تناسخ

تناسخ؛ باوری است که به بازگشت روح انسان به بدن شخص دیگر اشاره دارد. این بازگشت، پس از مرگ انجام می گیرد. قرآن کریم به چند دلیل باور به تناسخ را رد کرده است که برخی از اینها عبارتند از: عدم امکان بازگشت به دنیا در زمان پس از مرگ با جسم دیگر، وجود زندگی آخرت، مسئول بودن هر انسانی برای اعمال خود، اثبات معاد جسمانی با همان جسم در روز رستاخیز.

آشنایی با ماهیت تناسخ

تناسخ به انتقال روح به جسم انسان دیگر^[۱] گفته می شود که پس از مرگ اتفاق می افتد و انسان به واسطه آن می تواند دوباره به دنیا بازگردد و به زندگی خود با کالبد جدید ادامه دهد.^[۲] دلیل پیدایش چنین اعتقادی این است که روح انسان در زمان مرگ به تکامل نمی¬رسد و پس از تکامل باید به جسمی تعلق داشته باشد تا طعم سعادت حقیقی در این دنیا را بچشد.^[۳] در واقع، روح انسان به جای انتقال به آخرت و زندگی در آنجا، به حیات خود در زندگی دنیا^[۴] ادامه می دهد و برای این کار باید جسم خود را عوض کند و جسم دیگر را جایگزین کند.^[۵]^[۶]

تطبیق دیدگاه موافقان و مخالفان تناسخ

موافقان تناسخ به برخی آیات قرآن^[۷] استناد می کنند تا از این طریق پیدایش دوباره انسان به دنیا و بازگشت ارواح^[۸] را اثبات نمایند. ^[۹] البته، غیر از اینکه نظر موافقان تناسخ با سیاق آیات، سازگاری ندارد، دلایل آنها از جهاتی دیگر قابل نقد است.^[۱۰] به عنوان نمونه، یکی از دلایل موافقان بر وجود تناسخ، استناد به تجسم اعمال در آیات قرآن است که آن را نوعی تناسخ دانسته اند. نمونه ای از استنادات آنها به آیاتی است که در مورد محشور شدن با پوست جدیدی^[۱۱] بازگشت انسان های بد به کالبد حیوانیشان^[۱۲] است. در پاسخ به دلایل آنها می توان اذعان داشت که آیات مؤید تجسم اعمال بر تصویر کشیدن اعمال انسان در همان جسم خودش اشاره دارد؛ نه اینکه اعمال انسان در جسم دیگر به تصویر کشیده شود؛ زیرا حقیقت وجودی انسان در قرآن به عنوان موجودی معرفی شده است که پس از مرگ به سمت پروردگار می¬رود و دیگر نمی تواند به دنیا بازگردد تا جبران مافات کند.^[۱۳] البته، در موارد خاص با اذن پروردگار می تواند به دنیا رجعت پیدا کند؛ اما نمی تواند با جسم دیگری به دنیا برگشت کند.^[۱۴] همچنین، موافقان، آیات مسخ^[۱۵] را نوعی تناسخ دانسته اند.^[۱۶] در پاسخ به این دیدگاه باید عنوان کرد که مسخ با تناسخ تفاوت دارد. تفاوت آن این است که مسخ به معنای ورود روح به بدن حیوان است؛ اما نسخ به معنای ورود روح انسانی به جسم دیگر؛ غیر از جسم خودش است.^[۱۷] دلیل دیگر موافقان، ظرفیت محدود دنیا برای اخذ کامل مجازات و پاداش است؛ از این رو، انسان باید به دنیا با جسم دیگری برگردد تا آن را جبران نماید؛ اما براساس آیات قرآن، خداوند حکیم و عادل است و در روز قیامت به مجازات و پاداش افراد رسیدگی خواهد کرد^[۱۸]^[۱۹]

منابع

ایکنا

دانشنامه پژوهه؛ تناسخ

دانشنامه حوزه

طباطبايى، محمدحسين، (1374)، ترجمه تفسير الميزان، قم: جامعه مدرسين حوزه علميه قم.

ملاصدرا، محمدبن ابراهيم،(1379)، الأسفارالاربعه، تهران: مطبعه الحيدري.

