موزه قرآن و کتابت تبریز

موزه قرآن و کتابت تبریز؛ موزه ای حاوی آثار قرآنی و خطاطی، واقع در مسجد صاحب الامر شهر تبریز.

نمای بیرونی موزه قرآن و کتابت تبریز

معرفی بنای موزه

بنای این موزه در مسجد شاه تهماسب صفوی معروف به مسجد صاحب الامر در شرق میدان صاحب آباد در قلب شهر تبریز در کنار مهران رود قرار دارد. این بنای تاریخی یک گنبد و دو مناره بلند دارد و در ابتدا مسجد ویژه شاه تهماسب اول صفوی بود که در سال 1045 ه.ق به وسیله سپاهیان سلطان مراد چهارم- امپراطور عثمانی- تخریب شد.

کاتب چلبی در کتاب جهان نما ضمن بحث از تبریز می نویسد «در قسمت شرقی میدان صاحب آباد متصل به جامع سلطان حسن، مسجد مزین دیگری وجود داشت که چون بنایش از شاه تهماسب بود عساکر عثمانی جابه جا خرابش کردند.»

از زمان شاه تهماسب تنها دو طاق مرمری نقش دار در مدخل های دهلیز و اندرون بقعه باقی مانده است. حجاری های زیبایی از نقوش گل و بوته، اسلیمی و ختایی از جمله تزئینات معماری این بنا ست. سنگ نبشته مرمرینی هم در کنار یکی از طاق های آن نصب شده است. در بالای طاق دیگر سوره «الجن» به خط علاء الدین خوشنویس معروف زمان شاه تهماسب صفوی آمده است.

نمای داخلی موزه قرآن

این مسجد پس از عقب نشینی عثمانیان در زمان شاه سلطان حسین صفوی توسط وزیر آذربایجان- میرزا محمد ابراهیم- بازسازی شد.

زلزله سال 1193 ه.ق که شهر تبریز را در هم کوبید و هزاران کشته بر جای نهاد، این بنای عظیم را نیز ویران ساخت.

در سال 1266 ه.ق، میرزا علی اکبر خان، مترجم کنسولگری روس که مرد ثروتمندی بود به آیینه بندی قسمتی از بقعه و دهلیز و تعمیرات آن اقدام کرد و صحن و مدرسه کنونی را احداث و موقوفاتی برای آن ها تعیین نمود، این صحن و مدرسه در بدو تاسیس «مدرسه اکبریه» نام داشت ولی بعدها «صحن صاحب الامر» خوانده شد.

معرفی موزه

قرآن منسوب به امام رضا مربوط به اوایل قرن سوم هجری

موزه قرآن و کتابت تبریز در سال 1380 در محل مسجد صاحب الامر تبریز افتتاح شده است. مجموعه نفیسی از نسخ قران مجید مربوط به ادوار مختلف تاریخ و قطعات زیبایی از آثار خوشنویسان بنام ایران به نمایش گذاشته شده است. از جمله نفايس قرآنی موجود در این موزه می‌توان به يک صفحه از قرآن کريم منسوب به دستخط مبارک حضرت امام رضا(ع) اشاره کرد که بر روی تکه‌ای از پوست نوشته شده است. علاوه بر اين نسخ خطی، انواع قلمدان‌هاي مقوايی مذهب دارای نقوش مينياتوری و روکش لاکی، همچنين انواع پلاک‌های فلزی منقوش به منقوش به ادعيه و اوراد، ظروف چينی، سفالی، برنجی مزين به آيات قرآنی و بسياری از آثار و تصاوير بزرگان دينی در اين موزه به نمايش در آمده‌اند.

همچنين آثاری از خوشنويسان بزرگ تبريزی مانند ملا عبدالباقی تبريزی استاد خط ثلث، ميرزا محمد شفيع تبريزی، ميرزا طاهر خوشنويس از اساتيد خط نسخ و آثاری از محمد حسين تبريزی، عليرضا عباسی، علا الدين بيک تبريزی، درويش عبدالمجيد، مير عماد حسنی و کتاب ذادالمعاد که به دست محمدحسين تبريزی تحرير شده را نيز در اين موزه می‌توان ديد.

از برجسته ترين آثار ديگر می‌توان به لباس قَسم منقوش به کل آيات قرآن اشاره کرد. این لباس را پزشکان در مراسم سوگند بر تن می‌کردند و قاضیان دادگاه پیش از قضاوت این جامه را می‌پوشیده‌اند. از دیگر آثار این موزه می توان به کوچکترين قرآن خطی مطلا، جام شفابخش و کتيبه سنگی ميخی اشاره کرد.

کوچکترین قرآن موزه قرآن تبریز به خط نسخ غبار

قرآن مجيد به خط نسخ غبار کوچکترين قرآن به اندازه cm۶ -cm ۴ با مرکب مشکی یکی دیگر از آثاری است که در این موزه نگهداری می شود. صفحه اول و دوم این قرآن مذهب و مطلا و بين آيات آن طلاکاری شده است؛ علاوه بر این تمام صفحات کادربندی به رنگ قرمز و طلايی کار شده و جلد آن لاکی و طلا و تذهيب دار است. در این قرآن، نشان جزء و حزب‌ها تذهيب و طلاکاری شده است و جلد آن نیز زمينه قرمز رنگ با گل و بوته طلايی است که به دست مسيح الطالقانی در سنه ۱۲۹۳ ه. ق تحرير شده است.

از بین ۲۲۰۰ اثر قرآنی در تبریز ۱۹۰ اثر در موزه قرآن در معرض نمایش گذاشته شده است و بقیه آثار در گنجینه موزه آذربایجان تبریز نگهداری می‌شود.

منابع

ایکنا

سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور (استان آذربایجان شرقی)