زمهریر

زمهریر؛ اصطلاحی قرآنی به معنای سرمای سخت.

زمهریر در قرآن

زمهریر در لغت به معنای سرمای شدید است(لغت نامه دهخدا) این کلمه در قرآن کریم فقط یک بار آن هم به همین معنی به کار رفته است: «متكئين فيها على الارائك لايرون فيها شمساً و لازمهريراً». (انسان، ۱۳) (بهشتیان در آنجا بر اورنگها تکیه زده، در آنجا نه گرمای خورشیدی بینند، و نه سرمای سختی)، بعید است که زمهریر عربی خالص باشد، ولی در واژه های دخیل قرآن مجید اثر آرتور جفری به عنوان واژه دخیل و معرب وارد نشده است. با احتمال قریب به یقین می توان گفت که بخش اول این کلمه یعنی «زم» به معنی سرماست یعنی همان کلمه است که ما «زمستان» را از آن داریم و «شمیران» و «سمیرم» و «سیم» در سیم کشیدن دندان به گفته شادروان دکتر حسین کریمان که این ریشه شناسیها را یاد میکرد.

زمهریر در منابع

در قصص اسلامی و در اوصاف داستان واری که راجع به جهنم هست زمهریر طبقه هفتم جهنم یا طبقه ای از طبقات آن شمرده می شود که سرمای عظیم آن مایه عذاب است. ( بحار الانوار، ج ۱۹۱/۷؛ ج ۲۸۳/۸؛ ج ۱۷/۸۳). در دایرة المعارف فارسی درباره زمهریر چنین آمده است: .... در بین اعتقادات عامه راجع به احوال آخرت، زمهریر طبقه ای است از جهنم و سرمایی است شدید که خداوند آن را برای عقوبت و عذاب کفار ساخته است. در حدیث زمهریر نفس جهنم در زمستان خوانده شده است، چنانکه حر عبارت است از نفس جهنم در تابستان همچنین تندبادهای جهان را از زمهریر جهنم ناشی شمرده اند و بادهای سموم را از حر آن..... شباهت زمهریر مسلمین که محل عقوبت کافران است با زمستان و سرمایی که در اساطیر قدیم ایرانی به موجب وندیداد، در عهد جمشید پدید آمده است، قابل توجه می باشد (دایرة المعارف فارسی، ج ۱۱۸۱/۱). شادروان دهخدا در حاشیه شرح لغت زمهریر، چنین آورده است: عوام گمان برند که گناهکاران از سادات اولاد رسول را به جایی که سرد است و نامش زمهریر است برند.

منابع

این مدخل برگرفته از دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی است و مقاله آن هنوز به طور کامل تدوین نیافته است.