ویکی پاسخ

ویکی پرسش

ارجاعات

↑ . تفاوت «رجعت» با مفاهیمی همچون تناسخ/فلسفه و کیفیت رجعت.
↑ . سوء برداشت برخی افراد از آیات قرآن برای اثبات تناسخ / تبیین مهمترین ادله اعتقاد به تناسخ.
↑ .ویکی پرسش.
↑ . در بیان نسخ بعضی آیات و آوردن مثل یا بهتر از آن.
↑ .ویکی پاسخ؛ .دانشنامه حوزه؛ ملاصدرا، 13789، ج9، ص4؛ دانشنامه پژوهه؛ تناسخ.
↑ . تكامل انسان از منظر قرآن، با جسم و روح متعين است.
↑ . إِنْ هِيَ إِلَّا حَياتُنَا الدُّنْيا نَمُوتُ وَ نَحْيا وَ ما نَحْنُ بِمَبْعُوثِينَ‏؛ «جز اين زندگانى دنياى ما چيزى نيست. مى‏ميريم و زندگى مى‏كنيم و ديگر برانگيخته نخواهيم شد». (مؤمنون/37) وَ قالُوا ما هِيَ إِلَّا حَياتُنَا الدُّنْيا نَمُوتُ وَ نَحْيا وَ ما يُهْلِكُنا إِلَّا الدَّهْرُ وَ ما لَهُمْ بِذلِكَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلَّا يَظُنُّونَ‏؛«و گفتند: «غير از زندگانى دنياى ما [چيز ديگرى‏] نيست؛ مى‏ميريم و زنده مى‏شويم، و ما را جز طبيعت هلاك نمى‏كند.» و [لى‏] به اين [مطلب‏] هيچ دانشى ندارند [و] جز [طريق‏] گمان نمى‏سِپرند». (جاثیه/24)
↑ . «قَالُوا رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَأَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ فَاعْتَرَفْنَا بِذُنُوبِنَا فَهَلْ إِلَى خُرُوجٍ مِنْ سَبِيلٍ؛ مى‏‌گويند پروردگارا دو بار ما را به مرگ رسانيدى و دو بار ما را زنده گردانيدى به گناهانمان اعتراف كرديم پس آيا راه بيرون‏شدنى [از آتش] هست» (غافر/11).
↑ . سوء برداشت برخی افراد از آیات قرآن برای اثبات تناسخ / تبیین مهمترین ادله اعتقاد به تناسخ
↑ . طباطبایی، 1374، ج‏18، ص 265؛ ج15، ص43.
↑ . إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِآياتِنا سَوْفَ نُصْلِيهِمْ ناراً كُلَّما نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْناهُمْ جُلُوداً غَيْرَها لِيَذُوقُوا الْعَذابَ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَزِيزاً حَكِيماً؛ به زودى كسانى را كه به آيات ما كفر ورزيده‏اند، در آتشى [سوزان‏] درآوريم؛ كه هر چه پوستشان بريان گردد، پوستهاىِ ديگرى بر جايش نهيم تا عذاب را بچشند. آرى، خداوند تواناى حكيم است‏».
↑ . وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا طائِرٍ يَطِيرُ بِجَناحَيْهِ إِلَّا أُمَمٌ أَمْثالُكُمْ ما فَرَّطْنا فِي الْكِتابِ مِنْ شَيْ‏ءٍ ثُمَّ إِلى‏ رَبِّهِمْ يُحْشَرُونَ‏؛ و هيچ جنبنده‏اى در زمين نيست و نه هيچ پرنده‏اى كه با دو بال خود پرواز مى‏كند؛ مگر آنكه آنها [نيز] گروه‏هايى مانند شما هستند، ما هيچ چيزى را در كتاب [لوح محفوظ] فروگذار نكرده‏ايم؛ سپس [همه‏] به سوى پروردگارشان محشور خواهند گرديد». (أنعام/38)
↑ . حَتَّى إِذَا جَاء أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونِ* لَعَلِّی أَعْمَلُ صَالِحاً فِيمَا تَرَكْتُ كَلَّا إِنَّهَا كَلِمَةٌ هُوَ قَائِلُهَا وَمِن وَرَائِهِم بَرْزَخٌ إِلَى یَوْمِ یُبْعَثُونَ « آنها همچنان به راه غلط خود ادامه ميدهند تا زمانی كه مرگ يكی از آن ها فرا می رسد می گويد: پروردگارا مرا بازگردان(۹۹) باشد كه در آنچه ترك كرده ام عمل صالح انجام دهم. حاشا كه بازگردد، همانا سخنی كه او می‌گويد و هيچ فايده‌ای ندارد. از اين پس سرايشان برزخ است تا روزی كه برانگيخته شوند».
↑ . تكامل انسان از منظر قرآن، با جسم و روح متعين است.
↑ . وَ لَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذِينَ اعْتَدَوْا مِنْكُمْ فِي السَّبْتِ فَقُلْنا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خاسِئِينَ‏؛ «و كسانى از شما را كه در روز شنبه [از فرمان خدا] تجاوز كردند نيك شناختيد، پس ايشان را گفتيم: «بوزينگانى باشيد طردشده.» (بقره/65)
↑ . دانشنامه پژوهه؛ تناسخ
↑ . سوء برداشت برخی افراد از آیات قرآن برای اثبات تناسخ / تبیین مهمترین ادله اعتقاد به تناسخ
↑ . وَ تَرَكْنا بَعْضَهُمْ يَوْمَئِذٍ يَمُوجُ فِي بَعْضٍ وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَجَمَعْناهُمْ جَمْعاً وَ عَرَضْنا جَهَنَّمَ يَوْمَئِذٍ لِلْكافِرِينَ عَرْضاً؛ و در آن روز آنان را رها مى‏كنيم تا موج‏آسا بعضى با برخى درآميزند و [همين كه‏] در صور دميده شود، همه آنها را گرد خواهيم آورد. و آن روز، جهنم را آشكارا به كافران بنماييم» (کهف/100-99).
↑ . تكامل انسان از منظر قرآن، با جسم و روح متعين است؛ ملاصدرا معتقد است برخی از آيات قرآن، معاد جسمانی و رجعت را تأييد می‌كند؛ ریشه پیدایش نظریه تناسخ کجاست؟

