صالح

صالح؛ از پیامبران عرب که نامش در قرآن ذکر شده.

شناسه اسمی حضرت صالح

الف) نام حضرت صالح

حضرت صالح از پیامبران الهی است که از میان قوم ثمود برانگیخته شده است. نام او ۹ بار در قرآن ذکر شده و حدود هفتاد آیه در مورد دعوت و زندگی اوست. حضرت صالح سومین پیامبری است که بعد از نوح و هود ضد بت پرستی طاغوتهای زمانش قیام کرد.

ب) زمان و محل ولادت و وفات

حضرت صالح ۲۹۷۳ سال بعد از هبوط آدم در نجف اشرف واقع در کشور عراق به دنیا آمد. همچنین آن حضرت ۳۲۵۳ سال بعد از هبوط آدم در گذشت و محل دفن او نیز نجف اشرف در جوار امیر المؤمنین بوده و حدود ۲۸۰ سال عمر کرده است.

شناسه جسمی و ظاهری صالح

حضرت صالح فردی تنومند با قدی بلند بود که موی او سیاه و رخسارش سرخ و سفید بوده و از فصاحت و بلاغت در زبان برخوردار بوده است.

شناسه رفتاری و روانی حضرت صالح

خیرخواهی و دلسوزی: یکی از ویژگیهای رفتاری حضرت صالح خیر خواهی بود، آن گونه که با وجود گستاخی بیش از حد قوم بعد از کشتن ناقه وقتی عذاب الهی را آماده نازل شدن بر آنان میبیند از روی دلسوزی به ایشان می فرماید: «یا قَوْمِ لَقَدْ أَبْلَغْتُكُمْ رِسالَةَ رَبِّي وَ نَصَحْتُ لَكُمْ وَ لكِنْ لا تُحِبُّونَ الناصحين؛ اى قوم من رسالت پروردگارم را به شما ابلاغ کردم و شرط خیر خواهی را انجام دادم ولی شما خیر خواهان را دوست ندارید. (اعراف/۷)

شناسه فکری و عقیدتی صالح

الف) اعتقاد به توحید و یکتاپرستی: توحید و پرستش خدای یگانه از اعتقادات قلبی صالح بود، چنان که نخستین و مهمترین پیام او به قوم خویش دعوت به پرستش خدای یگانه و از بین بردن شرک و چندگانه پرستی بوده است. آن حضرت خطاب به قوم خود میفرماید «... یا قوم اعبدوالله ما لكم من إله غيره....» ای قوم من (تنها) خدا را بپرستید که جز او معبودی برای شما نیست؟ (اعراف/ ۷۳)

ب) امیدوار به رحمت الهی: صالح همواره به رحمت و بخشش الهی امیدوار بود و برای برخورداری قوم خود از رحمت الهی و دور ماندن از عذاب الهی تلاش میکرد. قرآن در این باره می فرماید: «... لَوْ لا تَسْتَغْفِرُونَ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ»؛ چرا از خداوند تقاضای آمرزش نمیکنید تا شاید مشمول رحمت او شوید (نمل/۴۶)

شناسه تبلیغی صالح

حضرت صالح در شانزده سالگی پس از هلاكت قوم نوح (مؤمنون/ ۳۱) و قوم عاد (اعراف/ ۷۳ و ۷۴) به پیامبری برانگیخته شد. از دلایلی که نشان دهنده نبوت و رسالت صالح باشد این است که خداوند در قرآن می فرماید: «وَ إِلى ثَمُودَ أَخاهُمْ صَالِحًا». (اعراف/ ۷۳) چون صالح پیامبری هادی و راهنمایی مهربان همچون برادر بوده و برتری جویی و منافع مادی را در نظر نداشته، به همین دلیل از او به «أخاهم» تعبیر شده است.

سیره تبلیغی صالح

الف) یادآوری نعمتهای الهی: یکی از راههای تربیت و تبلیغ یادآوری آثار عظمت و نعمت های بیکرانی است که خداوند در اختیار انسان قرار داده است تا از این طریق مانع آنان از گناه و فساد در زمین شود. برای نمونه صالح خطاب به قومش می فرماید: «... فَاذْكُرُوا آلَاءَ اللَّهِ وَلَا تَعْثَوْا فِي الأَرْضِ مُفْسِدين». (اعراف/ ۷۴) «تعثوا» از ماده «علی» هم به معنای فساد و هم به معنی اضطراب و مبالغه تفسیر شده است.

