مطالعه تطبیقی قرآن و عهدین

مطالعه تطبیقی قرآن و عهدین؛ نوعی از پژوهش های بین الادیانی است که در آن مسائل و موضوعات مشترک میان قرآن و عهدین(تورات و انجیل) بحث و مورد مقایسه قرار می گیرند. این کار با اهداف مختلف انجام می شود و به طور معمول، این نوع مطالعات توسط مستشرقان و با انگیزه مغرضانه و با هدف تحریف پذیری قرآن انجام می گیرد؛ اما این مطالعات توسط اندیشمندان دیگر بویژه مسلمانان نیز با هدف تحریف ناپذیری قرآن انجام گرفته است. تحقیق در واژه های مشترک به طور عمده، از پژوهش واژگان مفرده و ریشه یابی آنها به روش زبان شناسی تاریخی و قومی و نیز بررسی محتوایی در مورد مضامین مشترک میان عهدین و قرآن در جرگه مطالعات تطبیقی میان قرآن و عهدین است. برخی از این موضوعات عبارتند از: بنی اسرائیل، جبرئیل، غلو، شخصیت پیامبران(ع)، حضرت عیسی(ع)، مشورت با زنان، زنان پیامبر، معاد، مهدویت، اخلاق، حکومت دینی، جهان، فرشتگان، آفرینش آدم، مصادیق احسان، تثلیث، شیطان.

مطالعه تطبیقی قرآن و عهدین

به نوعی از پژوهش گفته می شود که افراد با هدف بررسی مسائل مرتبط با قرآن و عهدین (تورات و انجیل) به واکاوی و ارزیابی می پردازند. درواقع، پژوهشگران در این ارزیابی در تلاش هستند تا مقایسه ای میان موضوعات مرتبط با قرآن و عهدین انجام شود و شباهت ها و تمایز های آن بررسی شود. تاکنون پژوهش های بسیاری انجام شده که هرکدام با اهداف متفاوتی به ثمر رسیده است. برخی از پژوهشگران همانند مستشرقان با هدف از بین بردن قرآن به عنوان یک کتاب الهی و تحریف پذیری آن به این مطالعات روی آوردند.

اما در اصل، کار مطالعه تطبیقی میان کتاب های ادیان الهی باید بدون قصد و نیت اغراض گونه باشد. از این رو، جستجوی ریشه‌های تمایز و شباهت میان موضوعات عهدینی و قرآنی باید به سمت و سوی اثبات تحریف ناپذیری قرآن و تحریف شدگی عهدین پیش برود تا فرصتی برای اثبات حقانیت اسلام باشد. بر این اساس، جستجوی شباهت‌ها و تفاوت‌ها، و آسیب‌شناسی و راهکارها می تواند یکی از رویکردهای مطالعه تطبیقی باشد.

طراحی نرم افزار قرآن و عهدین نیز می تواند یکی از کارهای مفید در عرصه مطالعات تطبیق قرآن و عهدین باشد نرم‌افزار قرآن و عهدین امکان یادداشت‌برداری، حاشیه‌نویسی ذیل آیات شریف قرآن و بخش‌های عهدین و همچنین قدرت جستجوی بالا در متون را برای پژوهش‌گران فراهم می کند و البته، اینگونه نسخه های نرم افزار قابلیت این را دارند که در آینده جدیدتر شوند و ترجمه‌های متنوع و چند زبانه را منتشر نمایند. چنانچه، نرم افزاری تحت این عنوان تولید شده است که شامل بخش‌هایی همچون قرآن کریم(متن عربی به همراه ترجمه فارسی ...)، عهد عتیق، مکتوبات مورخان، نبوئیم، عهد جدید، اعمال، رساله‌ها است.

ساختار عهد عتیق و عهد جدید

در بخش عهد عتیق ۳۹ کتاب در سه بخش موجود است که می‌توان به تورات موسی(شامل ۵ کتاب) همچون سفر پیدایش، سفر خروج، سفر لاویان،سفر اعداد، سفر تثنیه اشاره کرد.همچنین بخش مکتوبات مورخان شامل ۱۷ کتاب همچون کتاب یوشع ،کتاب داوران،کتاب روت،کتاب اول سموئیل، کتاب دوم سموئیل،کتاب اول پادشاهان، کتاب دوم پادشاهان، کتاب اول تواریخ،کتاب دوم تواریخ، کتاب عزرا، کتاب نحمیا، کتاب استر، کتاب ایوب،کتاب مزامیر داوود (زبور)،کتاب امثال سلیمان،کتاب جامعه سلیمان، کتاب غزل غزل‌های سلیمان است.

بخش نبوئیم شامل نوشته‌های پیامبران قبل از عیسی مسیح در ۱۷ کتاب همچون کتاب اشعیا ،کتاب ارمیا، کتاب مراثی ارمیا، کتاب حزقیال، کتاب دانیال، کتاب هوشع، کتاب یوئیل، کتاب عاموس، کتاب عوبدیا، کتاب یونا، کتاب میکاه، کتاب ناحوم، کتاب حبقوق، کتاب صفنیا، کتاب حجی، کتاب زکریا و کتاب ملاکی است . عهد جدید در چهار بخش «اناجیل ۴ گانه» همچون انجیل متی، انجیل مرقس، انجیل لوقا و انجیل یوحنا است.

کتاب اعمال رسولان، رساله‌ها (نامه‌ها) شامل نامه به رومیان، نامه اول به قرنتیان، نامه دوم به قرنتیان، نامه به غلاطیان، نامه به افسسیان، نامه به فیلیپیان، نامه به کولسیان، نامه اول به تسالونیکیان، نامه دوم به تسالونیکیان، نامه اول به تیموتاوس، نامه دوم به تیموتاوس، نامه به تیتوس، نامه به فیلمون نامه به عبرانیان، نامه یعقوب، نامه اول پطرس، نامه دوم پطرس، نامه یکم یوحنا، نامه دوم یوحنا، نامه سوم یوحنا و نامه یهودا و مکاشفه یوحنا نیز از بخش های مربوط به عهد جدید است.

روش های مطالعه تطبیقی قرآن و عهدین

یکی از روش های کارآمد در حوزه مطالعات تطبیقی پژوهش در مفردات و یا تحقیق در مورد ریشه واژگان مفرده قرآن است که با استفاده از زبان شناسی تاریخی و قومی و یا دیگر روش های زبان شناسی امکان پذیر است. در این مطالعات، بررسی واژگان مشترک میان قرآن و عهدین، ریشه یابی واژگان قرآن و دست یابی به ریشه اولیه کلمات از طریق مطالعه عهدین از جمله این اقدامات است. «معناشناسی «لغو» در زبان عربی قرآنی بر پایه روابط بینامتنی قرآن و عهدین» می تواند نمونه ای از این پژوهش ها باشد.

