شهر اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

در قرآن كريم واژه‌های «المدينه» ۱۴ بار، «بلد» ۱۴ بار و «بلاد» نيز ۵ بار آمده است و اين مسأله بيانگر اين است كه تا چه اندازه به جايگاه شهر در قرآن اشاره شده. سوگند خوردن خدا به «شهر» در قرآن نيز بيانگر توجه عميق قرآن و دين اسلام به شهر يعنی مهم‌ترين سلول تمدن امروزی است؛<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1745810/%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF-%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%B4%D8%AE%D8%B5%D8%A7%D8%AA-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA . وجود مساجد جامع از مشخصات شهر اسلامی است]</ref> بلد در اصل به قطعه‌ای از زمین گفته می‌شود اعم از اینکه آباد باشد و یا نباشد؛ مکانی محدود و معین که محل انس و اجتماع ساکنان آن است. بلد در قرآن گاهی به سرزمین غیرآباد و گاهی به شهر آباد گفته شده است. مکه دوره حضرت ابراهیم وقتی هنوز سرزمینی خشک و بی آب و علف بود بلد خطاب شد و در زمان پیامبر(ص) نیز بلد خطاب شد؛ این یعنی از نظر قرآن حضور شخصیت‌های مهم در یک منطقه است که آن را شایسته اطلاق واژه بلد می‌نماید. بدین روی با آنکه مکه شهری خشک و کم جمعیت بوده اما به سبب اهمیت فوق العاده‌اش بدان قسم خورده شده است همچنانکه وقتی مشرکان پیامبر را از مکه اخراج کردند، خداوند مکه را قریه نامید. همچنین در قرآن وقتی سخن از عذاب قومی به میان آید سرزمین آنان را قریه می‌نامد. اگر مردم شهری، صفات زشت اخلاقی مانند بخل داشته باشند با وجود جمعیت زیاد، قریه نامیده می‌شود. زمانی که حضرت محمد به مدینه هجرت کردند قرآن کریم از آن به عنوان مدینه نام برده است که در مفهوم مدینه اقامت، نظم و تدبیر و ... آمده است؛ پایتخت مصر در دوره فرعون و یوسف، شهر لوط و شهر اصحاب کهف و شهر حبیب نجار در سوره یاسین هم مدینه نامیده شده است. با توجه به آیه شریفه «لَقَدْ كَانَ لِسَبَإٍ فِي مَسْكَنِهِمْ آيَةٌ جَنَّتَانِ عَنْ يَمِينٍ وَشِمَالٍ كُلُوا مِنْ رِزْقِ رَبِّكُمْ وَاشْكُرُوا لَهُ بَلْدَةٌ طَيِّبَةٌ وَرَبٌّ غَفُورٌ؛ قطعاً براى [مردم‌] سبا در محل سكونتشان نشانه [رحمتى‌] بود: دو باغستان از راست و چپ [به آنان گفتيم:] از روزى پروردگارتان بخوريد و او را شكر كنيد. شهرى است خوش و خدايى آمرزنده» (سبأ/ 15) می‌توان ملاک‌هائی را برای شهر اسلامی تعریف کرد. در این آیه خداوند متعال می‌فرماید شهر خوب، شهری است که از لحاظ اقتصادی، بارور باشد، محیط زیست آن سرسبز باشد، همچنین معنویت و ارتباط با خدا در آن وجود داشته باشد و مردم شکرگزار نعمات باشند. علاوه بر آیه مذکور قرآن کریم دو بار به مکه قسم خورده است؛ که یکبار به علت بلد امین بودن و یکبار دیگر نیز به واسطه حضور پیامبر(ص) در آن است است. با الغای خصوصیت از این آیات می‌توان امن بودن را از ویژگی های شهر اسلامی برشمرد. <ref>[https://iqna.ir/fa/news/3539953/%D8%A8%D8%B1%D8%AC-%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF-%D8%A8%D8%A7-%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-5-%D9%88%DB%8C%DA%98%DA%AF%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86 . برج میلاد با نمادهای دینی بیگانه است/ ۵ ویژگی شهر اسلامی از منظر قرآن]</ref> اسلام، دينی «شهری» است <ref>[https://iqna.ir/fa/news/1597190/%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C-%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D9%88-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B1%D9%87 . شهر اسلامی، شهری ورای گنبد و مناره]</ref> و بر اساس آموزه‌های قرآن كريم شهر به عنوان محل آسايش انسان بايد عاری از هر نوع آلودگی و مزاحمت باشد.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1747872/%D8%AA%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%AF-%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88-%D9%85%D8%B4%D9%83%D9%84-%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%81%D9%82%D8%B7-%D9%8A%D9%83%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%83%D8%A7%D8%B1%D9%83%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA- . توليد الگو؛ مشكل اصلی شهرسازی اسلامی/ معماری، فقط يكی از كاركردهای شهر اسلامی است]</ref> همچنین شهر اسلامی، شهری پاك، خوش و زيباست كه بايد در آن به زندگی آرامش‌بخشی رسید؛ شهرها نشانگر فرهنگ، ادبيات و عادات و سنن است و ريشه در اعتقادات دارد و شهر نمی‌تواند از نظر اسلام رها باشد.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/2481690/%D9%86%D8%B8%D9%85-%D9%88-%D8%B2%D9%8A%D8%A8%D8%A7%D9%8A%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5%D9%8A%D8%A7%D8%AA-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%B2-%D9%8A%D9%83-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA- . نظم و زيبايی از خصوصيات بارز يك شهر اسلامی است]</ref>  

