عزاداری
عزاداری؛ سوگواری برای فرد درگذشته. عزاداری، برگزاری مراسم سوگواری برای فرد در گذشته است که در اغلب کشورهای دنیا برای اعضای خانواده و خویشاوندان و همچنین بزرگان دینی یا سایر شخصیت‌های مشهور رایج است. در دین اسلام، سوگواری برای مصیبت و درگذشت بزرگان دینی و معصومین توصیه شده و اجر و ثواب فراوانی برای آن ذکر شده است.
تعریف
تعریف لغوی
عزاداری به معنای سوگواری و زاری و ماتم گرفتن برای مرگ دیگران است.[۱] کلمۀ عزا به معنی صبر و شکیبایی کردن بر هر چیزی است که انسان از دست می‌دهد.[۲]
تعریف اصطلاحی
عزاداری مراسمی است برای تسلّی و آرامش بخشیدن به افراد داغدیده پس از مرگ عزیزانشان و معمولاً این نوع مراسم در چند مرحله و به شکل جمعی و با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود.[۳]
انواع مراسم عزاداری
در اغلب جوامع دو دسته عزاداری خانوادگی و مذهبی برگزار می‌شود. عزاداری‌های مذهبی برای یادبود بزرگان دین و در سالروز وفات آنها برگزار می‌شود. عزاداری‌های خانوادگی در ایران، اغلب از روز خاکسپاری فرد درگذشته تا یک‌سال و در قالب مراسم‌های ختم، هفتم، چهلم، نوعید و شب سال برگزار می‌شود.[۴]
پیشینۀ عزاداری
با استناد به شواهد به دست آمده از متون و کتاب‌های قدیمی، عزاداری پس از مرگ اعضای خانواده یا بزرگان و پهلوانان، در ایران رایج و با آداب و رسوم خاصی همراه بود.[۵] در دوران هخامنشیان نیز عزاداری رایج بود. کوروش پس از فوت همسرش در تمام کشور عزای عمومی اعلام و مراسم سوگواری برپا کرد.[۶]
عزاداری برای بزرگان دین در فرهنگ اسلامی
برگزاری مراسم سوگواری و ذکر مصیبت‌های وارده بر اهل بیت و بزرگان دین مورد رضایت و تأکید معصومین(ع)[۷] و از مصادیق بارز تعظیم شعائر و از ضروریات مذهب شیعه و عاملی برای زنده نگه داشتن ارزش‌های دینی است.[۸] عزاداری در مصیبت ائمه و بزرگان دین فرصتی برای تجدید معنویت است و نقش مؤثری برای رشد شخصیتی مسلمانان فراهم می‌کند و در روایات نیز اندوه و ماتم برای ظلم و ستم‌هایی که بر معصومین روا داشته شده، همچون عبادتی ارزشمند است. برگزاری مجالس عزاداری برای بزرگان دین، فرصتی مناسب برای تبیین اهداف و ارزش‌های دینی برای جوانان است.[۹]
ریشۀ اعتقادی عزاداری برای بزرگان دین
براساس آیات قرآن،[۱۰] اظهار محبت و علاقه به اهل بیت و بزرگان دین به عنوان نمونۀ کامل بندگان صالح خداوند و بزرگداشت شعائر و نشانه‌های دین اسلام، از مهم‌ترین ریشه‌های اعتقادی برگزاری مراسم‌های سوگواری برای اهل بیت هستند.[۱۱]
پیشینۀ عزاداری ماه محرم
پیشینۀ عزاداری برای شهادت امام حسین(ع) مربوط به سال‌ها پیش از ولادت ایشان است. جبرئیل به امر خداوند به مناسبت‌های گوناگون، برای انبیا و پیامبران قبل از محمد(ص)، مطالبی درمورد پنج تن آل عبا و واقعۀ کربلا بیان می‌کرد و پیامبران، پس از آگاه شدن درمورد واقعۀ عاشورا، به خاطر ظلم‌ها و مصیبت‌های وارده بر امام حسین(ع) و یارانشان می‌گریستند.[۱۲] پس از شهادت امام حسین(ع)، عزاداری و سوگواری برای ایشان توسط ائمه و اهل بیت رسمیت یافت. در بیانات ائمه، عزاداری و خصوصاً گریستن در مصیبت امام حسین(ع)، عملی عبادی است و اجر و پاداش اخروی فراوانی در پی دارد. ایشان همواره مسلمانان را به برگزاری مراسم سوگواری و گریستن در عزای امام سوم شیعیان تشویق می‌کردند. تمام امامان؛ خصوصاً صادقین علیهم السلام و امام رضا(ع)، شاعران را به سرودن اشعاری در مدح ائمه و همچنین مصیبت‌های وارده بر امام حسین(ع) و خاندانشان و عزاداری محرم تشویق می‌کردند و براساس روایات، اگر کسی برای امام حسین(ع) شعری بسراید و از این طریق دیگران را در عزای سیدالشهدا بگریاند، از اهل بهشت است. ائمه (ع) خودشان نیز برای شهادت امام حسین(ع) عزاداری می‌کردند و شیعیان نیز از ایشان الگوبرداری می‌کردند. براساس روایات، امام سجاد(ع) چهل سال در مصیبت پدر بزرگوارشان گریستند و عزاداری کردند.[۱۳]
ریشۀ دینی عزاداری دهۀ اول ماه محرم