موضوعات قابل مطالعه در حوزه تطبیق قرآن و عهدین

آفرینش آدم

یکی از موضوعات مورد مطالعه قرآن و عهدین، ماجرای آفرینش انسان است. در ماجرای آفرینش انسان در قرآن، مسائلی همانند عدم سجده کردن شیطان به انسان، بشارت به ظهور پیامبر اکرم(ص)، مجموعه مکالمات میان خداوند و فرشتگان به هنگام خلقت انسان در عهدین نیامده است.موضوع دیگر «آدم ار ديدگاه قرآن و عهدين» است که عهدين و قرآن در آفرينش آدم و حوا علی‌رغم داشتن اشتراكات، دارای اختلاف اساسی است. به گفته عهدين آدم از خاك و شبيه خدا خلق شد و از ارواح الهی كه از قبل خلق شده و در عالم خاصی قرار داشتند، در وی دميده شد.

رویت خدا

موضوع دیگر رؤیت خداوند در قرآن و عهدین است. در این مورد، اقسام مشاهده در عهدین نیز همانند اقسام مشاهده در قرآن کریم است؛ ولی برای هر کدام شباهت‌ها و تفاوت‌هایی در مفهوم آنها در کتب مقدس نهفته است. همچنین، رؤیت الهی با چشم در عهدین به صورت متناقض مطرح شده، ولی در قرآن کریم رد شده است. مسئله مشاهده و رؤیت الهی در عهدین با توجه به تجسیم و تصور انسان انگارانه خدا وجود دارد و عامه یهودیان و مسیحیان بر رؤیت حق تعالی ادعا دارند.

از این رو، اعتقاد برخی از مسلمانان به امکان رؤیت الهی در قیامت متأثر از دیدگاه یهودیان و مسیحیان و مراجعه به منابع آنهاست. کتب آسمانی عهدین به گونه‌ای از ویژگی‌های خداوند سخن گفتند که برخی از آن حکایت از شباهت‌هایی بین خدا و انسان دارد. به اعتقاد برخی از اندیشوران یهودی این الفاظ و عبارت‌ها کاربرد استعاری و مجازی دارند. گاه می ‌توان وجوه اشتراکی بین برخی از نظرات مسلمانان با اعتقادات یهودیان و مسیحیان یافت که این خود می ‌تواند زمینه اشتراک بین برخی از اعتقادات برخی از فرقه اسلامی و ادیان یهودیت و مسیحیت را فراهم سازد.

کتب آسمانی عهدین به گونه‌ای از ویژگی‌های خداوند سخن گفتند که برخی از آن حکایت از شباهت‌هایی بین خدا و انسان دارد. به اعتقاد برخی از اندیشوران یهودی این الفاظ و عبارت‌ها کاربرد استعاری و مجازی دارند. گاه می ‌توان وجوه اشتراکی بین برخی از نظرات مسلمانان با اعتقادات یهودیان و مسیحیان یافت که این خود می ‌تواند زمینه اشتراک بین برخی از اعتقادات برخی از فرقه اسلامی و ادیان یهودیت و مسیحیت را فراهم سازد. در میان مسلمانان بسیارى از اندیشوران اهل سنت بر این باورند که خداوند اگر در این جهان دیده نشود در عالم قیامت دیده خواهد شد. در جایی رشیدرضا به نقل از احمدبن حنبل بیان کرده که وی به رؤیت خداوند در روز قیامت معتقد است و کسانی که مخالف این عقیده باشند را از حدود اسلام خارج دانسته است.

از ادله اشاعره و کرامیه از اهل سنت بر مساله رؤیت الهی آیه درخواست حضرت موسی است؛ گرچه تلقی مشترکی از چگونگی رؤیت خداوند ندارند ولی وجود چنین آیه‌ای سبب پافشاری آنها در مساله رؤیت الهی شده است. در مقابل، شیعه و معتزله بر رد نظریه تجسیم پرداخته‌اند.پاسخ منفي خداوند به درخواست حضرت موسي با عبارت «لن تراني» نيز ادعای رویت الهی را به طور کلی نفی مي‌كند. استفاده از كلمه «لن» كه مفيد نفي ابدي است، مي‌تواند رؤيت در قيامت را نيز مشمول حكم نفي قرار دهد. بر این اساس رؤيت خداوند به طورکلی غيرممكن است.

در انتهاي آيه نيز سخن توبه موسي و تسبيح تنزيه خداوند به ميان آمده و حضرت موسي خود را اولين مؤمن به عدم امكان رؤيت ظاهري خداوند معرفي مي‌كند. از نظر شیعه، بر اساس روایات، امکان رویت الهی فقط به صورت قلبی و شهودی است. رؤیت قلبی و شهود باطنی در آخرت، موضوعی است که علمای شیعه بر آن اتفاق نظر دارند. چنانکه نفی رؤیت با چشم سر مورد اتفاق آنان است. نظر شیعه و امامیه مشاهده خداوند با چشم توسط بندگان در این دنیا و در آخرت محال است و مفهوم نظر بندگان به خداوند، به معنی توقع و امید داشتن به محبت، عنایت، عفو و بخشش خداوند است.

مشاهده و رؤيت خداوند از راه شهود و قلب و به وسیله سیر در آفاق و انفس که آیات الهی است حاصل می‌شود. به نظر می‌رسد، این عقیده «امکان رؤیت خدا در قیامت» در برخی از متکلمان مسلمان متأثر از قوم یهود و نصاری و ورود برخی از اسرائیلیات در کتب تفسیر و حدیث است. چنانچه پس از ظهور اسلام، عرب برای شناخت مسائل مربوط به اسلام مراجعه به اهل کتاب را ترجیح می‌دادند.

قضایا مربوط به حضرت ابراهیم(ع)

موضوع دیگر، گزارش تطبيقی شخصیت حضرت ابراهیم(ع) در قرآن و عهدین است. درواقع، با رعايت ترتيب تاريخی از شخصيت حضرت ابراهيم(ع) در تورات ارائه می‌كند و بلافاصله و در هر مورد به سيمای كلی اين پيامبر در فرهنگ اسلامی می‌پردازد. در بحث از تورات، نقل مؤلف تنها از تورات (متن مقبول يهوديان و مسيحيان) است؛ اما در بحث اسلامی و قرآنی، علاوه بر نص قرآن كريم، به تفسير مفسران و گزارش مورخان مسلمان نيز می‌پردازد. يكی از موارد مهم اختلاف در تورات و قرآن كريم، مسئله قربانی كردن فرزند است كه تورات تصريح دارد كه قربانی، اسحاق بود؛ اما قرآن ذكری از نام قربانی به ميان نياورده است.