فضای معنوی زندگی انسان‌ها در شهر اسلامی با واژه‌هايی چون شهر مقدس، مدينه فاضله، و ...گويای اين حقيقت‌اند كه پيش‌تر از آن‌كه ايده‌ای به نام شهر اسلامی مطرح شود، هويت معنايی و معنوی فضای زيست انسان‌ها، بر كالبد و ساختار شهر تقدم داشته است. بنابراين در شهر اسلامی، فرم به تبع معنا تعريف می‌شود و كالبد، هويت خود را از محتوا اخذ می‌كند. قالب نيز در هنر اسلامی فرمی متناسب با شرافت محتوا دارد و بر خلاف برخی مكاتب هنری، كه گاهی اثر در مقابل معنا و نيز اخلاق قرار می‌گيرد و صورتی متضاد با غايت هنری می‌يابد در هنر معماری اسلامی فرم اثر، صورت مجسم معناست و نه مغاير با معنا. بنابراین هر شهر با توجه به هويت كالبدی و معنوی‌اش معنا می‌شود و نوع نگاه و انديشه‌های شهروندان يك شهر هم بر هويت آن شهر موثرند و هويت يك شهر در قالب مادی شهر و در ساختار آن، تجلی پيدا می‌كند. از اين‌رو هويت معنوی، هم در رفتارهای شهروندی و هم در چهره شهر نمود عينی دارد. در يك شهر اسلامی قبل از هر چيز رفتارها و اصول شهروندی بر اساس آموزه‌های اسلامی و سنت‌های پيامبر (ص)، از اسلامی بودن شهر حكايت می‌كنند.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1597190/%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C-%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D9%88-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B1%D9%87 . شهر اسلامی، شهری ورای گنبد و مناره]</ref> شهر اسلامی با دو ویژگی صفات فعل الهی و انسانی شناخته می‌‎شوند، که این شهر باید در درون خود وحدت، تعادل، زیبایی، هماهنگی، اندازه، سلسه مراتب، نظم و صفات فعل الهی را در کنار صفات انسانی نظیر عبودیت، تقوا، کرامت انسانی، تفکر، عبرت گیری، امنیت و هدایت و... داشته باشد.<ref>[https://isfahan.iqna.ir/fa/news/3548160/%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D8%A2%D9%82%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1 . شاخص‌های شهر اسلامی از زبان آقای شهردار]</ref> يكی از نكات مهم دیگر، اهميت ايدئولوژی اسلامی در ساختار بافت شهر اسلامی است. اصلی‌ترين و محوری‌ترين موضوع ساختار شهر اسلامی زندگی همراه با آرامش در جهت كمال و سعادت شهروندان است و مركزيت مسجد به عنوان كانون و هسته يك شهر اسلامی و ركن اساسی نظام اسلامی نقش مديريت مذهبی، اجتماعی و اقتصادی و همچنين رهبری جامعه را بر عهده دارد. مسئله بازار، ارگ حكومتی، محلات مسكونی ارتباط تنگاتنگ در مكان‌يابی ساختار شهر اسلامی دارد و جايگاه بازار مراتب خاص در ساختار شهر دارد.<ref>[https://hamedan.iqna.ir/fa/news/1980932/%D9%86%D8%B4%D8%B3%D8%AA-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D9%8A%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D8%AF . نشست «شهر اسلامی از ديدگاه قرآن» برگزار شد]</ref> در يك شهر اسلامی بر اساس دستورات قرآن كريم بايد شاهد راستگويی و درستكاری كه به اجرای موفق قانون هم تعبير می‌شوند، حفظ حرمت‌ها بخصوص درباره زنان، كودكان، سالمندان، عدم فساد و حاشيه‌نشينی، ضايع‌نشدن حقوق شهروندان خاص از جمله معلولان، بی‌احترامی نکردن به عقايد ديگران، ساخت عبادتگاه‌های ديگر اديان الهی در کنار ساخت مساجد باشكوه، شايسته‌سالاری، تكريم شهروندان و مهرپروری،<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1597190/%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C-%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D9%88-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B1%D9%87 . شهر اسلامی، شهری ورای گنبد و مناره]</ref> وجود مبلغ دینی و رهبر الهی، امنیت، معنویت، اقتصاد مناسب و محیط زیست مناسب،<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3539953/%D8%A8%D8%B1%D8%AC-%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF-%D8%A8%D8%A7-%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-5-%D9%88%DB%8C%DA%98%DA%AF%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86 . برج میلاد با نمادهای دینی بیگانه است/ ۵ ویژگی شهر اسلامی از منظر قرآن]</ref> محور بودن مردم و در خدمت بودن مديريت‌های دولتی برای مردم،<ref>[https://iqna.ir/fa/news/994220/-%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D9%84%D8%A7%D8%B2%D9%85%D9%87-%D9%8A%D9%83-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA- . تحولات