فردگرایی

فردگرایی؛ فردگرایی یا اصالت فرد، رکن مهم تئوریک درغرب و نظام لیبرال - سرمایه داری است که با قطع پیوندهای اجتماعی، از آزادگذاردن افراد در جهت عمل به نفع شخصی و مصالح فرد، بدون در نظر گرفتن منافع جمع، حمایت می کند. تعالیم اسلام و شاخص های شیعی با این نظریه در تقابل است.

تعریف فرد گرایی

فَردگرایی (individualism) در حوزه علوم اجتماعی به رفتارهایی گفته می‌شود که فرد خود را از پیوندهای اجتماعی دور می‌کند و بیشتر به دنبال خواسته‌ها و منافع خودش بدون در نظر گرفتن منافع جمع است و هیچ کس حق ندارد نوع زندگی را برای او انتخاب نماید

ابعاد فرد گرایی

فرد گرایی و اصالت فرد، ابعاد و جنبه های گوناگون اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فزهنگی دارد. از عالم سیاست گرفته که هیچ دولتی حق ندارد مسیر زندگی را به مردم تحمیل کند بلکه باید فضایی را ایجاد نماید که هرکس هر طور که خواست زندگی کند تا حوزه آب و خاک؛ که با نگاه فردگرایی مدیریت آب به صورت نقطه‌ای است و منافع مشترک کمرنگ می باشد.

عوامل گسترش فردگرایی

گسترش ارتباطات و ابزارهای ارتباطی، شدت علاقه افراد به دنیای مجازی، سبک زندگی فردگرایی به شکل وجود یک بچه در یک اتاق و یک کامپیوتر، کم توجهی درس های اخلاق به مباحث حق الناس از جمله: تبعیض، ارتشا، فساد، اختلاس و ناشایسته گماری، پیدایش عرفانهای نوظهور ، از جمله عوامل گسترش فرد گرایی هستند ترویج ارزش‌های مدرن غربی در نظام آموزشی و توجه بیش از حد به ایده ترقی و پیشرفت، در واقع شکلی از فردگرایی ناقص و افراطی را رقم زده که ترویج فردگرایی و ارزش‌های اقتصادی ملاک قرار گرفته است. از لحاظ سیاسی نیز بعد از انقلاب، دشمن تصمیم گرفته است تا از راه تضعیف مسائل اجتماعی و فرهنگی در ایران به اهداف خود دست یابد، چیزی که از آن امروز به عنوان تهاجم فرهنگی یاد می‌شود.

اسلام و فردگرایی

سبک زندگی اسلامی و دینی تفاوت زیربنایی با فرد گرایی و سبک زندگی غربی و اروپایی دارد، چرا که تمدن اسلامی، سبک زندگی منطبق با آیات و روایات ائمه معصومین و قران کریم را در سراسر دنیا رواج می دهد. سبک زندگی دینی و قرآنی نه تنها فرد گرایی را تایید نمی‌کند؛ بلکه در قرآن کریم به جمع گرایی و انجام کارها به صورت جمعی و مشارکت همه جانبه در امور تاکید و تصریح شده است. دین اسلام به عنوان یک دین کامل و آسمانی همیشه مورد توجه بوده و کارهای مشارکت گرایی را در اولویت خود قرار داده است. صله ارحام و ارتباط با خویشاوندان ‌و اقوام توصیه به نمازهای جماعت و حرکت‌های گروهی و اینکه خداوند توصیه می‌کند با جماعت کارهای خود را انجام دهید که دست خدا با جماعت است نمونه‌هایی از دستورالعمل هایی است که در مقابل رهبانیت و فرد گرایی سبک زندگی غربی می توان به آن اشاره کرد. انجام عبادات به صورت جمعی، حضور در مناسک و مراسم‌های دینی از جمله را‌ه‌های موثر برای دوری از فردگرایی می‌باشد، زیرا، موجب ایجاد یک انرژی احساسی در فرد می‌شود و علاقمندی او را به جمع و پیوند و همبستگی افزایش می‌دهد دین باعث ایجاد وحدت و یکپارچگی اجتماعی و رهایی از تبعات منفی فردگرایی می‌شود. امام حسن عسگری(ع) هم انسان را از فردگرایی برحذر می‌دارند، لذا فردگرایی در اسلام و روحانیت نیست؛ نماز فردی از جماعت ارزش کمتری دارد و حج هم باید به صورت جماعت برگزار شود و در یک کلام می‌توان گفت اگر فردگرایی غربی و افراطی را در جامعه هویت دهیم قطعاً دچار بحران هویت فردی و اجتماعی می‌شویم.

شاخص های شیعی تقابل با فرد گرایی

اولین شاخص تمدن شیعی، امامت به معنای نصب ائمه(ع) از سوی خداوند متعال است که دو وظیفه هدایت و ایصال الی المطلوب را بر عهده دارند که در تقابل با فردگرایی است. شاخص دیگر شیعی، باور به مهدویت است و اینکه با ظهور امام مهدی(عج) عالم از عدل و داد پر خواهد شد و ظلم نابود می‌شود. حکومت امام عصر(عج) تبدیل تمدن فردگرایی به خداگرایی است؛ یعنی اومانیسم و خودمحوری تبدیل به خدامحوری می‌شود نخبگان شیعه و ائمه(ع) همیشه از عزاداری برای انتقال نسل به نسل و سینه به سینه پیام عاشورا استفاده کرده‌اند که این عزاداریها شاخص دیگری در تقابل با فرد گرایی است. پیاده‌روی عظیم اربعین حسینی از نمادهای مهم هویتی شیعه است که در تقابل با فرد گرایی است. همگرایی برای نوعی جهانی‌شدن اسلامی که معادلات و مناسبت آن با جهانی شدن غربی فرق دارد و محور آن معنویت است، در این مناسک دیده می‌شود. در واقع اربعین فرهنگ فردگرایی غربی را با فرهنگ جمع‌گرایی خود به چالش کشیده است و بی‌تردید این مهم، هویت جمعی شیعه و مسلمانان را نشان می‌دهد. عدالت، امر به معروف و نهی از منکر و فرهنگ شهادت که در شیعه بروز و ظهور بیشتری دارد، مقابل فرهنگ فردگرایی غربی است.