شروع عزاداری برای شهادت امام حسین(ع) و یارانشان از روز اول محرم و برگزاری مراسم‌های دهۀ اول محرم، ریشه در روایات ائمه دارد و امامان شیعه بر عزاداری در دهۀ اول محرم تأکید داشتند.[۱۴]
آثار فردی و اجتماعی عزاداری ماه محرم
سوگواری برای امام حسین(ع) آثار فردی و اجتماعی گوناگونی در پی دارد. برگزاری مراسم عزاداری ماه محرم موجب رساندن پیام عدالت و ظلم ستیزی به جهانیان و بیان فضائل و مناقب ائمه می‌شود و از سوی دیگر، یادآوری رنج‌ها و مصائب معصومین، سبب آسان شدن مصیبت و سختی‌های زندگی می‌شود. براساس روایات متعدد، عزاداری و گریه برای سیدالشهدا سبب عنایت و درود الهی و توجه اهل بیت و راحتی هنگام مرگ و دوری از آتش جهنم می‌شود.[۱۵]
برخی احکام فقهی عزاداری مذهبی
براساس دیدگاه مراجع تقلید، پوشیدن لباس مشکی در ایام سوگواری و شهادت معصومین عملی مستحب و پسندیده است. مشهور مراجع تقلید عقیده دارند، استفاده از وسایل موسیقی در مراسم سوگواری معصومین اگر جزو وسایل لهو و لعب نباشد و به هدف مشروع استفاده شود اشکالی ندارد؛ هرچند بهتر است ترک شود. برخی از مراجع، همچون آیت الله نوری استفاده از چنین وسایلی را در مسجد جایز نمی‌دانند و آیت الله بهجت هم به صورت مطلق استفاده از این وسایل در برگزاری مراسم عزاداری معصومین را جایز نمی‌دانند. همچنین براساس رأی مراجع تقلید، اگر روشن کردن بلندگوهای بیرون مسجد در جریان مراسم عزاداری اهل بیت(ع)، موجب آزار و اذیت دیگران باشد جایز نیست.[۱۶]
منابع
ایکنا
دایرة المعارف بزرگ اسلامی
ارجاعات
- ↑ . فرهنگ فارسی معین، ذیل واژه.
- ↑ . فلسفه عزاداری، منطقی و عالمانه برای مردم بيان شود؛ فلسفه عزاداری محرم/ تطهیر جان و تهذیب نفس؛ از ثمرات عزاداری محرم.
- ↑ . فلسفه عزاداری، منطقی و عالمانه برای مردم بيان شود؛ فلسفه عزاداری محرم/ تطهیر جان و تهذیب نفس؛ از ثمرات عزاداری محرم.
- ↑ . در فرهنگ خود زیستن و به فرهنگ‌های دیگر نگریستن، ص523.
- ↑ . شاهنامۀ فردوسی، ج2؛ ص187،194،198.
- ↑ . تاریخ هرودوت، ج1؛ ص233.
- ↑ . امام رضا(ع) در این رابطه می‌فرمایند: مَنْ تَذَکَّرَ مُصابَنا، فَبَکی وَ أبْکی لَمْ تَبْکِ عَینُهُ یوْمَ تَبْکِی الْعُیونُ؛ «هر که مصائب ما را یادآور شود و گریه کند یا دیگری را بگریاند، روزی که همه گریان باشند او نخواهد گریست.» (وسائل الشیعه، ج ۱۴؛ ص۵۰۲).
- ↑ . پاسخ به ۱۶ سوال مُبتلابِه «ایام عزاداری اهل بیت(ع)».
- ↑ . فلسفه عزاداری برای اهل بيت (ع).
- ↑ . ذَلِکَ الَّذِی یُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ قُل لَّا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَى وَمَن یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُ فِیهَا حُسْنًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَکُورٌ؛ «این همان [پاداشى] است که خدا بندگان خود را که ایمان آورده و کارهاى شایسته کردهاند [بدان] مژده داده است بگو به ازاى آن [رسالت] پاداشى از شما خواستار نیستم مگر دوستى در باره خویشاوندان و هر کس نیکى به جاى آورد [و طاعتى اندوزد] براى او در ثواب آن خواهیم افزود قطعا خدا آمرزنده و قدرشناس است».(شورا/23)؛ ذَلِکَ وَمَن یُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقْوَى الْقُلُوبِ؛ «این است [فرایض خدا] و هر کس شعایر خدا را بزرگ دارد در حقیقت آن [حاکى] از پاکى دلهاست.» (حج/32).
- ↑ . فلسفه عزاداری محرم/ تطهیر جان و تهذیب نفس؛ از ثمرات عزاداری محرم.
- ↑ . فلسفه عزاداری محرم/ تطهیر جان و تهذیب نفس؛ از ثمرات عزاداری محرم.
- ↑ . غلامحسن محرمی: عزاداری دهه اول محرم برگرفته از سیره اهل بیت(ع) است.
- ↑ . غلامحسن محرمی: عزاداری دهه اول محرم برگرفته از سیره اهل بیت(ع) است؛ احمد غلامعلی پاسخ داد: چرا عزاداری محرم بعد از عاشورا شروع نمی‌شود؟؛ چرا به جای روز عاشورا، یک دهه عزاداری می کنیم؟
- ↑ . فلسفه عزاداری محرم/ تطهیر جان و تهذیب نفس؛ از ثمرات عزاداری محرم.
- ↑ . پاسخ به ۱۶ سوال مُبتلابِه «ایام عزاداری اهل بیت(ع)».