[1] . تفاوت «رجعت» با مفاهیمی همچون تناسخ/فلسفه و کیفیت رجعت.

[2] . سوء برداشت برخی افراد از آیات قرآن برای اثبات تناسخ / تبیین مهمترین ادله اعتقاد به تناسخ.

[3] .ویکی پرسش.

[4] . در بیان نسخ بعضی آیات و آوردن مثل یا بهتر از آن.

[5] .ویکی پاسخ؛ .دانشنامه حوزه؛ ملاصدرا، 13789، ج9، ص4؛ دانشنامه پژوهه؛ تناسخ.

[6] . تكامل انسان از منظر قرآن، با جسم و روح متعين است.

[7] . إِنْ هِيَ إِلَّا حَياتُنَا الدُّنْيا نَمُوتُ وَ نَحْيا وَ ما نَحْنُ بِمَبْعُوثِينَ‏؛ «جز اين زندگانى دنياى ما چيزى نيست. مى‏ميريم و زندگى مى‏كنيم و ديگر برانگيخته نخواهيم شد». (مؤمنون/37) وَ قالُوا ما هِيَ إِلَّا حَياتُنَا الدُّنْيا نَمُوتُ وَ نَحْيا وَ ما يُهْلِكُنا إِلَّا الدَّهْرُ وَ ما لَهُمْ بِذلِكَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلَّا يَظُنُّونَ‏؛«و گفتند: «غير از زندگانى دنياى ما [چيز ديگرى‏] نيست؛ مى‏ميريم و زنده مى‏شويم، و ما را جز طبيعت هلاك نمى‏كند.» و [لى‏] به اين [مطلب‏] هيچ دانشى ندارند [و] جز [طريق‏] گمان نمى‏سِپرند». (جاثیه/24)

[8] . «قَالُوا رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَأَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ فَاعْتَرَفْنَا بِذُنُوبِنَا فَهَلْ إِلَى خُرُوجٍ مِنْ سَبِيلٍ؛ مى‏‌گويند پروردگارا دو بار ما را به مرگ رسانيدى و دو بار ما را زنده گردانيدى به گناهانمان اعتراف كرديم پس آيا راه بيرون‏شدنى [از آتش] هست» (غافر/11).