راغب در مفردات می گوید دو واژه «عیث» و «عشی» با اینکه دو ماده هستند، از جهت معنا به هم نزدیک می باشند «عیث» در فسادهای مالی که محسوس است به کار میرود برخلاف «علی» که در فسادهای معنوی و غیر محسوس به کار میرود.

ب) دوری از اسرافکاران: سیره تبلیغی دیگر از صالح این بود که از قومش میخواست تا از اسراف کاران و دنیا پرستان پیروی نکنند «و لا تطيعوا أمْرَ الْمُسْرِفِينَ». (شعرا/۱۵۱) مراد از اطاعت امر آنان تقلید و پیروی کورکورانه ایشان در کارها و روش زندگی است؛ روشی که آنان سلوکش را دوست دارند و مراد از مسرفین اشراف و بزرگان هستند.

ج) دوری از خوشیهای زودگذر: دعوت به خداپرستی و بیرون آمدن از زندان خودپرستی و عیش و نوش و خوش گذرانی از دیگر سیره های تبلیغی صالح بود چنان که خطاب به قومش می فرماید: «أ تتركُونَ في ما هاهنا آمِنينَ في جَنَّاتٍ وَعُيونِ وَ زُرُوعٍ وَنَخْلٍ طَلْعُها هَضِيمٌ وَ تَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبَالِ بُيوتا فارهين» آيا شما تصور می کنید همیشه در نهایت امنیت در نعمتهایی که در اینجا هست می مانید.... و از کوه ها خانه ها میتراشید و در آن به عیش و نوش می پردازید؟ (شعراء/ ۱۴۶ - ۱۴۹) «فره» در این آیه صفت مشبه به معنای «شهوت پرست» است و «فارهین» یعنی شهوت پرستان

د) دوری از عذاب الهی: از آنجا که قوم «صالح» قبل از رحمت الهی که سبب نازل شدن آن ایمان و استغفار است به درخواست عذاب مبادرت می کردند، حضرت صالح خطاب به آنان فرمود: «المَ تَسْتَعْجِلُونَ بِالسَّيِّئَةِ قَبْلَ الْحَسَنَةِ.» (نمل/۴۶) مفهوم سخن این است که برای انجام دادن کارهای بد قبل از نیکی شتاب نکنید و به جای شتافتن به سوی رحمت، به سوی عذاب الهی حرکت نکنید. با اینکه حضرت صالح در دعوت خود نهایت دلسوزی را نمود قومش گستاخانه در برابر او ایستادند و مخالفت کردند و عذاب خواستند و فقط گروه اندکی بعد از دیدن (ناقه) ایمان آوردند. ابتدا هفتاد نفر به دین ایشان ایمان آوردند، ولی آنها نیز پس از مدتی مرتد شدند تا آنجا که تنها شش نفر ماند که یکی از آنها هم در شک و تردید بود و سرانجام از مخالفان شد و فقط پنج نفر در ایمان خود باقی ماندند.

شناسه خانوادگی صالح

نسب صالح

صالح پسر نمود، پسر عاد پسر ارم، پسر سام پسر نوح بود.

شناسه قومی صالح

الف) بت پرستی: قوم ثمود دارای هفتاد بت بودند و چندین بتکده داشتند. نام بت های بزرگ آنها چنین بود: لات، عزی منوت (منات)، هبل و قیس، این بت ها را قوم صالح به شدت احترام میگذاشتند به گونه ای که شب و روز آنها را می پرستیدند و بتکده را به نام آنها نام گذاری کرده بودند و هیچ کس حق تصرف آن بتکده ها را نداشت و اگر کسی از این امر سر می پیچید مشمول لعن هبل و منوت - دو بت بزرگ - می شد.

