قرآن پدیا

تهذیب نفس

تهذیب نفس؛ آراستن نفس به صفات نیکو و زدودن ویژگی‌های ناپسند، اصطلاحی اخلاقی است که در قرآن با عنوان تزکیه معرفی‌شده و بر آن تأکید گردیده است.

تعریف

تزکیه یا تهذیب نفس[۱] از اصطلاحات اخلاقی به معنای دوری کردن از عیب و نقص، پاک و اصلاح کردن نفس از آلودگی‌ها[۲] و جایگزین نمودن صفات پسندیده، جهت رسیدن به سعادت است.[۳] تزکیه در اصل از ماده‌ی «زکو» و به معنای تطهیر نفس و مال، صلاح، تقوا، زمین پاک، مدح و ستایش و تنزیه خویش است.[۴] همچنین مفسران «تزکیه» را به افزایش تقوا در انسان معنا کرده‌اند.[۵]

تزکیه در ادیان و مکاتب گوناگون

در ادیان الهی مانند یهودیت، مسیحیت، زرتشت و صابئین نیز بر مسئله تزکیه توجه شده است.[۶] در ادیان‌غیر ابراهیمی از قبیل بودیسم،[۷] هندوئیسم،[۸] سیکهه[۹] و جینه[۱۰] نیز برای صفای درون و تعالی نفس اهمیت خاص قائل‌اند. لازم به ذکر است در سیکهه ریاضت کشیدن ممنوع است. در مشرب‌های فکری همچون کنفسیوس،[۱۱] تائوئیسم[۱۲] و شینتو[۱۳] بر مسئله تزکیه، هرچند بانام‌های دیگری تأکید شده است. این مسئله در کنفسیوس با مسائل اخلاقی و در تائوئیسم با ریاضت و دوری از دنیا تأکید گردیده.[۱۴] تزکیه، اصلی‌ترین برنامه‌ی انسان‌ساز ادیان و پیامبران است. پاکی و پاکیزگی نتیجه‌ی انذار پیامبر اکرم(ص) است و فایده و نتیجه آن‌که کمال انسانی است به خود انسان عاید می‌شود[۱۵]. انبیای الهی برای اصلاح جامعه فرستاده شدند تا مردم را تهذیب کنند و اخلاق نیک را به آن‌ها آموزش داده و به پاکی و سلامت دعوت کنند.[۱۶]

تهذیب نفس در قرآن

واژه تزکیه و مشتقات آن، در آیه‌های فراوانی از قرآن کریم ذکرشده و حدوداً بیست‌وهشت بار اصطلاح تزکیه مطرح‌شده است. درآیات 129[۱۷] و 151 بقره[۱۸]، 164 آل‌عمران[۱۹] و 2 جمعه[۲۰] رمز بعثت، تلاوت و تعلیم کتاب و حکمت و تزکیه نفوس انسانی دانسته شده و آیات 74[۲۱] و 81 سوره کهف[۲۲] و 13[۲۳] و 19 سوره مریم[۲۴] درزمینه‌ی پاکی و وارستگی یحیی(ع) و پاکی هر انسانی در اصل، سخن می‌گویند. در آیه‌ی 18 نازعات[۲۵] از تزکی و پاکی در رابطه با طغیان و سرکشی نفس سخن به میان آمده و درآیات 14 اعلی[۲۶] و 9 سوره شمس[۲۷] تزکی به معنای پاکیزگی و وارستگی از آلودگی علایق دنیوی است که انسان را از آخرت و حیات اصلی، بازمی‌دارد.[۲۸]