علاوه بر تفاوت نام و اختلاف مورخان و مفسران در اين مورد (از جمله ابن عربی كه به ذبيح بودن اسحاق باور دارد)، نكته قابل توجه اين است كه در تورات تصريح شده كه اسحاق از قرار ذبح خود بی‌اطلاع بوده و نيز گفته شده كه در هنگام ذبح، ابراهيم، اسحاق را می‌بندد كه نشان دهنده عدم رضايت اسحاق است، اما در نقل قرآن آمده است كه ذبيح، فرمان الهی را پذيرفت.

ششمين مورد تطبيق شده «داستان ابراهيم و پرندگان در تورات و قرآن» است. در هر دو كتاب، ابراهيم(ع) از خداوند نشانه‌ای درخواست می‌كند كه به وسيله آن به اطمينان قلبی دست يابد و در نقل هر دو كتاب آمده است كه از او خواسته شد پرندگانی را انتخاب و ذبح كند؛ اما تفاوت ماهوی كه ميان اين دو نقل وجود دارد در انگيزه ماجراست كه براساس نقل تورات، اطمينان خواستن ابراهيم، برای بخشيدن سرزمين موعود به ذريه و نسل اوست، اما بر اساس تبيين قرآن، ابراهيم(ع) می‌خواهد از زنده شدن مردگان در قيامت اطمينان حاصل كند. مسلماً ذبح پرندگان با درخواست ابراهيم درباره معاد سازگاری دارد؛ اما با نشانه بودن اين كنش، برای اعطای سرزمين موعود هيچ‌گونه تناسبی ندارد.هفتمين مورد بررسی شده، ديدار فرشتگان با ابراهيم و قوم لوط است.

اين حكايت، با تفاوت اندكی در هر دو متن ذكر شده جز آن‌كه بر اساس نقل تورات، فرشتگان، همسر لوط را برای نجات دادن از شهر بيرون بردند، اما وقتی بر «سدوم» و «عموره» عذاب نازل شد، همسر لوط به پشت سر خود نگاه كرد و به مجسمه‌ای از نمك تبديل شد، اما طبق بيان قرآن چون همسر لوط به او ايمان نياورده بود؛ بنابراين از جمله نجات يافتگان نبود و در نتيجه در شهر باقی ماند و به عذاب الهی گرفتار شد.نكته‌ای كه در ذيل همين مورد گفتنی است گزارش تورات از سرنوشت لوط و دخترانش است كه به گونه‌ای بيان شده كه نه تنها با ديانت و توحيد اين خانواده برگزيده (آن هم پس از پايان يافتن عذاب الهی) سازگار نيست، كه با اصول اوليه انسانی در تمام جوامع دينی و غيردينی و در طول تاريخ، تناسب و همخوانی ندارد.

هشتمين و آخرين موضوع مربوط به حضرت ابراهیم که قابلیت بررسی تطبیقی دارد امتيازهای شخصيت ابراهيم(ع) در قرآن است كه به عنوان نمونه‌ای از يك انسان كامل معرفی شده است. صفات برتر متعددی كه متن قرآن كريم برای اين پيام‌آور عظيم نقل می‌كند بدين قرار است: دعوت به توحيد و يكتاپرستی، سرد شدن آتش بر ابراهيم، ارائه ملكوت آسمان و زمين به ابراهيم، حنيف و مسلمان بودن ابراهيم، خليل و دوست ناميده شدن، ابراهيم و اوصافی چون صديق، مسلم، قانت (مطيع)، عبد و همچنين، به عنوان پيامبر و رسولی كه برگزيده الهی است و به او كتاب و حكمت داده شده است.

داستان حضرت ایوب(ع)

رنج ایوب یکی دیگر از موضوعات مشترک میان قرآن و عهدین است. بحث ایوب در کتاب مقدس، در سفر ایوب آمده که اختصاص به ایوب دارد و در مجموعه عهد عتیق قرار دارد. آنچه در این سفر آمده، با آنچه در قرآن آمده، بسیار متفاوت است. در فرهنگ اسلامی ایوب نماد صبر است، لذا صبر ایوب ضرب‌المثل شده است، اما در کتاب مقدس در بخش کتاب ایوب، بی‌صبری ایوب، پرسشگری و شکوه‌های فراوان از طرف وی وجود دارد. علاوه بر این، ایوب بسیار صالح و ثروتمند بود. وی دچار بلا و رنج شد و اموالش را از دست داد. آن وقت دوستان او سراغش رفتند. سه دوست داشت که به ملاقات او رفتند. ماحصل حرفشان این بود که این رنج‌ها نشانه این است که گناه کردی و این رنج، تنبیهی از جانب خداست.

قضایای مربوط به حضرت عیسی(ع)

موضوع دیگر، عروج حضرت عیسی(ع) در قرآن و عهدین است؛ مشترکات فراوانی در مورد این مسئله وجود دارد. مسلمانان همانند مسیحیان بر این باورند که عیسی(ع) از مریم باکره زاده شده است و این تولد جزء معجزات الهی به شمار می‌آید؛ اما در خصوص اختلافات، مسلمانان عیسی را «عبد خدا» و «عبدالله» می‌نامند؛ همان گونه که پیامبر اکرم (ص) را «عبدالله» می‌نامند. عبد خدا بودن بالا ترین مقامی است که یک بشر می‌تواند آن را اخذ کند و خود عیسی نیز چنین شاهدی را برای خود قائل است؛ اما اینکه عیسی «ابن الله» است محل اختلاف مسلمانان و مسیحیان است.

آنچه محل بحث امروز است این است که عیسی (ع) به صلیب کشیده شده است؟ مسیحیان اعتقاد دارند که عیسی شهید شد و او را از صلیب فرود آوردند و مدتی روی زمین ماند سپس زنده شد و به آسمان رفت و در حال حاضر پیروانان این حضرت منتظر عروج او هستند تا مردم را دعوت به دین حق کند. پس، قرآن با نفس عروج عیسی مشکلی ندارد؛ اما معتقد است که فرد دیگری که بسیار به عیسی شباهت داشت به صلیب کشیده شد و عیسی(ع) قبل از به صلیب کشیده شدن عروج کرد و به آسمان رفت از همین جا باب اختلاف ما با مسیحیان باز می‌شود؛ ولی نباید فراموش کرد که مسلمانان نیز چون مسیحیان بر این باور هستند که عیسی با حضرت مهدی(عج) رجعت خواهد کرد و دوباره مردم و پیروان خود را به دین حق دعوت می‌کند.

