ترجمه فرهنگی قرآن

ترجمه فرهنگی قرآن؛ به ترجمه ای گفته می شود که در آن مفاهیم و عبارات قرآنی به گونه ای ترجمه شوند که برای حل نیازهای روز و مقتضیات فرهنگی کارآمد باشد. امتیاز این ترجمه نسبت به ترجمه های دیگر این است که همه سنین می توانند از این ترجمه استفاده نمایند؛ به شرطی که ترجمه ها به صورت جداگانه برای فرهنگ های مقاطع مختلف کودک، نوجوان و جوان درنظر گرفته شود. برای انجام چنین ترجمه ای نیاز است که صاحب نظران و متخصصان عرصه روان شناسی، انسان شناسی، زبان شناسی(تاریخی و قومی) جامعه شناسی، سیاست، باستان شناسی و دیگر علوم مرتبط با فرهنگ در ترجمه قرآن به کار گرفته شوند. این نوع ترجمه ها دو گونه است. گونه ای از ترجمه های فرهنگی قرآن برای ترجمه مفاهیم و معارف قرآنی با توجه به فرهنگ عرب انجام می گیرد و گونه ای دیگر با استفاده از علوم مختلف برای ترجمه ای آسان و فرهنگی و در نظر گرفتن نیازهای روز انجام می گیرد.

آشنایی با ترجمه فرهنگی قرآن

ترجمه فرهنگی قرآن به ترجمه ای گفته می شود که مترجم در تلاش است تا مفاهیم قرآن با توجه به نیازهای روز و فرهنگ زمانه بروزرسانی شود تا برای مخاطبان این دوره قابل فهم باشد. در اینگونه ترجمه، باید قید زمان، مکان، فرهنگ و زبان مورد توجه قرار گیرد و معارف قرآنی از زمان نزولش به زمان امروزی عبور داده شود. به عنوان نمونه، توصیف بهشت از قرآن در مورد نشستن در کنار یک درخت با پیراهن ابریشم و حوریان درشت ‌چشم به این دلیل است که در آن زمان بوده است. اکنون باید از این مفاهیم در جهت تبیین لذت ها و تفریحات سالم روز تعبیر شود تا برای شنونده ایجاد لذت نماید. علاوه بر اینکه باید زمان و مکان نیز در نظر گرفته شود، در ترجمه باید از افراد صاحب نظر و متخصص در علوم مختلف همانند زبان شناسی(بویژه زبان شناسی تاریخی و قومی)،باستان شناسی، انسان شناسی، جامعه شناسی، روان شناسی جغرافیا، سیاست، و دیگر علوم مرتبط بهره گرفت تا ترجمه ای به روز و مطابق با فرهنگ امروزی از قرآن بدست آید.

ترجمه فرهنگ قرآن به زبان عربی نمونه ای از ترجمه فرهنگی قرآن است كه در آن ترجمه فرهنگ فارسی مورد بازنگری قرار گرفته است. به عبارت ديگر، فرهنگی در قالب ۳۳ جلد كه قابليت افزودن ۱۵ درصد اطلاعات را دارد و براساس الفبای عربی تنظيم شده است و دايره كلمات آن نسبت به زبان فارسی محدود‌تر و شيوه تنظيم آن نيز متفاوت است. اين اثر دارای بيش از ۳۰۰۰ موضوع اصلی و بيش از ۷۰۰۰ موضوع فرعی و بيش از ۱۰۰۰۰۰ برداشت قرآنی است؛ به گونه‌ای كه هر مخاطبی كه بخواهد به ريزترين اطلاعات قرآنی دست پيدا كند، از طريق الفبای موضوعی می‌تواند به اطلاعات مورد نظر خود، ذيل موضوع مورد نظر دست يابد. در زمینه ترجمه عنصر فرهنگی پوشاک، ترجمه آقای بهرام پور ممتاز است؛ چرا که وی علاوه بر سلیس و روانی که ارائه داده، توصیف مختصری از پوشاک ارائه داده است تا برای مخاطب محسوس تر باشد. ترجمه دیگر فرهنگی که آقای صفا ارائه داده ، ترجمه فرهنگی از «عفو و بخشایش» است که با استفاده از تحلیل روان شناختی و تاریخی عصر نزول به نوعی از ترجمه فرهنگی دست یافته است.