آیه 21 سوره‌ی نور،[۲۹] دلالت دارد بر اینکه شایستگی در دین به لطف خداوند میسّر است و انسان می‌داند که خداوند درباره او لطفی کرده تا بدان وسیله پاک گردد.[۳۰] آیات 49 نساء[۳۱] و 32 نجم،[۳۲] از خودستایی کسانی که خود را مزکی می‌دانند سخن به میان آمده و آیات 232 بقره و[۳۳] 30 نور[۳۴] به تزکیه در روابط خانوادگی و 28 نور[۳۵] به تزکیه در روابط اجتماعی اشاره دارد. در مورد آیات 103 توبه[۳۶] و 18 لیل[۳۷] دو نظر وجود دارد؛ یکی اینکه صدقه، مردم را پاک می‌کند و دوم آن‌که پیامبر مردم را با گرفتن صدقه، پاک می‌گرداند.[۳۸]

درآیات 77 آل‌عمران[۳۹] و 174 بقره[۴۰] سخن از کتمان حقیقت، معامله و فروش آن به بهای اندک و درنتیجه تزکیه نشدن و گرفتار عذاب دردناک گشتن است. درآیات 76 سوره طه[۴۱] و 18 فاطر[۴۲] به این مطلب اشاره‌شده که نتایج کمال انسانی به خود انسان عاید می‌شود[۴۳].[۴۴] گذشته از این، تدبّر در معانی دیگر آیات نیز نشان می‌دهد که هدف نهایی بیش‌ترین آیات، همان تهذیب نفس از رذایل و آراستن آن به فضائل بوده است.[۴۵]

اهمیت خودسازی

وجوب پالایش نفس از رذایل و آرایش آن به فضائل، از امور فطری است؛ ازاین‌رو عقل انسان وجوب آن را دریافته و در این امر نیازمند به هدایت شرع نیست و آیات و روایات بسیاری که در این زمینه واردشده، از باب ارشاد به همین حکم عقل است.[۴۶] این کار، گرچه مشکل است ولی از اوجب واجبات است و در روایات اهل‌بیت(ع)، جهاد اکبر نامیده شده است.[۴۷] با توجه به این‌که لازمه طی مسیر و سلوک الی الله بصیرت است و نشانه بصیرت داشتن نفس سالم است و شرط داشتن نفس سالم، تهذیب آن است؛[۴۸] بنابراین، برای این‌که انسان در مسیر کمال قرار بگیرد، باید به تهذیب نفس و تعدیل تمایلات و غرایز بپردازد.[۴۹] از طرفی تزکیه، مقدمه‌ی شناخت نفس و شناخت نفس مقدمه شناخت حق است.[۵۰]

اهمیت تهذیب نفس برای گروه‌های مختلف

تهذیب نفس عاملی مهم قبل از عهده‌دار شدن مسئولیت است؛ مسئولین جامعه اسلامی باید اول خود را بسازند تا بتوانند دیگران را هدایت کنند.[۵۱] هم‌چنین، تهذیب‌ نفس، مهم‌ترین مؤلفه اخلاق آموزگاری است. یک معلم نمونه قبل از این‌که به تربیت دانش‌آموزان همت گمارد، ابتدا باید خودش به تزکیه و تهذیب نفس دست‌یافته باشد تا بتواند بر مخاطبان خود تأثیرگذاری لازم را داشته باشد.[۵۲]

در همه‌ی مدارس، لازم است اشخاصی مهذب و علما و گویندگانی که راه حق را تا آن اندازه که قدرت داشتند پیموده‌اند؛ حوزه‌ی اخلاقی، تهذیب و معارف اسلامی تشکیل بدهند که در کنار تحصیلات علمی، تهذیب اسلامی و اخلاق اسلامی قرار بگیرد و تربیت‌های اسلامی همراه با تهذیب‌های اسلامی باشد.[۵۳] برای خدمت به اسلام و ملت اسلامی باید دانشگاه و حوزه‌ی علمیه و مراکز مربوط به آن‌ها به آموزش برنامه‌های اخلاقی و تهذیبی همت گمارند. مهم‌ترین چیزی که برای کشور لازم است تعهد اسلامی و تهذیب اسلامی است؛ تا از این طریق به کشور اسلامی دارای استقلال و آزادی حقیقی رسید[۵۴].[۵۵] از طرفی، لازمه‌ی موعظه‌ی مردم تهذیب نفس است؛[۵۶] بنابراین، تهذیب و تزکیه نفس برای طلاب ضروری است.