آنچه محل اختلاف مسلمانان با مسیحیان است این است که مسیحیان بر این باورند که عیسی(ع) شهید شد و بعد عروج کرد؛ در صورتی که قرآن اعتقادی به شهادت عیسی ندارد و می‌فرماید عیسی قبل از صلیب کشیده شدن عروج کرد .انجیل یوحنا عیسی را کلمه می‌خواند و معتقد است که عیسی در ابتدا کلمه بود و عیسی را کلمه الله می‌داند و دقیقا قرآن نیز عیسی را کلمه الله می‌داند؛ گر چه همه پیامبران کلمه الهی هستند؛ اما قرآن عیسی را کلمه خطاب کرده است. کلمه در واقع ریشه در باطن دارد و باطن را آشکار می‌کند و عیسی تجلی باطن خداست و باطن خداوند را به منصه ظهور رسانده است و هم قرآن و هم مسیحیان این ظهور و برزو را در عنوان کلمه یاد کرده‌اند و برخی دیگر عیسی را به عنوان سر خداوند که ضرب المثل نیز شده است یاد می‌کنند. به گفته انجيل، عيسی(ع)، كسی است كه به مادرش توهين می‌كند.

در انجيل متی، فصل ۱، انجيل مرقس، فصل ۳ و انجيل لوقا، فصل ۸ راجع به به عيسی گفتند مادر و برادرانت منتظر تو هستند و او گفت: مادر من كيست؟ برادران من كدامند؟ و آنگاه دست به سوی شاگردان دراز كرد و گفت: اينها مادران و برادران من هستند. هركه خواهش پدر مرا كه در آسمان‌ها است، برآورد او برادر و خواهر و مادر من است. اين سخن درباره مريم گفته شده است كه قرآن درباره او گفته است من تو را از ميان زنان جهانيان برگزيده‌ام. هيچ انسان منصف و اهل مطالعه‌ای چنين سخنی نخواهد گفت. اين مقايسه درمورد سرگذشت و صفات انبياء است. اگر چنين مقايسه درباره معارف عقلی و عقايد مباحث علمی قرآن انجام گيرد، خواهيم ديد فرسنگ‌ها از هم فاصله دارند. علاوه بر این، عیسی مسیح(ع) در مسیحیت نقش خدا، پیامبر، موسس و در واقع محوری‌ترین نقش را داشته و به عنوان خدا پرستش شده و به عنوان نجات‌دهنده مورد تمجید است.

در نگاه قرآنی و یا اسلامی مسیح(ع) به عنوان پیامبری اولوالعزم شناخته می‌شود.همچنین، در خصوص تولد حضرت عیسی(ع) یک مطابقت ۷۰ درصدی بین قرآن و انجیل وجود دارد. هر دو کتاب معتقدند عیسی(ع) بدون پدر متولد شده و مادرش مریم باکره بوده است.تفاوت جدی در این جا این است که در انجیل، مریم(س) نامزدی به نام یوسف دارد که پس از القا مسیح به مریم(س) می‌خواست که طلاق بگیرد، اما به خاطر وحی به یوسف این کار را نمی‌کند. در انجیل کسی متوجه نمی‌شود که مسیح(ع) بدون پدر به دنیا آمده است و فکر می‌کنند که یوسف نجار پدر اوست، اما در نگاه اسلامی وقتی عیسی(ع) به دنیا می‌آید، بنی‌اسرائیل مریم(س) را شماتت می‌کننددر این جا کودک به صدا در می‌آید و می فرماید من بنده خدا هستم که به من وحی می‌شود. از این رو هر دو کتاب، معجزه تولد حضرت مسیح بدون پدر را تصریح می‌کنند، اما در انجیل صحبتی از سخن گفتن حضرت مسیح(ع) وجود ندارد.

وی با بیان اینکه کتاب مقدس روایت متفاوتی از تولد عیسی دارد، گفت: انجیل روایت می‌کند که حضرت عیسی(ع) پس از تولد سفری به مصر کرد و برگشت که قرآن در این زمینه ساکت است. کتاب مقدس تلویحا اشاره دارد که مریم از یوسف برادران و خواهرانی برای عیسی می‌آورد که در قرآن نکته‌ای در این زمینه وجود ندارد.وقتی به نبویت عیسی می‌رسیم، می‌بینیم که عیسی در سی سالگی به نبوت رسید اما تلویحات قرآن به وحی شدن به حضرت عیسی(ع) در کودکی اشاره می‌کند اما برخی از علما معتقدند که این به معنای رسیدن ایشان به مقام نبوت در این سن نبود.تفاوت انجیل و قرآن در خصوص شخصیت حضرت مسیح(ع)تفاوت جدی بین قرآن و کتاب مقدس در زمینه شخصیت عیسی مسیح(ع)، پردازش شخصیتی این پیامبر است.

در قرآن عیسی(ع) یکی از صفات این است که وی به مادرش کمک می‌کند و به نیکی رفتار می‌کند. در انجیل چنین نیست. در این کتاب مقدس نوع برخوردی که عیسی با مادرش دارد، نامناسب است. مثلا وقتی مریم از عیسی می‌خواهد که شرابی بسازد، عیسی به مادرش می‌گوید ای زن تو را با من چه کار است و از تعبیر مادر استفاده نمی‌کند که این تعبیر زیاد شایسته مسیح(ع) نیست. انجیل اولین معجزه مسیح(ع) را تبدیل آب به شراب می‌داند که ایشان در یک مجلس عروسی آب را به شراب تبدیل می‌کند و این یکی از تفاوت‌های جدی بین قرآن و انجیل است. در خصوص معجزات عیسی نیز تفاوت‌هایی وجود دارد، در این که عیسی مرده را زنده کرده است، در قرآن و مسیح تصریح وجود دارد، اما در خصوص سخن گفتن در کودکی ساختن مجسمه گلی و جان دادن به آن و یا نزول غذای آسمانی، چیزی در انجیل نیامده است و در عوض معجزاتی در انجیل مانند تبدیل آب به شراب آمده است، در حالیکه در خود انجیل هم شراب امری مذموم عنوان شده است.تفاوت جدی دیگر بین قرآن و مسیح بحث مرگ مسیح(ع) است.

