نظم اجتماعی
نظم اجتماعی؛ هماهنگی و ثبات در جامعه. نظم اجتماعی، به ثبات و آرامش اجتماعی و دوری از هرج و مرج، در سایۀ اجرای قوانین اطلاق می‌شود. در آموزه‌های اسلامی توصیه‌ها و قواعد متعددی برای ایجاد نظم و هماهنگی در جامعۀ انسانی و حرکت به سوی سعادت حقیقی وجود دارد، که مبتنی بر باور به معاد و تأکید بر رعایت ارزش‌های اخلاقی است.
تعریف
تعریف لغوی
نظم اجتماعی[۱] وضعیتی که نتیجۀ اجرای مجموعه‌ای از قوانینی است که انسجام و هماهنگی بین افراد جامعه را به‌دنبال دارد.[۲]
تعریف اصطلاحی
نظم اجتماعی دارای مفهومی وسیع است. این اصطلاح می‌تواند نمایانگر هماهنگی، تعادل و انسجام روابط اجتماعی باشد که افراد یک جامعه را از طریق سازوکارهای گوناگون اقتصادی، سیاسی و فرهنگی به سوی حیات جمعی مشترک و همراه با آرامش سوق می‌دهد.[۳] نظم به معنای ترتیب و نتیجۀ اصلی آن سامان گرفتن است. نظم اجتماعی به معنای اطاعت همۀ اعضای جامعه از هنجارها و ارزش‌هایی است که اساس جامعه را تشکیل می‌دهد.[۴]
جایگاه نظم اجتماعی در دین اسلام
در دین اسلام، وحی و آموزه‌های وحیانی دربردارندۀ نظم اجتماعی مطلوب و حقیقی هستند.[۵] مطابق با جهان‌شناسی توحیدی، اجتماع انسانی باید تابع قوانین مشخص و پویا باشد. این قوانین در مطالعات اسلامی تحت عنوان سنت‌های اجتماعی شناخته می‌شوند که روابط بین اعضای جامعه را تبیین و زمینه‌های ایجاد نظم اجتماعی پایدار را مشخص می‌کنند. قرآن به عنوان کتاب هدایت انسان‌ها نمونه‌هایی از این قوانین اجتماعی را بیان می‌کند و با ارائۀ نمونه‌هایی از سرگذشت جوامع بشری که نسبت به این قوانین بی‌تفاوت بودند، نتایج انحراف از قوانین اجتماعی را بیان می‌کند. در برخی از آیات قرآن[۶] خداوند برخی شروط و قواعدی که آسایش و نظم اجتماعی را درپی دارند، معرفی می‌کند. ازجملۀ این قوانین رفتاری قرآن، دعوت به صبر و تحمل دربرابر ناملایمات گوناگون و علاوه بر آن توصیه و دعوت جامعۀ پیرامون خود به صبر و پایداری دربرابر پیچیدگی‌های زندگی و فشارهای دشمنان، همچنین توصیه به حفظ و انسجام ارتباط اجتماعی در هنگام هجمه‌های گوناگون است. تقواپیشگی و پرهیزکاری نیز از عوامل مهمی است که جامعۀ انسانی را به سمت غایت مطلوب و انسجام و نظم پایدار هدایت می‌کند. هر جامعه‌ای که خواهان قرارگرفتن در مسیر پیشرفت و بالندگی است، باید قواعدی که نظم و انسجام روابط اجتماعی را دربردارند، رعایت کند. شیوۀ اسلام برای ایجاد نظم اجتماعی مبتنی بر رعایت ارزش‌های اخلاقی و قانون‌مندی جامعه است.[۷]
راهکارهای برقراری نظم اجتماعی در جامعۀ اسلامی