در نفسی که مهذب نشده، علم حجاب ظلمانی است؛ لذا شر عالم فاسد برای اسلام از همه شرور خطرناک‌تر و بیشتر است. عالم تیره‌بختی که باد نخوت بر او چیره شده نمی‌تواند خود و جامعه را اصلاح نماید و جز زیان برای اسلام و مسلمین نتیجه‌ای به بار نمی‌آورد وجود او ممکن است مانع معرفت جامعه نسبت به اسلام و روحانیت گردد.[۵۷] هدایت جامعه قبل از خودسازی و تهذیب نفس ممکن نیست و رفتار خاضعانه طلاب در برابر خداوند و همدلی آنان نسبت به مردم است که دل‌های انسان‌ها را نسبت به دین نرم کرده و مردم را مشتاق مذهب می‌کند.[۵۸]

لوازم و روش تهذیب نفس

برای اصلاح اخلاق و تزکیه طرق مختلفی پیشنهادشده و مشرب‌های گوناگونی پدید آمده است. ازجمله مشرب سقراطی است. طبق این مشرب، انسان باید از راه عقل و تدبیر فواید تزکیه و مضرات آشفتگی اخلاق را بشناسد و سپس با ابزار عقل، صفات مذموم را پیدا کند. اهل عرفان و سیر و سلوک به‌جای پویش راه عقل و استدلال، راه محبت و ارادت را پیشنهاد می‌کنند. آنان معتقدند با پیدا کردن انسانی کامل و محبت و ارادت به او می‌توان راه تهذیب نفس را پیمود. تجربه نشان داده که آن اندازه که مصاحبت نیکان و ارادت و محبت آنان در روح مؤثر افتاده است، خواندن صدها جلد کتاب اخلاقی مؤثر نبوده است.[۵۹]

علمای اخلاق نیز برای رسیدن به تزکیه مراحلی چون تقوا، توبه، بازنگشتن به گناه(مشارطه)، محاسبه‌ی نفس، مراقبت بر انجام تکالیف الهی، عتاب و عقاب کردن نفس در صورت بازگشت به گناه(معاتبه، معاقبه) را توصیه کرده‌اند.[۶۰] ارتباط معنوی با خدا،[۶۱] اداى واجبات، ترك محرّمات، خوردن حلال و بريدن از حرام،[۶۲] خودشناسی،[۶۳] انجام اعمال شایسته و پرهیز از اعمال ناشایست، ریاضت و مبارزه با نفس،[۶۴] دوری از هم‌نشینی با افراد آلوده و منحرف[۶۵] و آشنایی با کلام انبیاء و بزرگان[۶۶] از دیگر گام‌های خودسازی است و اگر انسان در مبارزه با نفس تداوم داشته باشد،[۶۷] با خواست و کمک خداوند[۶۸] به نتیجه می‌رسد.

موانع تهذیب نفس

شیطان، دور شدن از خدا، گناه و ضعف اراده،[۶۹] غفلت،[۷۰] تکبر، بخل[۷۱] کشتن انسان، شراب‌ خواری، شرک و کفر،[۷۲] تعلقات دنیوی،[۷۳] عدم پذیرش نفس،[۷۴] پیروی از هوای نفس[۷۵] و ضعف اراده[۷۶] از موانع تزکیه نفس شمرده‌شده است.

