حواریون

حواریون؛ دوازده نفر از یاران مخصوص حضرت عیسی(ع)

حواریون در قرآن

حواریون (حواریین)، این لفظ در قرآن در سه سوره و چهار آیه به ترتیب زیر آمده است؛ «قال الحواریونَ نَحْنُ أَنصار الله آمنا بالله» (آل عمران، ۵۲). «إذ قال الحواريون يا عيسى بن مريم هل يستطيعُ رَبُّكَ أَنْ يُنزل علينا مائدةً مِنَ السَّماء ...» (مائده، ۱۱۳، ۱۱۲). «كما قال عيسى بن مريم للحواريينَ مَنْ أَنصارى الى الله قال الحواريون نَحْنُ أَنصار الله» (الصف، ۱۴).

معنی حواری

حواری در لغت به معنی سپید کننده و جمع آن حواریون است. این نام از «الحور» یعنی سپید سپید، یا از «تحویر» به معنی تبییض (سفید گردانیدن گرفته شده است. از آن جا که حواریون حضرت عیسی (ع) جامه شوی بودند و با شستن جامه آنها را پاک و سفید می کردند، مردم این نام را به ایشان داده بودند. عرب كلمة حوراء را به معنی سفید میداند و زنان شهرنشین را به سبب سپیدی پوست و پاکیزگی تنشان، حواریات می گفتند. آرد خالص و خوب را نیز به سبب سفیدی بسیارش، خواری نامیده اند. همه کسانی که حواریون را در معنی سفید و سفید کننده دانسته اند، در آن سوی این لفظ یک معنی ذوقی و عرفانی نیز برای آن، در نظر گرفته اند. گفته اند چون بیشتر یاران و حواریون عیسی (ع) دارای اندیشه پاک و نیز از دانش بهره مند بودند و از راه اندیشه پاک و دینی و دانش اندیشه ها و جانهای مردم را از تیرگیها و آلودگیها پاک می گردانیدند و از جهان تاریک به جهان تابناک و روشن بالا می بردند به عنوان حواری شهرت یافتند. برخی گفته اند آنها شکارچی بودند گویا بدین جهت این نام را به ایشان داده اند که با اندرزها و راهنماییهای خود جانهای مردمان را شکار می کردند و به حقیقت می پیوستند.

شخصیت حواریون

حواریون در آغاز نام یاران و پیروان پاک و یکرنگ حضرت عیسی (ع) بود که آنان دوازده تن بودند. شمعون الصفا وصى عیسى (ع)، بزرگ و سرور ایشان بود. با گذشت زمان این نام درباره دیگر مردمان راست اندیش و درستکار که در پاکی و درست کرداری همچون حواریون عیسی (ع) بودند نیز به کار رفت. در کتاب التوحید به روایت از حضرت رضا (ع) آمده که لوقا داناترین و گرانمایه ترین حواریین بود شیخ صدوق در اکمال الدین به روایت از ابو رافع گوید کسی که عیسی (ع) نور خدا و حکمت و دانش کتاب خدا را به او سپرد شمعون پسر حمون الصفا بود که عیسی او را جانشین خود برای مؤمنان قرار داد. در مناقب ابن شهر آشوب به روایت از انس آمده است که گفت: از پیامبر (ص) پرسیدم: حواریون شما چه کسانی اند؟ گفت: امامان دوازده گانه از فرزندان علی و فاطمه که پس از من خواهند آمد، آنان حواریون و یاران منند. در روایت دیگر است که شمار ایشان با شمار حواریون عیسی یکی است و دوازده تن اند. در کافی از امام صادق (ع) روایت است که: حواریون عیسی (ع) پیروان او بودند و شیعیان ما، حواریون ما هستند و حواریون عیسی (ع) فرمانبردارتر از حواریون ما نبودند.