در انجیل است که پیش از دستگیری به باغی می‌رود و در آنجا به خاطر حزن و اندوه، آرزوی مرگ می‌کند و البته ما چنین مطلبی در قرآن نداریم. یا در روایتی که مسیح به صلیب کشیده می‌شود، می‌گوید خدای من چرا مرا تنها گذاشتی؟ در حالی که مسلمانان درباره اولیای خدا چنین اعتقادی نداشته و ایشان را تسلیم فرمان خدا می‌دانیم.اشاره به روایت مرگ حضرت عیسی در قرآن و انجیل، گفت: قرآن اعتقاد دارد که مسیح را به صلیب نکشیدند و او به قتل نرسیده است، ولی در انجیل مصلوب شدن حضرت عیسی کاملا ذکر شده است. در جمع بندی می توان ۲۰ خصوصیت را مخصوص مسیح مطرح کرد که در قرآن بیان شده است و حضرت عیسی(ع) جلوه بسیار زیبایی دارند، در حالی‌که انجیل جلوه‌ زیبایی از ایشان به دست نداده و نسبت‌های ناروایی به او منتسب می‌کند که با شان پیامبری سازگاری ندارد و از لحاظ انسانی نیز در حق حضرت عیسی(ع) بی‌انصافی شده است.

موضوع دیگر، مسئله حجاب در قرآن و عهدین است. در قرآن علاوه بر آيات فراوانی كه به حجاب تأكيد كرده است، حدود و ابعاد مختلف آن همچون حجاب در گفتار، كردار و نگاه را نيز در برگرفته است .در تورات و انجيل به مطالبی اشاره شده است كه وجود حجاب و پوشش در شريعت يهود و مسيح را نيز نشان می‌دهد، اگرچه تفاوت‌هايی با اسلام در حدود و كيفيت آنها مشاهده می‌شود؛ اما در ديگر ابعاد حجاب شباهت دارند اين كتب آسمانی به عفت و پاكدامنی پيروان خود تأكيد فراوان دارد. موضوع دیگر «تثلیث در قرآن و عهدین» است. تثلیث مسئله ای است که مسیحیان به آن باور دارند و در نصوص مقدس این آیین وجود ندارد. بسیاری از مسیحیان معتقدند که خداوند یگانه سه گانه‌ است و پدر، پسر و روح القدس سه شخص کاملا متمایز هستند و هر شخص خدایی کامل است و در عین حال یک خدا وجود دارد. مسئله دیگر، خشونت در قرآن و عهدین است.

سرگذشت پیامبران

مسئله دیگر، بررسی سرگذشت پیامبران(ع) در قرآن و عهدین است. در قرآن تمام پيامبران را به پاكی و صداقت توصيف كرده و آنان را انسان‌های باحقيقت و صالح و نمونه زمانه خويش برشمرده است؛ اما در تورات به ‌صورت افراد آلوده‌ای معرفی شده‌اند. برای نمونه، يعقوب(ع) در قرآن، سرسلسله پيامبران بنی‌اسرائيل و دارای مقام نبوت از جانب خدا است و خداوند او را هدايت يافته معرفی می‌كند. يعقوب از نظر قرآن از افراد مخلص پروردگار است كه شيطان هرگز به آنها دسترسی ندارد. همين يعقوب از نظر عهدين، مردی متقلب و دروغگو است كه پدر را می‌فريبد و نبوت برادر را از او می‌گيرد.

نبوت زنان

مسئله دیگر نبوت زنان است. چنانچه، نبوت در عهدين منحصر در مردان نيست؛ بلكه تعدادی از زنان هستندكه آنان از انبياء برشمرده‌ شده اند. «خلده» و «مريم پيامبر» در عهد قديم و «حنه» و «دختران فيلبس» در عهد جديد از پيامبران الهی دانسته شده‌اند. در اسلام آنچه از ظاهر آيات قرآن مجيد برمی‌آيد، اين است كه نبوت مختص مردان است و هيچ‌جای قرآن به نبوت زن اشاره نكرده است؛ اما وحی يا نزول جبرئيل بر زن در قرآن ذكر شده است، مانند نزول جبرئيل بر حضرت مريم(س) يا وحی‌شدن به مادر حضرت موسی(ع).

برخی از علما همچون ابوحسن اشعری، قرطبی و ابن حزم عقيده دارند كه خداوند به برخی از زنان نعمت‌های فراوانی همچون نبوت اعطاء فرموده است. اين گروه بر نبوت حضرت مريم(س) اتفاق دارند و برخی نيز بر نبوت زنان ديگر از جمله حواء، ساره، ام‌موسی(ع)، هاجر و آسيه قائل هستند. اين بزرگان در مقابل اعتراضاتی كه به انحصار نبوت در مردان است، اين‌گونه پاسخ می‌دهند كه نبوت زنان از نصوص قرآنی دريافت نمی‌شود و زن می‌تواند به مقام «نبوت» نائل شود و هيچ مانعی نيست از اين‌كه زن بتواند اخباری و انبائی را به مردم برساند.

البته، در اسلام، برخی مفسران با توجه به وحی يا نزول جبرئيل بر زن و نيز روايتی از پيامبر اكرم(ص) مبنی بر وجود چهار زن نبي اشاره كرده‌اند؛ اما بيشتر مفسران، نبوت زن را نفی كرده و آن را مخالف ظاهر آيات قرآن و خصوصاً آيه قواميت رجال شمرده‌اند.

ازدواج

مسئله دیگر ازدواج در قرآن و عهدین است. ازدواج در تمام ادیان الهی بالأخص در اسلام و یهودیّت دارای جایگاه والایی است و ترک آن مذمّت شده است؛ ولی در مسیحیّت تجّرد بر تأهّل اولویت دارد؛ مگر آنکه باعث فساد گردد. پولس تجرّد را بر ازدواج و ازدواج را بر هوسرانی ترجیح می‌داد؛ در اسلام و عهد قدیم ازدواج موقّت جائز است؛ ولی در عهد جدید چون ازدواج موقّت دارای مدّت معیّنی است و با اتمام مدّت، جدایی حاصل می‌شود، با فلسفه ازدواج در نزد مسیحیان که یک تن شدن و پیمان همیشگی است و جدایی در آن راه ندارد، سازگاری ندارد.

همچنین، در یهودیّت ازدواج با دختر ناپدری، زن برادر در صورتی که فرزند داشته باشد و همچنین در جایی که مرد ختنه نکرده جائز نیست؛ ولی در اسلام مانعی ندارد؛ چند همسری در اسلام جایز و مشروط بر شرائطی از جمله؛ عدالت و توانایی پرداخت نفقه توسّط زوج است؛ ولی در عهد قدیم تضادّ و دو گانگی وجود دارد و در صورت پذیرش آن، مشروط به توان مالی مرد است؛ ولی در عهد جدید به خاطر حکمت ازدواج که یک تن شدن زن و مرد است سازگاری ندارد، زیرا وقتی مردی با زنی یکی شد دیگر نمی‌تواند با زنی دیگر قرار داد زناشویی ببندد، از این رو، تعدّد زوجات جایز نیست.