آثار تهذیب نفس

رسیدن به خیر و سعادت ابدی،[۷۷] اصلاح دنیا و آخرت،[۷۸] نیکو شدن ظاهر و باطن،[۷۹] رسیدن به قرب الهی،[۸۰] دستیابی به مقام بندگی[۸۱] و درجات عالی انسانی،[۸۲] کسب فهم بالاتر از قرآن،[۸۳] ثمربخشی علم[۸۴] و رفع اختلافات بشر[۸۵] از آثار تهذیب نفس دانسته شده است. هم‌چنین در آیات ۱۵۱ سوره بقره[۸۶] و ۱۶۴ آل‌عمران[۸۷] به جایگاه رفیع و ارزشمند تزکیه در مسائل اجتماعی جامعه توجه داده‌شده و بیان می‌شود که چگونه خداوند بر امت اسلام منت نهاده و آنان را به کمک پیامبر اسلام(ص) تزکیه نمود و از ناپاکی‌ها، رهایی بخشید و امتی سالم و مسلم ایجاد کرده است.[۸۸]

منابع

ایکنا

اسلام پدیا

امامت پدیا

دانشنامه اسلامی

ویکی پرسش

ویکی شیعه

ارجاعات

  1. ↑ جوادی آملی، «اهمیت تهذیب نفس»، ص۱
  2. ↑ فراهیدی، ص۳۴۸؛ فیض‌ کاشانی، ج۱، ص۳۵۲؛ طباطبایی، ج۹، ص۳۷۷.
  3. ↑ نراقی، مهدی، ج۱، ص۴۰۰؛ نراقی، احمد، ص۷۵-۷۸؛ نجم‌ رازی، ص۱۷۳-۱۷۴.
  4. ↑ ابن منظور، ج۱۴، ص۳۵۸.
  5. ↑ صدرالدین شیرازی، ج۷، ص۳۹۱.
  6. ↑ توفیقی، ص۶۳-۱۱۵-۲۰۵.
  7. ↑ همان، ص۴۱.
  8. ↑ همان، ص۳۶.
  9. ↑ همان، ص۴۵.
  10. ↑ همان، ص۳۷.
  11. ↑ همان، ص۴۱.
  12. ↑ همان،ص۵۲.
  13. ↑ همان، ص۵۴.
  14. ↑ شهرستانی، ج۲، ص۳۱؛ طباطبایی، ج۶، ص۱۸۲-۱۸۵؛ قرطبی، ج۱۲، ص۱۶.
  15. ↑ دانشنامه حوزه، خودسازی و تهذیب نفس در قرآن
  16. ↑ ازدواج در تهذیب نفس اثرگذار است
  17. ↑ رَبَّنَا وَ ابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِّنهُْمْ يَتْلُواْ عَلَيهِْمْ ءَايَاتِكَ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَ الحِْكْمَةَ وَ يُزَكِّيهِم‏؛ «پروردگارا، در ميان آنان، فرستاده‏اى از خودشان برانگيز، تا آيات تو را بر آنان بخواند، و كتاب و حكمت به آنان بياموزد و پاكيزه‏شان كند» (بقره/129).
  18. ↑ كَمَا أَرْسَلْنَا فِيكُمْ رَسُولًا مِّنكُمْ يَتْلُواْ عَلَيْكُمْ ءَايَاتِنَا وَ يُزَكِّيكُمْ وَ يُعَلِّمُكُمُ الْكِتَابَ وَ الحِْكْمَةَ وَ يُعَلِّمُكُم مَّا لَمْ تَكُونُواْ تَعْلَمُون‏؛ « همان‌طور كه در ميان شما، فرستاده‏اى از خودتان روانه كرديم، [كه‏] آيات ما را بر شما مى‏خواند، و شمارا پاك مى‏گرداند، و به شما كتاب و حكمت مى‏آموزد، و آنچه را نمى‏دانستيد به شما ياد مى‏دهد.» (بقره/151).
  19. ↑ لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلىَ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِّنْ أَنفُسِهِمْ يَتْلُواْ عَلَيهِْمْ ءَايَاتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِن كاَنُواْ مِن قَبْلُ لَفِى ضَلَالٍ مُّبِين‏؛ « به‌یقین، خدا بر مؤمنان منت نهاد [كه‏] پيامبرى از خودشان در ميان آنان برانگيخت، تا آيات خود را بر ايشان بخواند و پاكشان گرداند و كتاب و حكمت به آنان بياموزد، قطعاً پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند.» (آل‌عمران/164).