فرهنگی لازمه يك شهر اسلامی است]</ref> شهری پاک و بدون آلایندگی،<ref>[https://qazvin.iqna.ir/fa/news/1373867/%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AF-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C-%D9%BE%D8%A7%DA%A9-%D9%88-%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D8%AF%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%D8%A2%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B4%D8%AF . شهر اسلامی باید شهری پاک و به‌دور از آلایندگی باشد]</ref> عاری از هر نوع آلودگی و مزاحمت،<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1745810/%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF-%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%B4%D8%AE%D8%B5%D8%A7%D8%AA-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA . وجود مساجد جامع از مشخصات شهر اسلامی است]</ref> ادای حق يتيم، خانواده بی‌سرپرست، توجه به ازدواج جوانان، اشتغال، مسكن،<ref>[https://khorasan.iqna.ir/fa/news/2552785/%D9%85%D8%B3%D8%A6%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D9%88-%D8%BA%D9%85-%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D8%B4%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%AA%D9%88%D8%AC%D9%87-%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF . مسئولان به شادی و غم ارزشی در شاخص‌های شهر اسلامی توجه کنند]</ref> تبلور عدالت اجتماعی،<ref>[https://isfahan.iqna.ir/fa/news/3506139/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%88-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D8%A8%D9%88%D8%AF%D9%86-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D8%AA-%D9%88-%D8%B5%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D8%A2%D9%86-%D9%84%D8%AD%D8%A7%D8%B8-%D8%B4%D9%88%D8%AF . اسلامی و قرآنی‌بودن شهر باید در سیرت و صورت آن لحاظ شود]</ref> عمران و آبادی، طبیعت و صفای طبیعی،<ref>[https://qazvin.iqna.ir/fa/news/3997380/%D8%A7%D9%84%D8%B2%D8%A7%D9%85%D8%A7%D8%AA-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B5%D9%88%D9%84-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B3%DA%A9%D9%86-%D9%88-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C . الزامات قانونی اصول شهر اسلامی در مسکن و شهرسازی]</ref> نظم و زيبايی،<ref>[https://iqna.ir/fa/news/2481690/%D9%86%D8%B8%D9%85-%D9%88-%D8%B2%D9%8A%D8%A8%D8%A7%D9%8A%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5%D9%8A%D8%A7%D8%AA-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%B2-%D9%8A%D9%83-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA- . نظم و زيبايی از خصوصيات بارز يك شهر اسلامی است]</ref> هويت ساكنان برگرفته از روح توحید،<ref>[https://qazvin.iqna.ir/fa/news/2582550/%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%88-%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%B3%D8%AA . شهر اسلامی برخاسته از فرهنگ و تمدن اسلام است]</ref> پیوند بین مراکز علمی، تجاری و مذهبی، توجه به نام‌گذاری معابر و میدان‌ها با توجه به مقتضیات فرهنگ اسلامی،<ref>[https://qazvin.iqna.ir/fa/news/3681813/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%87-%D9%88-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-3-%D8%B1%DA%A9%D9%86-%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C . مسجد، مدرسه و بازار ۳ رکن اصلی شهر اسلامی]</ref> باشیم. دارالعلم، دارالعباد، بلد امين و طيب، تعاون و ذكر خدا، خيرات، نوآوری و شكوفايی و پيشرفت از ديگر شاخصه های اين شهر است كه از نظر معنوی و كالبدی با يكديگر عجين شده اند. در شهر اسلامی هر فرد دارای حق و تكليفی است و بر اين اساس شهروندان بايد حق و حقوق يكديگر را شناخته و رعايت كنند و در اين شهر رعايت اصول شهروندی نيز يك ضرورت است. در شهر اسلامی هر فرد با توجه به مسئوليتی كه دارد موظف به ايفای نقش در جايگاه خود است و مديران و مسئولان نيز همپای آحاد جامعه و در كنار آن‌ها به ادای وظيفه می‌پردازند.<ref>[https://isfahan.iqna.ir/fa/news/2459352/%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%86%D9%88%DB%8C-%D9%88-%D9%83%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%87%D9%85-%D8%B9%D8%AC%D9%8A%D9%86-%D8%B4%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%D9%86%D8%AF . شاخصه‌های شهر اسلامی از نظر معنوی و كالبدی با هم عجين شده‌اند]</ref>