آیا همه حواریون با عیسی (ع) یک دل و یک زبان بودند؟ یکی از دانشمندان گوید: حواریون یاران خاص حضرت عیسی و دوازده تن بودند. الوقا (لوقا)، مرقالونین (= مَرْقُس) و یوحنا از آن جمله اند. عیسی شماری از آنان را برای راهنمایی مردم طائف فرستاد. در قرآن در آيه «اذ أَرْسَلْنَا إِلَيْهُم اثنين فَكَذَّبُوهُمَا فَعَزَّزْنَا بثالث» (یس،۱۴)، نیز به این موضوع اشاره شده است. گفته اند: آن دو تن شمعون و یحیی بودند و آن فرستاده سوم، فولس (پولس) یا به گفته ای یونس بود. نیز گفته اند از آن جا که آن دو فرستاده عیسی به صادق و صدوق بسیار راستگو شهرت یافته بودند بعدها به کسانی که پیامبران را تصدیق و تأیید می کردند، نیز صادق و با صدوق، گفته میشد.

ابوالحسن عاملی می نویسد: آن چه از روایات و اخبار بر می آید این است که همه حواریون عیسی در تمام مدت زندگانی خود نکوکار بوده اند و همان راه عیسی را در پیش گرفته بودند. ولی در تفسیر سدی و برخی دیگر از نوشته های عامه آمده است که برخی از حواریین عیسی (ع) پس از وی از دین برگشتند. و برخی دیگر نیز در روزگار خود عیسی (ع) با وی یک دل و صادق نبودند و حتی کافر بودند. در تفسیر قمی و بعض روایات شیعه آمده است شبی که خداوند عیسی (ع) را به آسمان بالا برد (آل عمران، ۵۵ نساء،۱۵۷) عیسی دوازده تن از یاران خود را فراخواند و خبر به آسمان رفتن خود را به آنان گفت. همچنین به ایشان گفت که تنی چند از همراهان او از دین برگشته اند. شمعون و هم باوران او بر راه حق اند. از این رو باید گفت: این اخبار صراحت ندارد که همه همراهان عیسی (ع) از حواریون پاک و راستین او بودند.

نمونه هایی از رفتار و گفتار عیسی (ع) با حواریون

عیسی بن مریم (ع) در گفت و گو با حواریون خود در قالب اشاره و تمثیل آنان را راهنمایی میکرد و به راه حق و حقیقت و مردم دوستی آشنا می ساخت. زیورهای فریبنده و آسایش و خوشیهای این جهان را چون گنجی نابوده شونده و مایه رنج و آزار دارندگان آنها می دید و یاران خود را نیز از این معنی آگاه می ساخت. او خشتهای زرین را قاتل آدمیان دانست و به حواریون خود نیز گفت: اینها آدمی را نابود میکنند آن گاه به یاران یک دل و راستین خود نشان داد که چگونه سه تن از همراهان و همسفرانشان برای دست یافتن به آن خشتهای زرین جان خود را از دست دادند.

روزی عیسی به حواریون خود گفت: من از شما درخواستی دارم و میخواهم که آن را بپذیرید. گفتند: ای روح خدا خواسته تو برآورده است. عیسی (ع) برخاست و پاهای آنان را شست. حواریون گفتند ای روح خدا این کار در خور ما است، نه در خور تو. عیسی (ع) گفت: انسان آگاه و دانشمند برای خدمت به خلق شایسته تر است. آن گاه افزود من این گونه در برابر شما فروتنی کردم تا شما نیز پس از من با مردم همین گونه فروتن باشید. آن گاه فرمود دانش با فروتنی آباد و استوار می گردد نه با گردنکشی

ارجاعات

صحیح بخاری، محمد بن اسماعیل بخاری، ۱۳۹/۳؛ لسان العرب، ابن منظور، ۲۲٠/٤؛ مجمع البحرين، طریحی، ۲۷۸/۳؛ المفردات في غريب القرآن، راغب، ۱۳۵؛ و النور المبين في قصص الانبياء والمرسلين، سید نعمة الله جزائري، ٤١٢؛ تفسير مرآة الانوار، مقدمه، ابوالحسن عاملی، ١٢٦؛ النهاية في غريب الحديث، ابن اثیر، ۱۵۹/۱؛ التبيان في تفسير القرآن شیخ طوسی، ۱/۴۷۳؛ اکمال الدین،شیخ صدوق

منابع

این مدخل برگرفته از دایرة المعارف تشیع است و مقاله آن هنوز به طور کامل تدوین نیافته است.