  20. ↑ هُوَ الَّذِى بَعَثَ فىِ الْأُمِّيِّنَ رَسُولًا مِّنهُْمْ يَتْلُواْ عَلَيهِْمْ ءَايَاتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَ الحِْكْمَةَ وَ إِن كاَنُواْ مِن قَبْلُ لَفِى ضَلَالٍ مُّبِين‏؛ «اوست آن‌کس كه در ميان بى‏سوادان فرستاده‏اى از خودشان برانگيخت، تا آيات او را بر آنان بخواند و پاكشان گرداند و كتاب و حكمت بديشان بياموزد، و [آنان‏] قطعاً پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند» (جمعه/2).
  21. ↑ َانطَلَقَا حَتىَّ إِذَا لَقِيَا غُلَامًا فَقَتَلَهُ قَالَ أَ قَتَلْتَ نَفْسًا زَكِيَّةَ بِغَيرِْ نَفْسٍ لَّقَدْ جِئْتَ شَيًْا نُّكْرًا؛ «پس رفتند تا به نوجوانى برخوردند. [بنده ما] او را كشت. [موسى به او] گفت: «آيا شخص بى‏گناهى را بدون اينكه كسى را به قتل رسانده باشد كشتى؟ واقعاً كار ناپسندى مرتكب شدى‏» (کهف/74).
  22. ↑ فَأَرَدْنَا أَن يُبْدِلَهُمَا رَبهُُّمَا خَيرًْا مِّنْهُ زَكَوةً وَ أَقْرَبَ رُحمًْا؛ « پس خواستيم كه پروردگارشان آندورا به پاكتر و مهربانتر از او عوض دهد» (کهف/81).
  23. ↑ وَ حَنَانًا مِّن لَّدُنَّا وَ زَكَوةً وَ كاَنَ تَقِيًّا؛ « و [نيز] از جانب خود، مهربانى و پاكى [به او داديم‏] و تقواپيشه بود.» (مریم/13).
  24. ↑ قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلَامًا زَكِيًّا؛ « گفت: «من فقط فرستاده پروردگار توام، براى اينكه به تو پسرى پاكيزه ببخشم.» (مریم/19).
  25. ↑ فَقُلْ هَل لَّكَ إِلىَ أَن تَزَكى‏؛ « و بگو: آيا سَرِ آن دارى كه به پاكيزگى گرايى‏» (نازعات/18).
  26. ↑ قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَكى‏؛ «رستگار آن‌کس كه خود را پاك گردانيد» (اعلی/14).
  27. ↑ قَدْ أَفْلَحَ مَن زَكَّئهَا؛ «كه هر كس آن را پاك گردانيد، قطعاً رستگار شد» (شمس/9).
  28. ↑ طباطبایی، ج20، ص393.
  29. ↑ وَ لَوْ لَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكمُ‏ْ وَ رَحْمَتُهُ مَا زَكىَ‏ مِنكمُ مِّنْ أَحَدٍ أَبَدًا وَ لَاكِنَّ اللَّهَ يُزَكىّ‏ِ مَن يَشَاءُ وَ اللَّهُ سمَِيعٌ عَلِيم‏؛ «و اگر فضل خدا و رحمتش بر شما نبود، هرگز هیچ‌کس از شما پاك نمى‏شد، ولى [اين‏] خداست كه هر كس را بخواهد پاك مى‏گرداند و خدا [ست كه‏] شنواىِ داناست.» (نور/21).
  30. ↑ طوسی، ج7، ص421.