امتیازات ترجمه فرهنگی قرآن

نسبت به ترجمه های دیگر یکی از امتیارات ترجمه فرهنگی قرآن نسبت به ترجمه های پیشین این است که مفاهیم و معارف قرآنی دارای سادگی و قابل فهم برای همگان است و همانند تفاسیر عرفانی مثل تفسیر منسوب به ابن عربی نیست که دارای پیچیدگی و قواعد خاص برای فهم داشته باشد. برای نمونه، حضرت یوسف(ع) در تفسیر منسوب به ابن عربی قلب و حضرت یعقوب(ع) عقل است؛ اما این تفسیر قابل قبول نیست، چون مسبوق به سابقه بین اولیای الهی نیست. ضمن اینکه همه افراد نمی توانند از چنین برداشت عرفانی، فهم قابل توجهی داشته باشند؛ بلکه فهم داستان حضرت یوسف(ع) و وقایع پیش آمده برای حضرت یعقوب (ع) با توجه به بافت زبانی و موقعیتی در زبان شناسی و نیز کنش های هیجانی و دیگر قواعد زبان شناسی می تواند فهم خوبی از داستان برای مخاطب داشته باشد.اگر ترجمه ها با توجه به فرهنگ روز ترجمه شوند، مورد استفاده قشر خاصی نخواهد شد و مترجمان در این عرصه می توانند مطابق با فرهنگ کودکان، نوجوانان و جوانان ترجمه ای درخور از قرآن ارائه دهند و این مسئله می-تواند امتیاز دیگر از ترجمه فرهنگی قرآن نسبت به ترجمه های دیگر باشد.

شگرد های ترجمه فرهنگی قرآن

شگردی که نیاز است که در ترجمه با تعبیر کردن اینگونه واژگان فرهنگ محور به کار برد این است که به جای ترجمه تحت اللفظی واژگان لازم است که تغییر صورت فرهنگی اختیار شود؛ این تغییر صورت، به مترجم اجازه می-دهد که تداعی های تلویحی، فرهنگی یا عاطفی واژه زبان مبدأ را به فرهنگ زبان مقصد انتقال دهد. به دیگر سخن، فقط لازم است که معنای ضمنی را از حیث فرهنگی و بدون توجه به هنجارهای زبانی در زبان مقصد بازآفرینی کرد. عبارات و اصطلاحات دینی، کلامی و سیاسی، عبارات و اصطلاحات مجرد اخلاقی و عبارت نایاب یا مخصوص قرآن نیز باید در ترجمه فرهنگی قرآن لحاظ شود. نشانه شناسی فرهنگی از جدیدترین علومی است که به شکل برقراری ارتباط میان فرهنگ ها پرداخته است. استفاده از نشانه شناسی فرهنگی و الگوهای آن نیز می تواند در ترجمه فرهنگی قرآن مؤثر باشد. سه الگوی «دیگری فرهنگی»، «کریول سازی» و «سپهر نشانه ای» برای برقراری ارتباط میان فرهنگی در نشانه شناسی فرهنگی ارائه شده است. در الگوی دیگر فرهنگی، همدلی مهمترین کلید برای رفع مانع «دیگری» در برقراری ارتباط میان فرهنگی معرفی می شود.

سپهر نشانه ای نیز جایی است که در مرکز آن متون فرهنگی تولید می شوند و بیرون از آن آشوب و بی نظمی، درون سپهر را تهدید می کند و در تعامل این درون و بیرون سپهر است که میتوان بـه تولید فرهنگ جدید دست یافت. در الگوی کریول شدگی نیز، شیوه شکل گیری زبان های میان فرهنگی مورد بررسی قرار میگیرد. شناخت کیفیت چنیـن مقوله ای می تواند به خوبی میان رشته پژوه را در دستیابی به زبان مـترک بین رشته ای یاری رساند.

منابع

ایکنا

دانشنامه حوزه

عبدالرؤف، حسین، حری، ابوالفضل، بین فاطمی، ملیحه، (1389)، جنبه های فرهنگی در ترجمه قرآن، فصلنامه حسنا، شماره4، 33-17.

حیدری، زهره، قائمی، مرتضی، زود رنج، صدیقه، (1397)، برابر نهادی عنصر فرهنگی قرآن در قرآن کریم طبق نظریه نیومارک، (مطالعه موردی پنج ترجمه آیتی، بهرامپور، فوالدوند، مجتبوی و مکارم شیرازی)، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات ترجمه قرآن و حدیث، ش9، 106-79.

درزی قاسم، پاکت چی احمد، (1393)، نقش ترجمه فرهنگی در مطالعات میان رشته ای با تاکید بر الگوهای نشانه شناسی فرهنگی. مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی، 6(4):33-49.

صفا، وحید، (1401). گونه شناسی صورت بندی های مفهوم «بخشایش» در قرآن کریم و ترجمه های فرهنگی آن. مطالعات قرآن و حدیث، 15(2 (پیاپی 30) 279-313.