اختلاس: تفاوت میان نسخه‌ها

اختلاس در لغت به معنای استلاب (سلب کردن) آمده است. ابن منظور می‏نویسد: « خلست الشیی: اذا استبلته».<ref>. لسان العرب، ج6: ص 65.</ref> جمله « اختلاس کردم شی‏ء را » درهنگامی گفته می‏شود که آن شی را سلب کرده باشیم.

در دو حوزه فقه، حقوق از اختلاس صحبت شده است.  

اختلاس در فقه

با وجود آنکه لغت نویسان، اختلاس و استلاب را یکی دانسته اند اما در متون فقهی نمی‏توان قاطعانه قول به ترادف میان این دو واژه داد زیرا تعاریف فقها از این دو واژه یکسان نیست. برای نمونه ابن ادریس در کتاب «سرایر»<ref>. السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی، ج 3: ص 512.</ref> شیخ طوسی در کتاب «نهایه»<ref>. سلسلة الینابیع الفقهیة ج 23: ص 102.</ref> و ابن براج در «مهذب»<ref>. سلسلة الینابیع الفقهیة ج 23: ص 171.</ref> اظهار داشته اند که مختلس کسی است که بدون به کاری گری اسلحه و بدون قهر، بلکه به صورت استلاب و اختلاس، مال را به طور آشکار در راه‏ها و جاده‏ها سلب می‏نماید. اما در طرف دیگر بعضی از فقها مستلب را در مقابل مختلس آورده‏اند. برای نمونه شهید ثانی معتقد است حد قطع دست که برای سارق بیان شده است برای مستلب -کسی که به طور آشکار مال را می‏گیرد و فرار می‏کند- و مختلس- کسی که به طور پنهان مال را می‏گیرد- جاری نمی شود.<ref>. مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج 15: ص 20</ref>  

همچنین اختلاس از جرائم مالی و غیرقابل گذشت است که رسیدگی آن در صلاحیت دادسرا و دادگاه عمومی می‌باشد. قانونگذار در اصل ۴۹ قانون اساسی، دولت را موظف کرده است تا ثروت‌های ناشی از اختلاس را گرفته و حسب مورد به بیت‌المال یا صاحب حق عودت دهد. در مواد ۶ و ۵ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس و کلاهبرداری که مصوب ۲۸/۶/۱۳۶۴ مجلس شورای اسلامی است، به تائید مجمع تشخیص مصلحت نظام هم رسیده است.

اصطلاح اختلاس مرز نزدیکی با خیانت در امانت و تصرف غیرقانونی دارد. تصرف غیرقانونی و خیانت در امانت از جرائمی است که شباهت بسیاری با جرم اختلاس دارند، برخلاف اختلاس، هرگاه مامور دولت، قصد تملک وجوه یا اموال دولتی را نداشته باشد، این عمل تصرف غیرقانونی است و مشمول ماده ۵۹۸ قانون مجازات اسلامی است. مرتکب جرم در اختلاس لزوماً باید مامور دولت باشد برخلاف خیانت در امانت. بنابراین وجه تمایز اختلاس با تصرف غیرقانونی عنصر معنوی آنها است که در اختلاس برداشت به قصد تملک وجود دارد اما در تصرف غیرقانونی قصد تملک وجود ندارد.  

قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء اختلاس و کلاهبرداری مصوب ۱۳۶۷/۹/۱۵ مجمع تشخیص مصلحت نظام به این جرم به شرح زیر اشاره کرده‌است:

‌ماده 5:هر یک از کارمندان ادارات و سازمانها و یا شوراها و یا شهرداریها و مؤسسات و شرکتهای دولتی و یا وابسته به دولت و یا نهادهای انقلابی ‌و دیوان محاسبات و مؤسساتی که به کمک مستمر دولت اداره می شوند و دارندگان پایه قضایی و به طور کلی قوای سه گانه و همچنین نیروهای مسلح‌ و مامورین به خدمات عمومی اعم از رسمی یا غیر رسمی وجوه یا مطالبات یا حواله‌ها یا سهام یا اسناد و اوراق بهادار و یا سایر اموال متعلق به هر یک‌ از سازمانها و مؤسسات فوق الذکر و یا اشخاص را که بر حسب وظیفه به آنها سپرده شده است بنفع خود یا دیگری برداشت و تصاحب نماید مختلس ‌محسوب و به ترتیب زیر مجازات خواهد شد. در صورتیکه میزان اختلاس تا ۵۰۰۰۰ ریال باشد مرتکب به 6 ماه تا 3 سال حبس و یا انفصال موقت و هر گاه بیش از این مبلغ باشد به 2 تا 10 سال حبس و یا انفصال دایم از خدمات دولتی و در هر مورد علاوه بر رد وجه یا مال ‌مورد اختلاس به جزای نقدی معادل دو برابر آن محکوم می‌شود.

تبصره 1 - در صورت اتلاف عمدی مرتکب علاوه بر ضمان به مجازات اختلاس محکوم می‌شود.