  31. ↑ أَ لَمْ تَرَ إِلىَ الَّذِينَ يُزَكُّونَ أَنفُسَهُم بَلِ اللَّهُ يُزَكىّ‏ِ مَن يَشَاءُ وَ لَا يُظْلَمُونَ فَتِيلا؛ «آيا به كسانى كه خويشتن را پاك مى‏شمارند ننگريسته‏اى؟ [چنين نيست،] بلكه خداست كه هر كه را بخواهد پاك مى‏گرداند، و به‌قدر نخِ روى هسته خرمايى ستم نمى‏بينند» (نساء/49).
  32. ↑ فَلَا تُزَكُّواْ أَنفُسَكُم‏؛ «پس خودتان را پاك مشماريد» (نجم/32).
  33. ↑ وَ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا تَعْضُلُوهُنَّ أَن يَنكِحْنَ أَزْوَاجَهُنَّ إِذَا تَرَاضَوْاْ بَيْنهَُم بِالمَْعْرُوفِ ذَالِكَ يُوعَظُ بِهِ مَن كاَنَ مِنكُمْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الاَْخِرِ ذَالِكمُ‏ْ أَزْكىَ‏ لَكمُ‏ْ وَ أَطْهَرُ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنتُمْ لَا تَعْلَمُون‏؛ «و چون زنان را طلاق گفتيد، و عدّه خود را به پايان رساندند، آنان را از ازدواج با همسران [سابق‏] خود، چنانچه بخوبى با يكديگر تراضى نمايند، جلوگيرى مكنيد. هر كس از شما به خدا و روز بازپسين ايمان دارد، به اين [دستورها] پند داده مى‏شود. [مراعات‏] اين امر براى شما پربركت‏تر و پاكيزه‏تر است، و خدا مى‏داند و شما نمى‏دانيد» (بقره/232).
  34. ↑ قُل لِّلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّواْ مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَ يحَْفَظُواْ فُرُوجَهُمْ ذَالِكَ أَزْكىَ‏ لهَُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرُ بِمَا يَصْنَعُون‏؛ «به مردان با ايمان بگو: «ديده فرو نهند و پاكدامنى ورزند، كه اين براى آنان پاكيزه‏تر است، زيرا خدا به آنچه مى‏كنند آگاه است.» (نور/30).
  35. ↑ فَإِن لَّمْ تجَِدُواْ فِيهَا أَحَدًا فَلَا تَدْخُلُوهَا حَتىَ‏ يُؤْذَنَ لَكمُ‏ْ وَ إِن قِيلَ لَكُمُ ارْجِعُواْ فَارْجِعُواْ هُوَ أَزْكىَ‏ لَكُمْ وَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيم‏؛ «و اگر كسى را در آن نيافتيد، پس داخلِ آن مشويد تا به شما اجازه داده شود؛ و اگر به شما گفته شد: «برگرديد» برگرديد، كه آن براى شما سزاوارتر است، و خدا به آنچه انجام مى‏دهيد داناست‏» (نور/28).
  36. ↑ خُذْ مِنْ أَمْوَالهِِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِم بهَِا وَ صَلّ‏ِ عَلَيْهِم‏؛ «از اموال آنان صدقه‏اى بگير تا به وسيله آن پاك و پاكيزه‏شان سازى، و برايشان دعا كن‏» (توبه/103).
  37. ↑ الَّذِى يُؤْتىِ مَالَهُ يَتزََكى‏؛ «همان كه مالِ خود را مى‏دهد [براى آنكه‏] پاك شود» (لیل/18).
  38. ↑ طوسی، ج5، ص291؛ همان، ج 10، ص361.
