deutsch 1107] | |||
| آرامی یهودی | ʕayin (ʕēnā, ʕaynā) | عَیِن (عِنَ\ عَینَ) | [Ja 1071]; constr. ʕayn-, det. ʕaynā, pl. ʕaynīn [Sok 403] | |||
| سریانی | ʕaynā | عَینَ | [Brock 522] | |||
| آرامی جدید | MAL ʕaina | عَِنَ | 'spring, source' | "چشمه، منبع" | [Berg 4], TUR ʕaino[R Ṭūrōyo 113] MLH ʕayno | |
| مندایی | aina (abs., constr. ʕin) | َِنَ (عِن) | [DM 15, 348] | |||
| عربی جنوبی | SAB ʕyn | عین | [SD 23]. | |||
| گعز | ʕayn | عَین | ||||
| مهری | ʔāyn | ءَین | [JM 38] | |||
| جبالی | ʕíhn | عِهن | [JJ 20] | |||
| سقطری | ʕain | عَِن | [LS 308], [SSL LS 1453] | |||
| عربی | ʕayn- | عَین- | [BK 2 425] |