[9] . سوء برداشت برخی افراد از آیات قرآن برای اثبات تناسخ / تبیین مهمترین ادله اعتقاد به تناسخ

[10] . طباطبایی، 1374، ج‏18، ص 265؛ ج15، ص43.

[11] . إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِآياتِنا سَوْفَ نُصْلِيهِمْ ناراً كُلَّما نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْناهُمْ جُلُوداً غَيْرَها لِيَذُوقُوا الْعَذابَ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَزِيزاً حَكِيماً؛ به زودى كسانى را كه به آيات ما كفر ورزيده‏اند، در آتشى [سوزان‏] درآوريم؛ كه هر چه پوستشان بريان گردد، پوستهاىِ ديگرى بر جايش نهيم تا عذاب را بچشند. آرى، خداوند تواناى حكيم است‏».

[12] . وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا طائِرٍ يَطِيرُ بِجَناحَيْهِ إِلَّا أُمَمٌ أَمْثالُكُمْ ما فَرَّطْنا فِي الْكِتابِ مِنْ شَيْ‏ءٍ ثُمَّ إِلى‏ رَبِّهِمْ يُحْشَرُونَ‏؛ و هيچ جنبنده‏اى در زمين نيست و نه هيچ پرنده‏اى كه با دو بال خود پرواز مى‏كند؛ مگر آنكه آنها [نيز] گروه‏هايى مانند شما هستند، ما هيچ چيزى را در كتاب [لوح محفوظ] فروگذار نكرده‏ايم؛ سپس [همه‏] به سوى پروردگارشان محشور خواهند گرديد». (أنعام/38)

[13] . حَتَّى إِذَا جَاء أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونِ* لَعَلِّی أَعْمَلُ صَالِحاً فِيمَا تَرَكْتُ كَلَّا إِنَّهَا كَلِمَةٌ هُوَ قَائِلُهَا وَمِن وَرَائِهِم بَرْزَخٌ إِلَى یَوْمِ یُبْعَثُونَ « آنها همچنان به راه غلط خود ادامه ميدهند تا زمانی كه مرگ يكی از آن ها فرا می رسد می گويد: پروردگارا مرا بازگردان(۹۹) باشد كه در آنچه ترك كرده ام عمل صالح انجام دهم. حاشا كه بازگردد، همانا سخنی كه او می‌گويد و هيچ فايده‌ای ندارد. از اين پس سرايشان برزخ است تا روزی كه برانگيخته شوند».

[14] . تكامل انسان از منظر قرآن، با جسم و روح متعين است.

[15] . وَ لَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذِينَ اعْتَدَوْا مِنْكُمْ فِي السَّبْتِ فَقُلْنا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خاسِئِينَ‏؛ «و كسانى از شما را كه در روز شنبه [از فرمان خدا] تجاوز كردند نيك شناختيد، پس ايشان را گفتيم: «بوزينگانى باشيد طردشده.» (بقره/65)

[16] . دانشنامه پژوهه؛ تناسخ

[17] . سوء برداشت برخی افراد از آیات قرآن برای اثبات تناسخ / تبیین مهمترین ادله اعتقاد به تناسخ

[18] . وَ تَرَكْنا بَعْضَهُمْ يَوْمَئِذٍ يَمُوجُ فِي بَعْضٍ وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَجَمَعْناهُمْ جَمْعاً وَ عَرَضْنا جَهَنَّمَ يَوْمَئِذٍ لِلْكافِرِينَ عَرْضاً؛ و در آن روز آنان را رها مى‏كنيم تا موج‏آسا بعضى با برخى درآميزند و [همين كه‏] در صور دميده شود، همه آنها را گرد خواهيم آورد. و آن روز، جهنم را آشكارا به كافران بنماييم» (کهف/100-99).

[19] . تكامل انسان از منظر قرآن، با جسم و روح متعين است؛ ملاصدرا معتقد است برخی از آيات قرآن، معاد جسمانی و رجعت را تأييد می‌كند؛ ریشه پیدایش نظریه تناسخ کجاست؟

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]