  39. ↑ إِنَّ الَّذِينَ يَشْترَُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ أَيْمَانهِِمْ ثَمَنًا قَلِيلاً أُوْلَئكَ لَا خَلَاقَ لَهُمْ فىِ الاَْخِرَةِ وَ لَا يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ وَ لَا يَنظُرُ إِلَيهِْمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ لَا يُزَكِّيهِمْ وَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيم‏؛ «كسانى كه پيمان خدا و سوگندهاى خود را به بهاى ناچيزى مى‏فروشند، آنان را در آخرت بهره‏اى نيست؛ و خدا روز قيامت با آنان سخن نمى‏گويد، و به ايشان نمى‏نگرد، و پاكشان نمى‏گرداند، و عذابى دردناك خواهند داشت.» (آل‌عمران/77).
  40. ↑ إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنزَلَ اللَّهُ مِنَ الْكِتَابِ وَ يَشْترَُونَ بِهِ ثمََنًا قَلِيلاً أُوْلَئكَ مَا يَأْكلُُونَ فىِ بُطُونِهِمْ إِلَّا النَّارَ وَ لَا يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَمَةِ وَ لَا يُزَكِّيهِمْ وَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيم‏؛ «كسانى كه آنچه را خداوند از كتاب نازل كرده، پنهان مى‏دارند و بدان بهاى ناچيزى به دست مى‏آورند، آنان جز آتش در شكمهاى خويش فرو نبرند. و خدا روز قيامت با ايشان سخن نخواهد گفت، و پاكشان نخواهد كرد، و عذابى دردناك خواهند داشت.» (بقره/174).
  41. ↑ جَنَّاتُ عَدْنٍ تجَْرِى مِن تحَْتهَِا الْأَنهَْارُ خَلِدِينَ فِيهَا وَ ذَالِكَ جَزَاءُ مَن تَزَكى‏؛ «بهشتهاى عدن كه از زير [درختان‏] آن جويبارها روان است. جاودانه در آن مى‏مانند، و اين است پاداش كسى كه به پاكى گرايد.» (طه/76).
  42. ↑ وَ لَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى‏ وَ إِن تَدْعُ مُثْقَلَةٌ إِلىَ‏ حِمْلِهَا لَا يحُْمَلْ مِنْهُ شىَ‏ْءٌ وَ لَوْ كاَنَ ذَا قُرْبىَ إِنَّمَا تُنذِرُ الَّذِينَ يخَْشَوْنَ رَبهَُّم بِالْغَيْبِ وَ أَقَامُواْ الصَّلَوةَ وَ مَن تَزَكىَ‏ فَإِنَّمَا يَتزََكىَ‏ لِنَفْسِهِ وَ إِلىَ اللَّهِ الْمَصِير؛ «و هيچ بار بَردارنده‏اى بار [گناه‏] ديگرى را برنمى‏دارد، و اگر گرانبارى [ديگرى را به يارى‏] به سوى بارش فرا خواند چيزى از آن برداشته نمى‏شود، هر چند خويشاوند باشد. [تو] تنها كسانى را كه از پروردگارشان در نهان مى‏ترسند و نماز برپا مى‏دارند، هشدار مى‏دهى؛ و هر كس پاكيزگى جويد تنها براى خود پاكيزگى مى‏جويد، و فرجام [كارها] به سوىِ خداست.» (فاطر/18).
  43. ↑ طباطبایی، ج14، ص198؛ طوسی، ج7، ص192.
  44. ↑ دانشنامه حوزه، خودسازی و تهذیب نفس در قرآن
  45. ↑ امامت پدیا
  46. ↑ مظاهری، ج۱، ص ۱۶۱.
  47. ↑ دانشنامه حوزه، تهذیب نفس3
  48. ↑ تهذیب؛ شرط داشتن نفس سالم