غرب و فرد گرایی

سبک زندگی غربی، باورهای فردگرایانه خود را در بین جوامع منتشر می‌کند و با انواع تجهیزات ارتباطی در صدد است انسان‌ها را نسبت به همدیگر و نوع زندگی و حتی نیازهای مادی، معنوی و معرفتی آنها بی اهمیت جلوه داده و فرهنگ خود را در جوامع گسترش دهد. به نوعی می‌توان گفت در نگاه آنها آزادی اصل است و از آنجا که نگاه فردی به انسان دارند، تا آنجا برای انسان حق آزادی قائل هستند که بتواند تمام لذت های دنیوی را تجربه کند. در حوزه اخلاق نیز هر آن چیزی که فرد را به بایدها و نباید ها محدود کند مخالف حق آزادی فردی او می دانند. موفقیت‌های مادی رخ داده در دنیای غرب، افراد را مرعوب خود کرده و فکر می کنند سبک زندگی آنها مطلوبتر و خیلی بهتر است.

پیامدهای فرد گرایی

جایگزینی ارزش‌های دینی خانواده‌ها بافرهنگ و ارزش‌های غربی، مادی‌گرایی، مصرف‌گرایی افراطی و بحران هویت از برجسته‌ترین آسیب‌های مدرنیته شدن به شمار می‌رود. فردگرایی ذات مدرنیته است که موجب کوچک کردن خانواده و فرار از جمع گرایی شده ترس، اوهام، ناامنی و آثار اجتماعی بسیار بد از جمله افول فرهنگ نوع‌دوستی، از بین رفتن عشق به جامعه و کشور و نابودی شفقت و مهربانی نسبت به یکدیگر از آثار زیان‌بار دیگر فردگرایی است. در حقیقت فردگرایی سوق دادن به سمت مصرف‌گرایی و پیروی از انواع مدهای رایج و سبک زندگی تجملاتی غربی خواهد شد. این مصرف گرایی در معماری و شهرسازی مدرن، مراکز تجاری و بانک‌ها به عنوان بناهای سرآمد یک شهر، ظرف نامناسبی را برای زندگی انسان فراهم می کند. امروزه فراگیری فردگرایی در جامعه ایران سطح توقعات جوانان را تا حدی بالا برده که کسی حاضر نیست، مسئولیت ازدواج را بپذیرد. دسته‌ای از مردم علاقه‌ای به فرزندآوری نداشته و به فردگرایی و برآوردن نیازهای خودشان می‌پردازند و ازدواج نمی‌کنند. این امر مانع تولید نسل و ازدیاد جمعیت می شود، غلبه روحیه فردگرایی که محصول نگاه اومانیستی غربی است، سبب شده تا زن و مرد افرادی جدا از عنصر خانواده تعریف شوند. این نگاه به شدت در تضاد با زیست‌بوم فرهنگی و مذهبی ایرانیان و موجب شیوع طلاق است یکی از مهم‌ترین ابزارها در این زمینه، فضای مجازی و پدیده‌هایی مانند سلبریتی‌ها می‌باشند که نقش تربیتی خانواده را کمرنگ کرده و موجب نوعی شکاف نسلی شده است. فردگرایی نه فقط خانواده را از بین می‌برد؛ بلکه همه جوامع و حکومت‌ها و نهادها را تهدید می‌کند و باعث می شود اهداف مهم اجتماعی تحت شعاع علایق و ذائقه‌های فردی قرار ‌گیرد. افزایش شبهات بی‌پاسخ، نوگرایی دینی در بین افراد جامعه و به ویژه جوانان گسترش آسیب‌های اجتماعی، اضطراب و تنش عدم حضور جوانان در مساجد و آیین های جمعی از دیگر آثار فرد گرایی است.

راهکارهای مقابله با فردگرایی

اگر فرهنگی به سنت‌ها و آیین‌های دیرینه مجهز بوده و با تکیه بر آنها و گرامیداشت آنها، می‌تواند بخشی از آن فاجعه فردگرا شدنی که حاصل مدرنیته است را حل کند. برای مقابله با فردگرایی نیاز است مردان و زنان از نظر فرهنگی نگاه عمیق‌تر و وسیع‌تری به خانواده داشته باشند همچنین دین‌گرایی مجدد باید احیا شود، زیرا فرهنگ ماتریالیستی عاری از خدا فقط با بازگشت به خدا حل خواهد شود. گسترش فرهنگ وقف نهادینه کردن فرهنگ تعاونی و توسعه مشارکت همگانی، مشورت و پرهیز از استبداد رأی، شرکت در نماز جماعت و مراسمات عمومی مذهبی و فعال‌سازی مساجد بومی، رعایت حقوق متقابل ، بهره جنسی و تولید نسل قانونمند و شرعی، مسئولیت‌پذیری و مهرورزی بین اعضای خانواده و جامعه، ولایت‌پذیری و موعودگرایی، نهج‌البلاغه خوانی از دیگر راهکارهای مقابله با فردگرایی است.

منابع

سایت ایکنا