جامعه‌پذیری و کنترل اجتماعی دو عامل مهم در تثبیت نظم اجتماعی هستند. هنگامی که افراد، شیوۀ زندگی در جامعه را بیاموزند، آمادۀ جامعه‌پذیری می‌شوند. در این فرآیند، خانواده، محیط و نظام آموزشی نقش مهمی دارند. کنترل اجتماعی ابعاد و روش‌های اجرایی متعددی دارد. شیوۀ رسمی آن مربوط به وضع قوانین متعدد و عملکرد گروه‌ها و سازمان‌های مجری قانون است و در شکل غیر رسمی، با نظارت افراد جامعه بر عملکرد یکدیگر تحقق پیدا می‌کند.[۸] آموزۀ دینی نهی از منکر نیز یکی از راه‌های نظارت افراد جامعه بر رفتارهای یکدیگر و جلوگیری از مخدوش شدن نظم اجتماعی است.[۹] انتقال و حفظ ارزش‌ها در جامعه یکی از مهم‌ترین عوامل حفظ نظم اجتماعی است. در آموزه‌های دین اسلام نیز راهکارهای سودمندی برای انتقال ارزش‌های دینی وجود دارد. یادگیری، الگوبرداری، پیروی و همانندسازی از مهم‌ترین شیوه‌های انتقال ارزش‌ها هستند. در آیات قرآن و کلام معصومین، بر همانندسازی با الگوهای مرجع تأکید شده است.[۱۰]همانندسازی با الگوهای مرجع به این معنا است که انسان، ارزش‌ها، عقاید و عملکرد آن فرد یا گروه را به عنوان معیار برای خود درنظر بگیرد. برای همین، لازم است متصدیان امر تعلیم و تربیت در جامعۀ اسلامی، افراد مناسبی را به عنوان الگو و نمونه به نوجوانان و جوانان معرفی کنند. پرهیزکاری، نظم، عدالت و حسن خلق از معیارهای اخلاقی هستند که الگوبرداری و ترویج آنها در جامعه به ایجاد نظم اجتماعی کمک می‌کند.[۱۱] با تحلیل سخنان امام علی (ع) در نهج‌البلاغه، می‌توان به عوامل متعددی که در ایجاد نظم اجتماعی در جامعۀ اسلامی مؤثر هستند دست یافت. ازجملۀ این عوامل می‌توان به رعایت حقوق اجتماعی، پیروی از آموزه‌های قرآنی، اطاعت از پیامبر، امام و رهبر جامعۀ اسلامی و رعایت ارزش‌های اخلاقی اشاره کرد. به عقیدۀ امیرالمؤمنین، اگر اخلاق و ارزش‌های اخلاقی در یک جامعه رعایت نشوند و ضدّ ارزش‌ها رواج پیدا کنند، نظم اجتماعی نیز ازبین می‌رود.[۱۲]
منابع
ایکنا
دانشنامۀ آزاد فارسی
دانشنامۀ پژوهه
دانشنامۀ حوزه
ارجاعات
- ↑ . Social order.
- ↑ . فرهنگستان زبان و ادب، ذیل واژه، وب‌سایت دانشنامه آزاد فارسی.
- ↑ . فرهنگ جامعه‌شناسی، ص354.
- ↑ . مناظره دانشجویان درباره «نظم اجتماعی و تثبیت آن با ابزار زور».
- ↑ . آموزه‌های وحيانی اسلام آورنده‌ی نظم سياسی و اجتماعی مطلوب است.
- ↑ . یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُون؛ «اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، صبر كنيد و ايستادگى ورزيد و مرزها را نگهبانى كنيد و از خدا پروا نماييد، اميد است كه رستگار شويد.» (آل عمران/200).
- ↑ . شرط استمرار حیات جامعه پساانقلاب؛ نظم اجتماعی پیش شرط جامعه آرام و متحد است.
- ↑ . مناظره دانشجویان درباره «نظم اجتماعی و تثبیت آن با ابزار زور».
- ↑ . نظم اجتماعی بر اساس نهی از منكر پايه‌گذاری شده است.
- ↑ . لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا؛ «قطعاً براى شما در [اقتدا به] رسول خدا سرمشقى نيكوست: براى آن كس كه به خدا و روز بازپسين اميد دارد و خدا را فراوان ياد مى‌كند. »(احزاب/۲۱).
- ↑ . دیدگاه قرآن درباره شیوه‌های انتقال ارزش‌های اجتماعی.
- ↑ . نهج‌البلاغه، خطبۀ216؛ حکمت252؛ بحارالانوار، ج 8: ص399، ج16: ص284؛ الامامه و السیاسه، ج1: ص151؛ الغارات، ج2: ص488.