  49. ↑ تهذیب نفس و تعدیل غرایز انسان را در مسیر کمال قرار می‌دهد
  50. ↑ غزالی، ص۱۰۷؛ میبدی، ج۱۰، ص۴۶۳-۴۶۴؛ نجم‌رازی، ص۱۷۳-۱۷۴.
  51. ↑ تهذیب نفس عاملی مهم قبل از عهده دار شدن مسئولیت است
  52. ↑ تهذیب‌ نفس مهم‌ترین مؤلفه اخلاق آموزگاری است
  53. ↑ دانشنامه حوزه، تهذیب نفس1
  54. ↑ بیانات امام خمینی در جمع کارکنان مدرسه عالی شهید مطهری صحیفه نور جلد 14 ص 113 112 تاریخ: 10/12/ 59
  55. ↑ دانشنامه حوزه،‌ تهذیب نفس1
  56. ↑ لازمه موعظه مردم تهذیب نفس است
  57. ↑ اهمیت تهذیب و تزکیه نفس
  58. ↑ هدایت جامعه قبل از خودسازی و تهذیب نفس ممکن نیست
  59. ↑ دانشنامه حوزه، بهترین وسیله تهذیب نفس
  60. ↑ مدنی‌شیرازی، ج۳، ص۱۵۲؛ مصباح، ج۱، ص۲۱۷.
  61. ↑ تهذیب نفس و تعدیل غرایز انسان را در مسیر کمال قرار می‌دهد
  62. ↑ دانشنامه پژوهه، ضرورت تهذیب نفس
  63. ↑ ویکی فقه، خودشناسی و تهذیب نفس
  64. ↑ تهذیب نفس؛ بنیادی‌ترین رسالت‌ زندگی انسان
  65. ↑ قطع رابطه با افراد منحرف از مقدمات تهذیب نفس است
  66. ↑ دانشنامه حوزه، آیت الله مصباح یزدی: تهذیب نفس بهترین و والاترین هدف برای زندگی بشری است
  67. ↑ رسیدن به درجات عالیه با تهذیب نفس میسر می‌شود
  68. ↑ وَ لَوْ لَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكمُ‏ْ وَ رَحْمَتُهُ مَا زَكىَ‏ مِنكمُ مِّنْ أَحَدٍ أَبَدًا وَ لَاكِنَّ اللَّهَ يُزَكىّ‏ِ مَن يَشَاء؛ «اگر فضل خدا و رحمتش بر شما نبود، هرگز هيچ كس از شما پاك نمى‏شد، ولى [اين‏] خداست كه هر كس را بخواهد پاك مى‏گرداند» (نور/21).
  69. ↑ طبرسی، ج۷، ص۲۱۰؛ امینی، ص۲۶-۲۰۴؛ واعظ کاشفی، ج۴، ص۴۱۹؛ فخررازی، ج۸، ص۱۱۲؛ غزالی، ۱۰۷-۱۸۱.
  70. ↑ دانشنامه پژوهه، غفلت مانع تهذیب نفس
  71. ↑ طبرسی، ج۳، ص۹۱؛ ج۹، ص۲۷۲؛ ابوالفتوح رازی، ج۵، ص۳۹۱.
  72. ↑ (بقره/۱۵۱)؛ طباطبایی، ج۱، ص۳۳۰.
  73. ↑ ا بن‌بابویه، خصال صدوق، ج۱، ص۲۵.
  74. ↑ امینی، ص۲۰۴.
  75. ↑ همان، ص۲۶.
  76. ↑ همان، ص۱۶۷.
  77. ↑ (شمس/9)
  78. ↑ (نهج البلاغة، حکمت ۸۹).
  79. ↑ (نهج‌البلاغه، حکمت ۴۲۳).
  80. ↑ محمدی ری‌شهری، ج۹، ص۳۸۸.
  81. ↑ تهذیب نفس عاملی مهم قبل از عهده دار شدن مسئولیت است
  82. ↑ تهذیب نفس مایه رسیدن به درجات عالی انسانی است
  83. ↑ تهذیب نفس، زمینه افزایش فهم ما را از قرآن فراهم می‌کند
  84. ↑ تهذیب نفس مقدم بر فراگیری علم است
  85. ↑ بیانات امام خمینی در جمع اقشار مختلف مردم تبریز صحیفه نور جلد 14 ص 254 تاریخ : 11/3/ 60
  86. ↑ (بقره/151).
  87. ↑ (آل‌عمران/164).
  88. ↑ دانشنامه اسلامی
برگرفته از «https://quranpedia.org/index.php?title=تهذیب_نفس&oldid=9139»