تعاون

تعاون؛ همکاری. تعاون از ریشه عون به معنای یاری، نیکی و احسان گرفته شده است. در قرآن و روایات این مفهوم مورد تأکید قرار گرفته است. آیه دوم سوره مائده مسلمانان را به تعاون در نیکی و تقوا سفارش کرده است. سیره پیامبر اکرم (ص) و امامان نیز سرتاسر نشانگر اهمیت یاری رساندن به مردم است. مفهوم تعاون در اقتصاد از قرن نوزدهم در قالب شرکت‌های تعاونی در جهان پا گرفت و در ایران نیز از سال 1314 به طور رسمی این فعالیت‌ها آغاز شد. طبق اصل 44 قانون اساسی ایران، 25 درصد اقتصاد کشور باید به شکل تعاونی اداره شود.

تعریف

تعاون از ریشه «عون» به معنای یاری، نیکی و احسان مشتق شده است. مفهوم این واژه در متون اسلامی و منابع اخلاقی با معنای لغوی آن تفاوت چندانی ندارد.

تعاون در قرآن و روایات

مفهوم تعاون در منابع اسلامی بسیار مورد تأکید قرار گرفته است. آیه دوم سوره مائده اینچنین به تعاون توصیه کرده است: « وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ؛ و در نيكوكارى و پرهيزگارى با يكديگر همكارى كنيد، و در گناه و تعدّى دستيار هم نشويد، و از خدا پروا كنيد كه خدا سخت‏كيفر است‏». با توجه به معنای لغوی تعاون، خداوند در قرآن کریم از مومنین درخواست کرده که در کار خیر یاری‌گری کنند و در کار ناپسند و گناه با یکدیگر همکاری نداشته باشند. یعنی در کارهای خیر و یا به زبان فقهی امور مستحب و واجب همکاری صورت گیرد و در کارهایی که گناه است، نباید همکاری انجام شود. دایره تعاون با این برداشت محدود است، اما اگر به صورت عام آیه را در نظر بگیریم و یاری‌گری را یکی از تعاملات مثبت در بین انسان‌ها بدانیم شامل انواع محبت کردن، کمک کردن، بخشیدن و... خواهد شد که بر مبنای پرهیزکاری انجام شده است.

در روایات نیز نمونه‌های فراوانی از توصیه به همیاری و کمک به یکدیگر شده است. سیره رسول خدا(ص) این‌گونه بود که مردم را به «تعاون» تشویق می‎فرمود و فواید آن‌را برمی‌شمرد. ایشان می‌فرمود: مردم، عیال خدایند و بهترین آنان نزد خدا سودمندترین ایشان برای عیال خداست و آن کسی‌که در میان خانواده مؤمنی شادی بیافریند. از امام صادق(ع) روایت شده است که روزی از رسول خدا(ص) سؤال شد: محبوب‌ترین فرد نزد خدا کیست؟ حضرت پاسخ داد: کسی‌که برای مردم بیشترین نفع را داشته باشد. پیامبر اکرم(ص) حتی در کارهای معمولی و عادی از تعاون و همکاری غافل نشد، در یکی از سفرها پیامبر خدا(ص) دستور دادند برای طعام، گوسفندی ذبح شود. شخصی گفت: ذبح کردن آن با من، دیگری گفت: پوست کندن آن با من، سومی گفت: پختن آن با من، حضرت فرمود: جمع کردن هیزمش نیز برعهده من است. اصحاب عرض کردند: یا رسول‌الله! ما هیزم جمع می‌کنیم و به زحمت شما نیازی نیست، حضرت فرمود: می‌دانم، اما خوش ندارم که خود را برتر از شما بدانم، زیرا خداوند دوست ندارد ببیند، بنده‌اش خود را از رفقایش برتر دانسته است.

این سیره در امامان نیز جاری بوده است. در روایتی آمده است روزی امیرالمومنین علی(ع) در هوای گرم کوفه قدم می‌زدند. شخصی از ایشان پرسید که چرا در این گرمای سوزان در کوچه‌ها قدم می‌زنید؟ حضرت فرمودند شاید شخصی به کمک احتیاج داشته باشد.در حدیثی امام صادق(ع) می‌فرمایند: هیچ مؤمنی نیست که هم‌کیش و انسانی در حاجتی به او مراجعه کند و او از این مسئله ناراحت شود؛ زیرا نگاه مؤمن باید این باشد که رحمتی از سوی خدا برای او آمده و اگر او را رد کند، رحمت الهی را از خود دور کرده است. پیامبر(ص) نیز در روایتی فرموده‌اند مَثَل مؤمنین در دوستی و یاری یکدیگر همانند جسد است که اگر برخی اعضای جسد از دردی شکایت کند و ناراحتی داشته باشد، سایر اعضا با تب و بیداری، عکس‌العمل نشان می‌دهند.

اقتصاد تعاونی در جهان و ایران

اقتصاد تعاوني در جهان جايگاه بالايي دارد به‌طوري كه يك ميليارد نفر در تمام كشورها عضو ۲ ميليون و ۶۰۰ هزار تعاوني هستند. تعاونی‌ها شرکت‌هایی هستند که از اعضایی با شغل‌ها و روابط نزدیک شکل می‌گیرد و هدف آن تسهیل خرید خدمات و کالا برای اعضای خود است. سابقه ایجاد شرکت‌های تعاونی در جهان به قرن نوزدهم باز می‌گردد اما اولین فعالیت رسمی چنین شرکت‌هایی در ایران به سال 1314 شمسی در گرمسار برمی‌گردد. ‌ در سال‌های ابتدایی پس از جنگ تحمیلی حرکت‌های خوبی در زمینه تاسیس تعاونی‌ها انجام شد که به لحاظ کمی و کیفی جهش بزرگی برای توسعه اقتصاد منطقه بود، اما به رغم تلاش‌های صورت گرفته تعاونی‌هایی که با تلاش و زحمت فراوان تشکیل شده بودند غیرفعال شدند. در اصل۴۴ قانون اساسی، بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران مطرح و شرح و تفصیل آن در ۱۳ شهریور ۱۳۷۰ به تصویب مجلس رسید. در این راستا، وزارت تعاون به منظور اعمال نظارت دولت و حمایت و پشتیبانی از بخش تعاونی در تاریخ ۱۰ دی ۱۳۷۰ تشکیل شد. مطابق سیاست‌های کلی اصل ۴۴ باید ۲۵ درصد از اقتصاد کشور به شکل تعاونی اداره شود.

منابع

ایکنا

ویکی پدیا

ویکی جو

دانشنامه جهان اسلام