معادل اختلاس در قرآن

از نظر برخی از محققان، واژه «سحت» در آیه «وَتَرَى كَثِيرًا مِّنْهُمْ يُسَارِعُونَ فِي الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَأَكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ ﴿62﴾ لَوْلاَ يَنْهَاهُمُ الرَّبَّانِيُّونَ وَالأَحْبَارُ عَن قَوْلِهِمُ الإِثْمَ وَأَكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا كَانُواْ يَصْنَعُونَ ﴿63﴾<ref>. و بسيارى از آنان را مى‌بينى كه در گناه و تعدّى و حرامخوارى خود شتاب مى‌كنند. واقعاً چه اعمال بدى انجام مى‌دادند(62) چرا الهيّون و دانشمندان، آنان را از گفتار گناه‌[آلود] و حرامخوارگى‌شان باز نمى‌دارند؟ راستى چه بد است آنچه انجام مى‌دادند(63)</ref> می تواند مفهومی وسیع باشد که مجموعه ای از فعالیت های اقتصادی حرام، از جمله اختلاس را در بر بگیرد.<ref>[https://shahrekord.iqna.ir/fa/news/3519783/%D9%85%D8%B5%D8%AF%D8%A7%D9%82-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%B2-%D8%B3%D8%AD%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D8%B3-%D9%88%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D8%AC%D9%88%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA . مصداق بارز «سحت» در جامعه امروز اختلاس، وام‌های کلان و حقوق‌های نجومی است

]</ref>

بر اساس آموزه های قرآن، اختلاس ریشه در ضعف ایمان به خدا<ref>[https://qom.iqna.ir/fa/news/3799301/%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D9%87-%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D8%B3-%D9%88-%D8%A7%D8%AD%D8%AA%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%B4%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%85%D8%B3%D8%A6%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D9%84-98-%D9%BE%D8%B1%D8%AA%D9%84%D8%A7%D8%B4%E2%80%8E%D8%AA%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B4%D9%86%D8%AF . ریشه اختلاس و احتکار، فراموشی معاد است/ مسئولان در سال ۹۸ پرتلاش‎تر باشند.]</ref> و همچنین باور ضعیف به قیامت دارد. <ref>[https://iqna.ir/fa/news/3873731/%D9%81%D8%B3%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D8%B3-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1-%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D9%81-%D8%A8%D9%87-%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%AA-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF . فساد و اختلاس در جامعه ریشه در باور ضعیف به قیامت دارد.]</ref>

بر اساس آیه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِنَّ كَثِيرًا مِّنَ الأَحْبَارِ وَالرُّهْبَانِ لَيَأْكُلُونَ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَيَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللّهِ وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلاَ يُنفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللّهِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِيمٍ ﴿34﴾ يَوْمَ يُحْمَى عَلَيْهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَى بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَذَا مَا كَنَزْتُمْ لأَنفُسِكُمْ فَذُوقُواْ مَا كُنتُمْ تَكْنِزُونَ ﴿35﴾»<ref>. اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، بسيارى از دانشمندان يهود و راهبان، اموال مردم را به ناروا مى‌خورند، و [آنان را] از راه خدا باز مى‌دارند، و كسانى كه زر و سيم را گنجينه مى‌كنند و آن را در راه خدا هزينه نمى‌كنند، ايشان را از عذابى دردناك خبر ده(34)؛ روزى كه آن [گنجينه‌]ها را در آتش دوزخ بگدازند، و پيشانى و پهلو و پشت آنان را با آنها داغ كنند [و گويند:] «اين است آنچه براى خود اندوختيد، پس [كيفر] آنچه را مى‌اندوختيد بچشيد.»(35)</ref>، و با توجه به ضمیری که تعبیر ﴿یَوْمَ یُحْمَی﴾ بدان باز می گردد می توان فهمید که اختلاس گران از طریق همان پول هایی که گرد آورده اند- ونه هیزم، فولاد گداخته و یا سایر اسباب عذاب الهی- عذاب خواهند شد.  

به تعبیر دقیق تر، روی سخن در آیه 35 سوره مبارکه توبه به کسانی است که طلا و نقره انبان می کنند.<ref>. ﴿...وَ الَّذِینَ یَكْنزِونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ....﴾(التوبه/34)</ref> از این رو ﴿یُحْمَی﴾ نیز به همان ذهب و فضه برمی‌گردد و این یعنی خداوند متعال از جای دیگر سکه و آهن برای عذاب اختلاس گران نمی آورد بلکه همان نقره و طلای اختلاسی داغ می‌شود و به پیشانی اینها مالیده می شود تا غم و اندوهشان بیشتر بشود.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3864905/%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%D8%A3%DA%A9%DB%8C%D8%AF-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D8%B1-%D8%AF%D8%A7%D8%BA-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88-%D9%88-%D9%BE%D8%B4%D8%AA-%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D8%B3%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86 . اسرار تأکید قرآن بر داغ کردن پیشانی، پهلو و پشت اختلاس‌گران

]</ref>

خبرگزاری ایکنا

[https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D8%B3 ویکی پدیا]

[https://wikijoo.ir/index.php?title=%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D8%B3 ویکیجو]

[https://fa.wikifeqh.ir/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D8%B3_(%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%AC%D8%B2%D8%A7) ویکی فقه]

[http://wiki.isca.ac.ir/wiki/index.php/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D8%B3_(_%D9%81%D9%82%D9%87_) دانشنامه های علوم اسلامی](فقه)