ب) انکار معاد: از دیگر ویژگی های قوم صالح اینکه معاد را باور نداشتند و دیدار آخرت را تکذیب می کردند: «الَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِلِقَاءِ الْآخِرَةِ». (مؤمنون/ ۳۳)

ج) تکذیب پیامبر قوم صالح: اصحاب (حجر) پیامبرشان را تکذیب می کردند. قرآن در این باره می فرماید: «وَلَقَدْ كَذَّبَ أَصْحَابُ الحِجْرِ الْمُرْسَلِينَ). (حجر/ ۸۰) در واقع نمودیان با تکذیب صالح همه انبیا و رسولان را تکذیب میکردند.

د) تهمت بدبینی و شومی به پیامبر: مردم به صالح خطاب می کردند ما به تو «تطیر» می زنیم و به هر کسی که با توست. منظور آنها این بود که تو و یارانت را شوم می دانیم؛ چون میبینیم از روزی که تو قیام کردی ما گرفتار محنتها و بلاها شده ایم پس هرگز به تو ایمان نمی آوریم. حضرت صالح نیز در جوابشان گفت: «طائِرُكُمْ عِنْدَ اللهِ بَلْ أَنتُمْ قَوْمٌ تَفْتَنُونَ»؛ فال نیک و بد شما نزد خداست؛ بلکه شما گروهی فریب خورده هستید...». (نمل/ ۴۷).

خیر و شر نزد خداست و آن نامه اعمال شماست من و آنهایی که با من هستند، اثری در شما ندارند بلکه شما خود در بوته آزمایش قرار گرفته اید و با این امور امتحان میشوید تا مؤمنان از کافران و مطیعان از عاصیان متمایز شوند.

ه) فساد در زمین: قوم ثمود امتی از عرب و متشکل از قبایل مختلف بودند و در زمین فساد میکردند و به فکر اصلاح خویش نبودند. قرآن کریم در این باره می فرماید: «و كَانَ فِي الْمَدِينَةِ تِسْعَةُ رَهْطٍ يَفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ وَلَا يُصْلِحُونَ»؛ و در آن شهر نه گروهک بودند که در زمین فساد میکردند و اصلاح نمی کردند. (نمل/۴۸) مقصود از مدینه شهر حجر است. رهط نیز در این آیه به معنی جمعیتی کمتر از ۱۰ یا کمتر از چهل نفر است که در یک امر مشترک اند و آن فساد در زمین و به هم ریختن نظام اجتماعی و مبادی اخلاقی و اعتقادی است.

شناسه حکومتی حضرت صالح

پادشاه اول قوم ثمود، عابر بن ارم بن ثمود بود که حدود دویست سال حکمرانی کرد. بعد از او جندع بن عمرو بن ذبيل بن ارم بن ثمود، پادشاه شد و ۳۲۷ سال حکومت کرد. پادشاهی و حکومت در زمان حضرت صالح به دست جندع بن عمرو بود.

شناسه جغرافیایی حضرت صالح

شهری که حضرت صالح و قومش در آن زندگی می کردند، حجر نام داشت. منطقه حجر، میان حجاز و شام در جنوب شرقی سرزمین مدین و در شرق خلیج عقبه قرار دارد. حجر، دارای کوه هایی به نام انالب بوده که ثمود درون آن کوه ها خانه هایی از سنگ می ساختند، به گونه ای که قرآن نیز می فرماید: «وَثَمُودَ الَّذِينَ جَابُوا الصَّخْرَ بِالْوَادِ»؛ و قوم ثمود که صخره های عظیم را از (کناره) دره می بریدند و از آن خانه و کاخ می ساختند. (فجر/ (۹)

حضرت صالح و کسانی که به او ایمان آورده بودند، بعد از نابودی قوم به منطقه ای به نام رصله فلسطین رسیدند، اهالی حضرموت معتقدند قوم ثمود به حضرموت رفتند و در آنجا ساکن شدند. و پس از جنگهایی که با قوم عاد داشته اند به شمال حجاز و منطقه وادى القری میان مدینه منوره و شام مهاجرت کردند.

شناسه زبانی

حضرت صالح عرب زبان بود و به زبان عربی فصیح صحبت می کرده است.

منابع

این مدخل برگرفته از کتاب اشخاص و گروه ها در قرآن است و مقاله آن هنوز به طور کامل تدوین نیافته است.