علاوه بر این، در یهودیّت، ازدواج با زن برادر در صورتی که فرزند نداشته باشد واجب است و حال آنکه در اسلام و مسیحیّت چنین نیست؛ در یهودیّت ازدواج عمو با دختر برادر جایز است ولی در مسیحیّت، ازدواج میان فرزندان عمو و عمّه و خاله جایز نیست؛ مگر اینکه از طبقه بعد باشند؛ در اسلام و یهودیّت ازدواج با خواهر و برادر رضاعی جایز نیست، ولی در مسیحیّت مانعی ندارد و به جای رضاع، حرمت ازدواج با پدر تعمیدی است؛ درصورتی که ازدواج در اسلام و یهودیّت امر عبادی و الهی است و جهت دفع غرائز جنسی و شهوانی، تولید و بقای نسل، رسیدن به کمال است و تا موقعی که بینشان صیغه طلاق جاری نشده پیوند زناشویی باقی است؛ ولی در مسیحیّت در مرحله اوّل سفارش به تجرّد می‌کند و در صورت بروز شهوت؛ سفارش به ازدواج است که نوعی پیوند با حضرت عیسی و یک تن شدن می‌کند.

از دیدگاه قرآن و عهدقدیم، زن و مرد به تنهایی ناقصند و در اثر ازدواج، تکمیل و تکامل فردی پیدا می‌کنند؛ ولی در عهد جدید اگر تجرّد باعث فساد جنسی گردد، سفارش به ازدواج شده است که موجب یک تن شدن و پیوند همیشگی با حضرت مسیح می‌گردد؛ از آیات شریفۀ قرآن استفاده می‌شود که زوجین حقّ انتخاب شریک زندگی خود را دارند؛ ولی در عهد قدیم دوگانگی و تضادّ وجود دارد، برخی آیات، اجازه زوجه را لازم دانسته و بعضی آیات آن را نفی کرده است، و در عهد جدید صراحتی دیده نشده است؛ ولی مواردی وجود دارد که حاکی از قدرت انتخاب زن است.

همچنین، در قرآن کریم، ازدواج دائم با زن و مرد بت‏پرست و مشرک جائز نمی‌ باشد و بنابر نظر مشهور ازدواج موقّت با اهل کتاب را جایز می‌داند و حرمت در این گونه از موارد، حکم وضعی را هم در برمی دارد؛ یعنی اصلاً چنین عقدی واقع نمی‌شود و هیچ یک نسبت به دیگری زن و شوهر نخواهند شد. از این‌رو در فرهنگ قرآن کریم و آموزه‌های دینی، ایمان زوجین بر تمامی ارزش‌های مادّی، از جمله؛ جمال، ثروت، مقام ترجیح داده شده است؛ ولی در عهد قدیم نیز مانند اسلام، کفویّت اعتقادی را شرط می‌دانند و چون خود را قوم مقدّس و برتری می‌دانند علاوه بر کفویّت اعتقادی، کفویّت نژادی و شأنی را هم شرط می‌دانند، ولی در مسیحیّت هیچ گونه کفویّت اعتقادی، نژادی و شأنی شرط نیست. از این رو، ازدواج مسیحی با غیر مسیحی جایز است.

شیطان

نقش شیطان در جهان از دیدگاه قرآن و عهدین از موضوعات دیگر است. انگاره شیطان در متون دینی تورات و قرآن کریم همسو با مولفه‌های خداشناسی و هستی‌شناسی بازشناسی می‌گردد. هستی شیطان در پنداره روایی تورات از ناهمسانی یا فقدان وحدت وجودی بهره دارد و با صورت‌بندی متفاوت، روایی طبیعی و انتزاعی و با کارکردهای گوناگون بازنمود شده است.

شیطان در انگاره پیشا اسلامی از ماهیت اسطوره‌ای در ذیل رب‌الارباب پرستی خوانش شده است و دگرگونی روایی تورات از شیطان به عنوان موجودی آگاه، خیرخواه و با گمانه مستقل از خدا با کارکرد خاص به موجودی دوراندیش، آزماینده و فریبکار، برآمده از شیوه پیدایی و پدید آمدن تورات در روند تاریخی، همزیستی، همکنشی با تمدن‌ها(میان‌رودانی) و پیوند با نظام گفتمانی آنان است؛ ولی در رهیافت قرآنی با محوریت توحید، معنای نوینی از آن ارائه شده است.

تبار شیطان در روایتگری تورات از ماهیت الوهی اساطیری بهره داشته و کارکرد دوگانه او برای نظم زمینی، ذیل خدای برتر قابل خوانش است، اما تبار شیطان در قرآن به عنوان آفریده خداوند و بهره‌مند از صفت اختیار با کارکرد همگون (وسوسه‌گر، گمراه‌کننده،...) روایت شده است. در عین حال، شيطان در هر سه كتاب با توصيفات خاص و از جمله موجودی شرور، فريبكار و وسوسه گر بيان شده است؛ خداوند شيطان را در قرآن به‌ عنوان دشمن آشكار انسان‌ها معرفی كرده و همه را از آن برحذر داشته است و همچنين، شیطان به ‌عنوان موجودی شرير و متصدی گمراه کردن بشر و منصرف کردن انسان از اطاعت خداوند و عمل خير معرفی کرده است.

جنگ و جهاد

بررسی تطبیقی جنگ با غیر هم‌کیش از دیدگاه قرآن و تورات از دیگر موضوعات است. این پندار که جنگ و مسائل پیرامون آن فقط مختص اسلام است و صرفاً در تعالیم قرآنی یافت می‌شود، انگاره‌ای نادرست است. جنگ و تمامی نکات مربوط به آن، در تورات نیز بیان شده است و معادل تعالیم اسلامی تلقی می‌شود. تأثیر و نقش روح بر نبوت در دیالکتیک کتاب مقدس و قرآن کریم از دیگر مسائل است. در عهدین و قرآن کریم، روح، در دو حوزه آفرینش انسان و نزول وحی و قیامت مطرح شده است. ارتباط روح به ‌عنوان یاریگر پیامبر در امر نبوت، که عمدتاً در حوزه دوم قرار می‌گیرد، از تأکیدات ادیان ابراهیمی است که در ارتباط بینامتنی قرآن کریم با متون پیشین، می‌توان به تفسیر بهتری از آن دست یافت.

اهداف قصه پردازی

اهداف قصه‌پردازی نیز موضوع مشترکی در قرآن و عهدین است. اهداف قصه‌پردازی در تورات و انجیل، کارکرد قصه‌ها یکسان نیست و پیام اصلی هر دوی آنها با قرآن متفاوت است. داستان در تورات به شکل تاریخی نوشته شده که علمی نیست، بلکه تاریخ مقدس است و داستان‌ها را پشت سر هم و با نظم بیان می‌کند. در اینجا قومیت بنی‌اسرائیل و افتخارات آنها بسیار مورد توجه است. در انجیل نیز داستان‌پردازی‌ها به شخصیت عیسی مسیح برمی‌گردد و ارزش همه داستان‌های انبیاء این است که چقدر به حقیقت حضرت مسیح واقف بوده‌اند. قرآن کتابی تاریخی نیست و هدف آن نیز متفاوت است. کارایی اصلی قرآن این است که انسان را ذیل توحید به سعادت برساند. همچنین، داستان‌ها در تورات و انجیل طولانی‌تر از قرآن است.

جبرئیل

جبرئیل نیز موضوع مشترکی میان عهدین و قرآن محسوب می شود. نام جبرئیل یا جبراییل ۴ بار در عهد جدید و عهد قدیم آمده‌است که ۲ بار از آن در انجیل لوقا به عنوان مژده‌آور تولد یحیی برای زکریا و مژده‌آور تولد عیسی برای مریم آمده‌است و نام او ۲ بار دیگر در کتاب دانیال آمده‌است. در کتاب دانیال نبی آمده جبرئیل به‌صورت انسان نازل می‌شود خوابش را برایش تعبیر کند اما جذبه اوی باعث می‌شود دانیال از هوش برود. در جای دیگر آمده جبرئیل در حین عبادت دانیال پروازکنان نازل می‌شود تا اسراری را برایش آشکار کند. در یهودیت جبرئیل را در درجه دوم اهمیت می‌دانند و میکاییل را بر آن ترجیح داده‌اند چرا که جبرئیل را نازل‌کننده بلا و فرمان قتال و جنگ می‌دانستند.

در دانشنامه معیار کتاب مقدس آمده است که حضور جبرئیل در عهد عتیق نشان‌دهنده قدرت الهی است؛ اما حضور او در عهد جدید علاوه بر قدرت الهی آرامش‌بخش و اطمینان ‌آفرین می‌باشد. هر چهار بار حضور جبرئیل در کتاب مقدس به ‌نوعی بیان‌کننده وعده الهی به ظهور مسیح می‌باشد. نام وی به صورت جِبریل سه بار در قرآن امده است، هم چنین القاب او از جمله روح‌الامین چند بار در قرآن آمده‌است و وظیفه اصلی او رساندن وحی گفته شده‌است. در بعضی از سوره‌های قرآن همچون سوره آل عمران و مریم درباره مژده تولد عیسی و ظهور او بر مریم سخن گفته شده ‌است.

سلیمان و ملکه سبأ

دیدار سلیمان و ملکه سبا نیز موضوع مشترک میان قرآن و عهدین است. داستان حضرت سلیمان(ع) و ملکه سبأ این طور است که هدهد از سرزمینی آگاهی یافت که زنی صاحبْ‌مکنت بر آن حکومت می‌کرد که همراه قومش خورشید را می‌پرستید سلیمان نامه‌ای به ملکه سبا نوشت و او را به پیروی از خود دعوت کرد. ملکه در پاسخ به نامه، برای جلوگیری از فساد و کشته شدن مردم، هدیه‌ای برای سلیمان فرستاد؛ اما سلیمان هدیه را نپذیرفت ملکه برای گفتگو با سلیمان سوی او رفت و حضرت سلیمان به وسیله فردی که «به بخشی از کتاب آگاه بود»، تخت سلطنت ملکه را کمتر از چشم‌به‌زدنی، پیش از رسیدن ملکه حاضر کرد ملکه به دربار سلیمان آمد و به خدا ایمان آورد.

گفته شده تخت او، بسیار باشکوه و بزرگ بود و جواهرات بسیاری داشت؛ اما مطابق گزارش عهد عتیق، ملکه سبا که آوازه بسیار از حضرت سلیمان شنیده بود، نزد او آمد و سؤال‌هایی را مطرح کرد و پاسخ‌های مناسبی از سلیمان شنید علاوه بر این، دیدن کاخ زیبا، خوراک شاهانه، تشریفات درباریان و مقامات، خدمت منظم خدمتکاران و ساقیان، و قربانی‌هایی که در خانه خداوند تقدیم شد،‌ او را مات و مبهوت کرد. در نهایت، ملکه سبا سلیمان و خدایش را ستایش کرد و دو طرف، هدایای بسیار گرانبهایی به یکدیگر دادند و ملکه سبا به سرزمین خود بازگشت. در بخش‌هایی از عهد جدید هم به ملکه سبا اشاره شده است.

گزارش قرآن و گزارش عهد عتیق در بعضی موارد مشترک است؛ اما اختلافات مهمی نیز دارند از جمله این اختلاف‌ها مفصل بودن گزارش قرآن نسبت به گزارش عهد قدیم و رویکرد هدایتی داشتن قرآن اشاره کرد. همچنین در قرآن، به محل دیدار سلیمان و ملکه سبا اشاره نشده است؛ اما در عهد عتیق، اورشلیم ذکر شده است .با این حال، مطابق آنچه در برخی منابع اسلامی آمده، این دیدار در جایی غیر از اورشلیم و در جریان سفر حضرت سلیمان به مکه انجام شده است.

سایر موضوعات قابل مطالعه

علاوه بر موضوعات فوق، برخی دیگر از موضوعات تطبیقی میان قرآن و عهدین عبارتند از: تبیین رابطه سببی میان معصیت الهی و بلایای طبیعی از دیدگاه پیروان ادیان ابراهیمی، جهت‌گیری‌های اخلاقی آیات طلاق در قرآن و عهدین واژه «بنی‌اسرائیل» در قرآن و عهدین .بررسی تطبیقی داستان حضرت نوح «علیه السلام» از نظر قرآن کریم و کتاب مقدس»،بررسی تطبیقی ـ تحلیلی شخصیت‌پردازی حضرت یعقوب(ع) در قرآن و عهدین، بررسی تطبیقی رسانه نوشتاری یا گفتاری بودن قرآن کریم و عهد عتیق احکام خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در قرآن و عهدی. بررسی تطبیقی معاد در قرآن و عهدین بررسي تطبيقي جانشيني و وصايت در قرآن و عهدينعهد در کتاب مقدس و قرآن کریم بررسی تطبیقی نبی در قرآن و عهدین شفاعت عقوبت در قرآن و عهدین نقش فرشتگان در تدبیر جهان در قرآن و عهدین اخلاق جنسی قبل از ازدواج در قرآن و عهدین حضرت هارون در قرآن و عهدین بررسی تطبیقی مصادیق احسان در قرآن و عهدین هدفممندی حیات بشر از دیدگاه قرآن و عهدین، تطبیق انگاره وحی در قرآن و عهدین بررسی مبانی اعتقادی و اخلاقی در قرآن و عهدین با تاکید بر عوامل و موانع باورپذیری ایمانی واکاوی مسئله مشورت با زنان از منظر قرآن و عهدین

مقایسۀ بنیان های هستی شناختی حکومت سلیمان در قرآن مجید و عهدینتحلیلی تطبیقی از رنج ایوب براساس قرآن کریم و کتاب مقدس کارکرد خبرهای غیبی در آیات قرآن کریم و عهد عتیقبررسی تطبیقی انتخاب طالوت به‌عنوان پادشاه بنی‌اسرائیل در تفسیر قرآن و عهد عتیق دختر در محراب: مطالعه تطبیقی شخصیت مریم (ع) در سنت مسیحی - اسلامی فضایل اخلاقی ایمانی در قرآن و عهدین مهدويت در قرآن و متون مقدس، مسأله مهدويت در قرآن و متون مقدس، حقوق زن در قرآن و عهدين، عقل و تفكر در قرآن و عهدين، نيايش در قرآن و عهدين و صفات خدا در قرآن و عهدينمطالعه تطبيقی عوامل و انواع شادی در قرآن و عهدين، مطالعه تطبیقی علل و انگیزه‌های پدیده غلو از منظر قرآن کریم و عهدین بررسی تطبیقی حوزه معنایی معجزه در قرآن و عهدین، مطالعه تطبيقی درباره داستان‌های قرآن كريم و عهدين، سخنان حضرت عیسی در متون اسلامی و تطبیق با انجیل، مطالعات تطبیقى اخلاق در اسلام و مسیحیت مطالعات تطبیقی اخلاق در اسلام و مسیحیت با عنوان «فرهنگ و تجربیات زنانه در قرآن و عهدین با تأکید بر مباحث اخلاقی جهان از دید قرآن و عهدین بررسی تطبیقی حکومت دینی. سعادت و شقاوت، گرایش های انسان به خدا، حضرت نوح(ع)، معاد جسمانی، حضرت داوود و حضرت سلیمان(ع)، بررسی تطبیقی قصص انبیاء(ع)، اصول مشترک ادیان توحیدی، حضرت ابراهیم(ع)، حضرت یوسف(ع)؛ علم وقدرت خداوند، ترک اولی و عصمت انبیاء، توحید ذاتی

منابع

ایکنا

پرچم، اعظم، (1391)، هدفمندی حیات بشر در قرآن و عهدین، مجله آینه معرفت، ش3، صص162-133.

پوربافرانی، موسی، بگی، مجید، (1401)، حضرت هارون در قرآن و عهدین، تهران: نشر رنگین کتاب. تفسیر اهل بیت، ش47، صص110-95.

حسینی، حسام الدین، (1391)، نقش فرشتگان در تدبیر جهان در قرآن و عهدین، مجله ادیان و عرفان، ش2، صص38-11.

دانشنامه پژوهه؛ تاثیرناپذیری قرآن از عهدین

دانشنامه حوزه

شاکر، محمد کاظم، سلیم، اکرم، (1399)، تحلیل تطبیقی از رنج ایوب براساس قرآن کریم و کتاب مقدس، پژوهشنامه معارف قرآنی، ش41، صص116-87.

شریفی، عنایت الله، (1398)، اخلاق جنسی قبل از ازدواج در قرآن و عهدین، پژوهشنامه معارف قرآنی، ش36، صص64-37.

صادقیان، حسین، احتشامی، علی حسین، حسینی، حمید، (1402)، بررسی مبانی اعتقادی و اخلاقی در قرآن و عهدین، فصلنامه مطالعات قرآنی.

طاهری، حبیب الله، (1387)، بررسی تطبیقی جانشینی و وصایت در قرآن و عهدین، فصلنامه اندیشه نوین دینی، ش12،

عامری خیرآبادی، محسن، عبادی، مهدی، (1401)، واکاوی مسئله مشورت با زنان در قرآن و عهدین، مجله قرآن و علوم اجتماعی، ش6، صص94-84.

عیوضی، حیدر، (1392)، دختر در محراب: مطالعه تطبیقی شخصیت مریم علیه السلام در سنت مسیحی - اسلامی

فیروز فرد، پری، میریان آکندی، احمد، خرمی، مرتضی، افچنگی، مهدی، (1399)، بررسی تطبیقی مصادیق احسان در قرآن و عهدین، پژوهشنامه معارف قرآنی، ش16، صص64-37.

کاوه، محمد(1391)، شفاعت عقوبت در قرآن و عهدین، فصلنامه علمی مطالعات تفسیری، ش6، صص170-147.

کاوه، محمد، (1400)، مقایسۀ بنیان های هستی شناختی حکومت سلیمان در قرآن مجید و عهدین، پژوهشنامه معارف قرآنی، ش3، صص140-109.

کدکنی، هاشم، فاکر میبدی، محمد، (1397)، بررسی تطبیقی انتخاب طالوت به‌عنوان پادشاه بنی‌اسرائیل در تفسیر قرآن و عهد عتیق، مجله قرآن و علوم اجتماعی، ش33، صص78-64.

نعمتی، دل آرا، (1391)، تطبیق انگاره وحی در عهدین و قرآن کریم، مجله الهیات تطبیقی، ش7، صص114-101.

نعمتی، دل آرا، (1392)، عهد در کتاب مقدس و قرآن کریم، معرفت ادیان، ش2، صص24-5.

نوعی باغبان، اشرف السادات، سازندگی، مهدی، (1394)، بررسی تطبیقی نبی در قرآن و عهدین، نشریه بین المللی میان رشته ای Pure Life فصلنامه علوم انسانی.

وحیدی، شهاب الدین، بشیری نیا، کبری، (1395)، بررسی تطبیقی معاد در قرآن وعهدین، مجله کتاب قیم، ش14، صص134-113

ویکی پدیا؛ جبرئیل

ویکی شیعه